Obama zet de geldpers aan


Amsterdam, 19 maart. De ongekende injectie van 1.000 miljard dollar in de economie door de Fed is een paardenmiddel. De risico’s voor inflatie en de dollarkoers zijn enorm.


President Mugabe van Zimbabwe is niet langer de enige machthebber die zijn staatsuitgaven financiert door de bankbiljettenpers te laten draaien. De Amerikaanse president Obama begon er gisteren ook mee, nadat Zwitserland en het Verenigd Koninkrijk hem begin deze maand al voor gingen. Japan laat sinds de jaren negentig de centrale bank al staatsschulden opkopen.

De Amerikaanse centrale bank, de ‘Fed’, verraste gisteren de financiële markten door aan te kondigen dat zij in de komende zes maanden voor 300 miljard dollar aan Amerikaanse staatsschuld opkoopt. Daarnaast koopt de Fed ‘giftige’ producten van banken op, waarmee de totale financiële injectie op 1.250 miljard dollar komt.

De Amerikaanse autoriteiten nemen daarmee een bijzonder drastische stap bij het bestrijden van de kredietcrisis en de recessie. Want als de centrale bank de staatsschuld begint op te kopen, staat dat in wezen gelijk aan het aanzetten van de geldpers om het begrotingstekort te financieren. Waarom nemen de VS hun toevlucht tot dit paardenmiddel?

Het antwoord is: geld, geld en nog eens geld. De kredietcrisis heeft er voor gezorgd dat de geldstromen op de financiële markten en in het verkeer tussen banken goeddeels opdroogden. Het antwoord daarop was de rente extreem te verlagen en zo het lenen van geld aan te moedigen. Maar lager dan nul, waar het belangrijkste rentetarief van de Amerikaanse Federal Reserve nu op staat, kan de rente niet.

En dus werd het tijd voor hardere maatregelen. De Fed was al bezig met het opkopen van hypotheekleningen om daarmee de rentes omlaag te krijgen en geld in het systeem te pompen.

Maar het opkopen van staatsschuld is toch een grote stap verder. Behalve dat de private sector al dan niet tijdelijk van zijn problemen wordt verlost, is nu de overheid aan de beurt. Ook hier is het doel om de rente, in dit geval op staatsleningen, verder omlaag te krijgen. Want hoe hoger de koers van een staatslening door de aankopen wordt opgestuwd, hoe verder de effectieve rente op die staatslening daalt. Aangezien deze rentevoet op Amerikaanse staatsleningen op de financiële markten de maat der dingen is, en een referentiewaarde heeft voor tal van andere rentevoeten, is de strategie van de Fed begrijpelijk.

Bovendien wordt ‘kapitaal’, dat lang vastzit in een staatslening, hierdoor ingeruild voor ‘geld’, dat vrijelijk door de economie en het financiële systeem kan vloeien. De zorg van de Amerikaanse autoriteiten is dat de kredietcrisis en de recessie deflatie tot gevolg hebben: het duurzaam dalen van de prijzen over een breed front. Dat is een angstscenario.

Mensen zullen hun aankopen dan uitstellen tot morgen, als alles goedkoper wordt, zodat de economie verder in het slop raakt.

Inflatie ontstaat als er te veel geld in omloop komt. De waarde van dat geld daalt dan, of anders gezegd: de prijs van wat je er mee kunt kopen stijgt. Normaal zijn centrale banken er om te zorgen dat de inflatie niet te ver oploopt. De Fed ziet zijn missie nu precies andersom: de centrale bank wil juist inflatie veroorzaken om te voorkomen dat er deflatie optreedt. En dus wordt er een grote hoeveelheid geld in de economie gepompt: de drukpers voor dollars draait op volle toeren. In bijgaande grafiek is te zien hoe tegelijk met de sterk dalende inflatie, de geldhoeveelheid al is opgejaagd.

Zo slaat de Fed dus drie vliegen in één klap: het financiële systeem wordt vlot getrokken, deflatie wordt voorkomen én president Obama kan een deel van zijn begrotingstekort (300 miljard dollar is zo’n 2 procent van het bruto binnenlands product) financieren met de drukpers.

Kan dat zomaar zonder gevaar? Dat niet. De Amerikaanse regering streeft in wezen naar binnenlandse geldontwaarding: inflatie. Dat kan in de toekomst een probleem geven. Want hoe krijg je die geest weer in de fles? Met de verruiming van de geldhoeveelheid vergroot de Federal Reserve haar eigen balans. Die was sinds september 2008 al meer dan verdubbeld (van 894 miljard destijds naar 1.900 miljard vorige week). Nu komt daar nog eens 1.250 miljard bij. En als ook het pakket dat nog geëffectueerd moet worden in het overheidsbeleid wordt meegeteld, komt daar weer 1.000 miljard aan beleggingen bij.

Daarmee bezit de Fed zo’n 4.000 miljard dollar aan beleggingen, net zo veel als eenderde van de Amerikaanse economie. Dat brengt risico’s met zich mee. Het op de balans nemen van de beleggingen is eenvoudig voor de Fed: voor een geldschepper is de hoeveelheid beleggingen die de Fed in ruil voor geld kan opnemen per definitie onbeperkt. Maar het weer van de balans afhalen is problematischer. Gezien de omvang van het pakket, is het ineens weer op de markt brengen van duizenden miljarden aan hypotheek- en staatsobligaties een recept voor ellende. De markten voor dergelijke obligaties storten dan direct in wegens het overvloedige aanbod.

De terugkeer naar een normale situatie, als de recessie eenmaal voorbij is, wordt dus heel precair. En dat geldt ook voor de inflatie. Stel dat die straks juist uit de hand loopt. Dan moeten de rentetarieven van de Fed fors omhoog om de geldontwaarding weer te beteugelen. En dat is niet alleen technisch, maar ook politiek erg lastig, zo leert de geschiedenis. Er zal geen Congreslid protesteren tegen een renteverlaging, maar een renteverhoging is een heel ander verhaal.

Het opjagen en daarna in toom houden van de binnenlandse geldontwaarding, de inflatie, wordt dus een acrobatennummer. Maar er is ook nog de geldontwaarding ten opzichte van het buitenland. Hoe meer dollars er worden aangemaakt, hoe lager ook hun waarde kan worden ten opzichte van andere valuta’s. Met andere woorden: de wisselkoers van de dollar komt onder druk. Tot nu toe doorstaat de dollar de kredietcrisis betrekkelijk goed, maar de eerste reactie van de financiële markten gisteren na het gericht van de Fed spreekt boekdelen. De dollar daalde in enkele minuten met vier cent ten opzichte van de euro. En dat is zelfs voor de valutamarkt, die de afgelopen twee jaar wel wat gewend was, een ongelooflijk scherpe koersbeweging.

Zo komt de erfenis van de jaren dertig in verscheidene opzichten dichter bij. De topman van de Fed, Ben Bernanke, is een kenner van de Grote Depressie van die tijd. Zijn strategie is om te voorkomen dat er net als toen een vernietigende deflatiespiraal optreedt. Daarvoor haalt de centrale bank nu alles uit de kast. Maar de jaren dertig kenmerkten zich ook door zogenoemde ‘concurrerende devaluaties’. Landen streefden er naar hun eigen munt zo goedkoop mogelijk te maken ten opzichte van elkaar, om zo een concurrentievoordeel te bereiken. Als de dollar verder verzwakt, zal Washington goed moeten uitleggen aan zijn handelspartners dat dit geen moedwillige strategie is.

Ook de VS hebben belang bij een stevige munt en betrouwbare overheidsfinanciën. Een kelderende dollar zou de inflatie nog eens extra opjagen, waardoor de noodzakelijke renteverhogingen een economisch herstel in de toekomst kunnen belemmeren. Bovendien kan de Fed niet zonder consequenties staatsschuld blijven opkopen. Amerika is duurzaam afhankelijk van beleggers die in haar staatsobligaties willen investeren. Dat de Chinese premier Wen Jibao vorige week op het partijcongres in Peking zei zich „een beetje zorgen te maken” over de Chinese beleggingen van tussen de 1.000 miljard en 1.500 miljard in Amerikaanse staatsobligaties, mag worden gezien als een stevige waarschuwing van Amerika’s belangrijkste buitenlandse financier.

Zo staan de Verenigde Staten nu op een kruispunt. De nieuwe strategie kan zorgen voor het voorkomen van deflatie, een voorspoedig herstel van de economie en een stevige dollar. Maar het plan kan eveneens leiden tot een uit de hand lopende inflatie en een instortende dollarkoers. De rest van de wereld mag alleen maar hopen dat de Amerikanen weten waar ze aan begonnen zijn.


NRC, 19-03-2009 (Egbert Kalse - Maarten Schinkel)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB