Politieke communicatie anno 2023: eerst provoceren, dan nuanceren


Provoceer, nuanceer, lamenteer, herhaal. Ziedaar de politieke communicatiestrategie van het moment, nu ook bij CD&V. In een poging het debat niet aan ‘de extremen’ over te laten, kopiëren beleidspartijen steeds meer hun taal en retorische strategieën.


‘Wat ge mij ook eens moet uitleggen, is hoe het komt dat de straffen die Acid mogelijk kan krijgen, blijkbaar bijna hoger oplopen dan de werkstrafjes die de Reuzegommers hebben gekregen.’ Er is al flink wat gezegd en geschreven over het Tiktok-filmpje van CD&V-voorzitter Sammy Mahdi. Niet het minst door Mahdi zelf, die zijn filmpje tot twee keer toe mocht uitleggen bij de VRT, een keer in De ochtend op Radio 1 vorige week vrijdag en een keer maandagavond in De afspraak.

Al die aandacht vertrekt vanuit de verontwaardiging, geuit door onder meer het College van de hoven en rechtbanken, dat dergelijke uitspraken opruiend zijn, complottheorieën voeden en het geloof in de rechtsstaat ondermijnen. Zeker wanneer ze uit de mond komen van een CD&V-voorzitter.

Onzin, vindt Mahdi. ‘Het enige wat ik doe, is de discussie aangaan over welke strafmaat wanneer van toepassing is’, herhaalt hij keer op keer. Het woord ‘werkstrafjes’ neemt Mahdi daarbij niet meer in de mond. Wel legt hij de media over de knie. Die moeten aan introspectie doen over hun berichtgeving over de zaak-Sanda Dia, in plaats van Mahdi te tackelen.

Die opeenvolging van provocatie, nuance en beklag over de media ín de mediais niet nieuw. Integendeel, dat patroon valt steeds meer op. Denk maar aan de polemiek die ontstond na de uitspraak van Paul Magnette (PS) dat e-commerce verboden zou moeten worden, of aan Conner Rousseau (Vooruit) die zich niet thuis voelt in Molenbeek, of het ‘vol is vol’-citaat van Egbert Lachaert (Open VLD), of de halve Twitterpagina van Georges-Louis Bouchez (MR) – allen partijvoorzitters. Overtrokken uitspraken worden *bewust de arena ingestuurd en krijgen vervolgens effectief de media-aandacht waarop ze mikken, waarna die aandacht zelf op de korrel genomen wordt en de eigen nuance gevierd.

Politici steken die modus operandi niet weg. Zo recycleerde Lachaert in november tijdens De afspraak het ‘vol is vol’-citaat van Vlaams Belang om het migratiedebat te kapen, wat kortstondig ook lukte. De Open VLD-voorzitter mocht in een opiniestuk in Knack het hele liberale migratieprogramma uitleggen, voorbij ‘die ene quote’ die er tot zijn eigen ietwat gespeelde verbazing ‘wordt uitgepikt’. In het Nieuwsblad herhaalde Lachaert dat hij vooral oplossingen zoekt en van migratie ‘een succesverhaal’ wil maken. Natuurlijk echoot hij Vlaams Belang niet na.


‘Debat op gang brengen’

Ook Mahdi wil niet gezegd hebben dat er sprake is van klassenjustitie – iets wat PVDA wél doet. Hij wil ‘aan de slag gaan’ met de emoties over de zaak-Sanda Dia, die hij naar eigen zeggen alleen maar heeft willen vertolken. Voor elke Koen Geens is er ook een CD&V’er die niet ontevreden is over de likes en aandacht die de voorzitter daarbij heeft gescoord.

Hetzelfde gebeurde bij de Molenbeek-uitspraak van Rousseau vorig jaar in april in Humo. ‘Mocht hij het niet op die manier gezegd hebben, dan waren jullie mij nu ook niet aan het bellen’, wierp partijgenoot en Vlaams Parlementslid Bruno Tobback De Standaard voor de voeten. Ook de kritiek vanuit de PS, of vanuit Molenbeek zelf, werd weggewuifd. ‘Rousseau verwoordde het misschien wat straf, maar hij focuste op belangrijke socialistische *thema’s die de partij anders moeilijker aan de man kan brengen.’ Volgens de partij was het doel om ‘een debat op gang te brengen’ over het gebrek aan voldoende investeringen in taal en onderwijs.

De voorbeelden tonen hoe beleidspartijen, in een poging om het debat niet aan ‘de extremen’ te laten, steeds meer de taal en retorische strategieën van de extremen overnemen. In 2015 beschreef de Oostenrijkse politicologe en taalkundige Ruth Wodakdat rechts-populistisch ‘perpetuum mobile’ als een doordachte strategie om vooral de traditionele media voor het blok te zetten met verregaande provocaties. Denk aan de vele uithalen van de voormalige Amerikaanse president Donald Trump – ‘violence on both sides’, ‘shithole countries’.

Dergelijke uitspraken, ver buiten de gekende grenzen van het debat, plaatsen pers en media voor een catch 22. Enerzijds willen ze geen megafoon zetten op de uitspraken, maar dan lijkt het alsof ze die laten passeren. Anderzijds houdt signaleren hoe de marges van het debat opschuiven net in dat, jawel, de marges opschuiven. En meteen kan Trump de slachtofferrol opzoeken. De uitspraak wordt verkeerd begrepen door de ‘leugenpers’, was nooit zo bedoeld, moest ironisch gelezen worden, enzovoort.

In die ultieme omkering is de politicus het slachtoffer van de media, die kritische stemmen willen smoren – na tonnen aandacht voor diezelfde politicus. Spijt heeft de politicus niet, of toch maar half. Wat primeert is de opgeleverde aandacht. Zodra de provocatie is uitgewerkt, volgt een nieuwe.

De verschillende stappen in de dynamiek werden in het Nederlandse taalgebied opgepikt door onderzoekster Léonie de Jonge (Rijksuniversiteit Groningen). ‘Eens je de dynamiek ziet, kun je hem niet meer ont-zien’, vindt ze. Een klassiek voorbeeld in Nederland was het gebruik door Thierry Baudetvan het concept ‘boreale wereld’, een beruchte term die refereert aan een exclusief door blanken bevolkt Europa. De voorzitter van Forum voor Democratie verzekerde zich van flink wat airplay, waarbij hij vooral lamenteerde over de volgens hem kwalijke manier waarop anderen racistische ondertonen ontwaarden in zijn woorden.


Bloedzwembad

In eigen land bedient Bart De Wever zich al langer van een soortgelijke strategie. Het is niet vergezocht om te beweren dat de jongere generatie van Bouchez, Lachaert, Mahdi en Rousseau vooral een aanpak kopiëren waar De Wever, en met hem andere N-VA’ers, jarenlang zowat het monopolie op hadden. Daarbij werd de publieke consensus bewust uitgedaagd en naar rechts geduwd in wat de partij onomwonden duidt als een cultuurstrijd. Wereldvreemde rechters, dansende moslims, relatief racisme … de uitdrukkingen zijn haast canon geworden in het handboek politieke communicatie.

Ook bij de voorstelling van zijn woke-pamflet strooide De Wever flink met retorische voetzoekers. Woke brengt de samenleving op de rand van een burgeroorlog, wokers hebben meer sympathie voor IS-strijders dan voor Bart De Pauw. De Wever weet dat die claims nogal uitzinnig zijn, maar ze lieten hem toe om een breder proces te maken van een in zijn ogen doorgeslagen nieuwe sociale strijd.

Het is een herhaling van de beruchte Berber-uitspraak van De Wever – ‘negatieve ervaringen met sommige bevolkingsgroepen’ – die hij jaren geleden inzette als breekijzer om een debat te openen over ‘objectieve verschillen’ tussen migrantengroepen wat betreft criminaliteitsstatistieken, schooluitval, enzovoort.


Zij gingen Mahdi voor

Paul Magnette (PS)

In Humo, 7 februari 2022: ‘Laat België maar een land worden zonder e-commerce.’

Op Sudinfo, een dag later: ‘Neen, daar is natuurlijk geen sprake van. Er is ook geen sprake van om dat te verbieden, maar het is niet het model dat ik verdedig.’


Egbert Lachaert (Open VLd)

In De afspraak, 28 oktober 2022: ‘Vol is vol.’

In het Nieuwsblad, een week later: ‘Wij willen van migratie een echt succesverhaal maken. Daar zijn limieten en duidelijke regels voor nodig.’


Conner Rousseau (Vooruit)

In Humo, april 2022. ‘Als ik door Molenbeek rijd, voel ik me ook niet in België.’

In Humo, 27 december 2022: ‘Ik voel mij niet thuis in Molenbeek, maar dat was geen persoonlijke aanval op die mensen. Mijn boodschap was dat we de omstandigheden in die wijken moeten verbeteren door te investeren in taal, kinderopvang en onderwijs.’


Georges-Louis Bouchez (MR):

In Wilfried, februari 2022: ‘Ik ben een unitarist. Meer nog: ik denk dat we alles weer naar het federale niveau moeten brengen. Ik ben voor een eenheidsstaat.’

Op Twitter, de dag nadien. ‘Dit is geen partijstandpunt en niet mijn politieke positie. Het is een ideaal.’


Bart De Wever (N-VA)

In Terzake, 23 maart 2015: ‘Ik zeg dat er negatieve ervaringen bestaan die ook reëel zijn bij bepaalde bevolkingsgroepen. Dan gaat het vooral over mensen van Noord-Afrikaanse afkomst, vooral de Marokkaanse gemeenschap, en vooral Berbers.’

Op ATV, een week later: ‘Ik had beter geen bevolkingsgroep genoemd, besef ik nu ook. Maar als je naar de statistieken kijkt van criminaliteit, van schooluitval, van aanwezigheid in drugshandel, van radicalisering, van vertrekkers naar Syrië ... dan moet je wel vaststellen dat er objectieve verschillen zijn tussen migrantengroepen. Je kan die cijfers niet ontkennen. Als je dat zegt, zeg je dat uit bezorgdheid.’


De Wever besprak die modus operandi twee jaar geleden openlijk in de documentaire In het hoofd van De Wever. ‘Door de manier waarop je iets zegt, kun je maken dat een krant of een journaal er iets uithaalt. Neem nu vandaag, wanneer ik zei: met het beleid van de PS gaan we van een bloedbad naar een bloedzwembad. De kans is reëel dat die uitspraak morgen in de krant staat. Het nadeel is dan weer dat het een polemiserende uitspraak is. Die afweging moet je maken.’

Het Marrakech-debacle toonde in 2018 dat die afweging verkeerd kan uitdraaien. Een reeks straffe online pancarten over het veelbesproken Migratiepact maakte een vergelijk binnen de regering-Michel onmogelijk. De provocatie viel niet meer te nuanceren, hoewel de partij het probeerde – de campagne werd teruggetrokken. Het mocht niet baten, de regering viel. Vervolgens verzilverde vooral Vlaams Belang de opgepookte migratiescepsis bij de verkiezingen.

Het toont hoe politici moeten opletten met de krachten die ze oproepen in hun zoektocht naar aandacht. Niet alle emoties vallen weer te kanaliseren richting het fatsoenlijke politieke debat dat ze uiteindelijk zeggen te willen voeren. Behalve het proces-Reuzegom zijn er nog dossiers waar de politieke profilering een redelijk debat eigenlijk onmogelijk maakt, denk aan het stikstofakkoord of de verlenging van de kerncentrales. Profilering komt zo tegen een hoge prijs voor het algemeen belang.

En toch lijkt de verleiding niet te weerstaan, zelfs niet voor de premier. Wanneer Alexander De Croo (Open VLD) foetert op het klimaatbeleid van eurocommissaris Frans Timmermans en zijn ‘Brusselse bubbel’, bedient hij zich van een jargon dat niet gericht is op communicatie of pacificatie, maar louter op confrontatie. Net daarom werd De Croo erop aangesproken.

Toch lijkt de infernale dynamiek, inclusief de rol van de media erin, moeilijk te keren. De Wever gaf in de genoemde documentaire aan dat er geen weg meer terug is. ‘Iedereen polariseert, ook de N-VA, maar je kan niet anders. Anders ga je eraan, zoals de kleurloze christendemocraten. Je moet dus mee in een polarisering die op emotie gericht is. Daarom is het internet de biotoop van de extremisten, want zij teren op emoties. En wie de extreemste meningen verkondigt, krijgt de meeste volgers.’

Die raad lijkt Mahdi nu te volgen. Kleurloos zijn de christendemocraten niet onder hem, en hij is een pak volgers rijker. Er is slechts één andere politicus die nog meer aandacht trok met een filmpje over het Reuzegom-vonnis: Jos D’Haese van de PVDA.


DS, 08-06-2023 (Jan-Frederik Abbeloos)