Bijna alle partijen zijn naar rechts opgeschoven


Veel partijen stellen zich rechtser op dan bij de vorige verkiezingen. Het Belgische politieke landschap blijft uiteenvallen in een centrumrechts en -links blok.


De ‘flinkse’ bocht van Vooruit, het conservatieve reveil van CD&V … Er is al veel geschreven in deze campagne over de veranderende partijposities, die eerder naar rechts dan naar links lijken op te schuiven. Een analyse van de antwoorden van de Belgische partijen op een honderdtal stellingen uit De Stemtest bevestigt het beeld. Stefaan Walgrave (UAntwerpen) en collega’s maken daarbij een onderscheid tussen economische stellingen – de belastingen op de hoogste lonen moeten omlaag, je moet onbeperkt kunnen werken als jobstudent enzovoort – en culturele stellingen – de politie mag camera’s met gezichtsherkenning gebruiken, de buitengrenzen van de Europese Unie moeten strenger worden bewaakt et cetera.

Of partijen het eens of oneens zijn met die stellingen, zegt iets over hoe links of rechts ze denken op beide ideologische assen (zie grafiek). De onderzoekers deden de oefening ook met een reeks (andere) stellingen uit De Stemtest van de vorige verkiezingen, in 2019. Een waterdichte vergelijking is dat niet, maar over alle stellingen heen is het interessant om de twee momentopnames met elkaar te vergelijken.


Vlaanderen: CD&V trekt weg uit het centrum, Vooruit ernaartoe

CD&V, Vlaams Belang, PVDA en Vooruit zijn allemaal naar rechts geëvolueerd op zogenoemde culturele kwesties, al is het lang niet in dezelfde mate of om dezelfde reden. Zo primeert bij de PVDA vooral de economische agenda. De partij is tegen milieuvoorstellen die mogelijk nadelen hebben voor mensen met minder middelen – denk aan een vliegtaks.

Bij de andere partijen speelt daarenboven ook een scherper profiel rond criminaliteitsbestrijding en/of migratie. Het leidt tot stevige correcties. Was CD&V in 2019 nog de centrumpartij bij uitstek, dan zien we dat de partij effectief naar rechts trekt op cultureel vlak, wat voorzitter Sammy Mahdi expliciet onderlijnt in interviews. “Het is de grootste verschuiving die we in Vlaanderen zien”, aldus Walgrave. Dat de partij op economisch vlak een meer centrumlinkse koers zou varen, blijkt minder uit de data. CD&V schuift economisch zelfs een beetje op naar rechts, denk aan het pleidooi om de werkloosheid te beperken in de tijd.

Op links zien we ook bij Vooruit een haast identieke verschuiving als bij CD&V, vooral gedreven door meer uitgesproken migratiestandpunten. Drijft CD&V door haar nieuwe positie wat weg van het centrum, dan schuift Vooruit er vanop links naartoe. De afstand tussen de andere partijen in de linkse hoek, de PVDA en Groen, wordt wel groter, wat mee de animositeit kan verklaren tussen die partijen.

Ook Vlaams Belang scherpt zijn rechtse profiel op economisch vlak aan. Dat spreekt de analyse tegen dat die partij een linkse economische koers zou varen, al is die wel linkser dan die van de N-VA – een partij die amper van positie is veranderd. Er is trouwens geen enkele rechts-conservatieve partij in Vlaanderen die een meer linkse economische koers opzoekt, zoals het NSC van Pieter Omtzigt in Nederland wel doet.

Open VLD probeert daarentegen haar economisch rechtsere profiel aan een meer progressieve agenda te koppelen. Maar ook die partij waagt zich niet aan de oversteek naar een ronduit rechts-progressief, zeg maar libertair, profiel. Ook die hoek van het politieke spectrum blijft onderbedeeld.


Wallonië: MR naar rechts, Les Engagés is de nieuwe centrumpartij

Over de taalgrens doet Les Engagés onder Maxime Prévot iets soortgelijks als CD&V in Vlaanderen. Terwijl de MR in 2019 nog het dichtst bij het centrum stond, is dat in 2024 Les Engagés. “De omvorming van CDH naar Les Engagés heeft dus tot een echte ideologische herpositionering geleid”, aldus Walgrave.

Ook de MR kende onder Georges-Louis Bouchez een flinke economische ruk naar rechts. “Op de economische as is ze wellicht de meest rechtse partij van het land.” Het contrast met de rest van het politieke speelveld in Franstalig België wordt zo veel uitgesprokener, zeker sinds de Parti Populaire is verdwenen – we maken even abstractie van de lijsten die de N-VA en Chez Nous indienen. Zo heeft Bouchez het graag, die spreekt van een tint blauw in een zee van rood.

Op links beweegt er ondertussen weinig. De vaststelling blijft dat de PS en Ecolo linkser zijn dan hun Vlaamse zusterpartijen, al valt daarbij vooral het verschil tussen de PS en Vooruit op.

Alle verschuivingen in acht genomen, speelt de verrechtsing in Franstalig België zich eerder af op de economische as en minder op de culturele as. De afstand tussen het ‘linkse Wallonië’ en het ‘rechtse Vlaanderen’ verkleint zo misschien wat op economisch vlak, maar cultureel lijkt de afstand groter te zijn geworden, besluiten de onderzoekers.

Ideologisch kunnen we in België, los van de uitersten, vooral een ‘Zweedse’ of centrumrechtse cluster ontwaren van de N-VA, liberalen, CD&V en Les Engagés tegenover een centrumlinkse ‘olijfboom’ met ecologisten, socialisten en ook Les Engagés. De partij van Prévot kan, samen met CD&V, over links of over rechts gaan om te besturen, zoals dat heet. Midden in bed, waar ze ook hopen te liggen straks.


DS, 21-05-2024 (Jan-Frederik Abbeloos)

Bijgesloten Plaatje(s)