Crisis vergt hervorming


De harde 21 juli-woorden van Koning Albert II voor de banken en de bankiers vielen terecht op, maar ze stelden de binnenlandse politieke boodschap wat in de schaduw. Dat is niet terecht, want die was even merkwaardig. De vorst pleitte immers voor een staatshervorming. Meer zelfs, hij drong erop aan. Zijn voorganger, Boudewijn I, en tot voor kort ook Albert II zelf remden de opeenvolgende staatshervormingen af. En als ze dan eenmaal toch doorgevoerd waren, zeiden ze telkens 'dat het goed was', maar vooral 'dat het nu volstond'.


Sinds enkele jaren neemt Albert II een andere positie in. Hij ziet dat de federale staat almaar meer spaak loopt en niet tot beslissen in staat is. Ook niet over een staatshervorming. De toestand tijdens de onderhandelingen onder voormalig premier Yves Leterme maakten hem wanhopig en deden zijn visie kantelen. Albert beseft blijkbaar dat de eis voor een verdere staatshervorming van de grootste bevolkingsgroep van het land negeren, de 'eenheid van het land' en de legitimiteit van 'de instellingen' - waaronder het koningshuis zelf - in gevaar brengt. Sindsdien pleit hij, soms wat omfloerst en soms wat minder, voor een nieuwe staatshervorming.

Nieuw in deze 21-juli-toespraak is dat hij dit keer zelfs aandringt op een staatshervorming. Het sterkste argument daarvoor geeft hij meteen in de eerste zin van zijn toespraak: ze is nodig om de crisis te bestrijden. Die uitspraak is niet neutraal. Meer nog: ze wordt in dit land doorgaans als een Vlaamse stelling gekwalificeerd. Langer wachten is ook niet gewenst, laat de vorst verstaan. Hij bestempelt de staatshervorming immers als 'orde op zaken stellen' in onze institutionele structuren. Hij dringt ook aan en roept op: 'Laten we tot overeenstemming komen betreffende de staatshervorming'.

Volgens Albert moet die institutionele ingreep drie doelen realiseren: 'Een grotere verantwoordelijkheid toekennen aan de gefedereerde entiteiten' (de deelstaten), daarnaast 'solidariteit' en ten derde 'een efficiënte federale overheid met voldoende middelen om de bevoegdheden uit te oefenen die de hare blijven'. Dat laatste legt de vinger op de wonde van federaal België. De federale schatkist houdt almaar minder geld over omdat van de belastinginkomsten meteen een deel 'voorafgenomen' wordt voor de deelstaten en een ander, almaar groeiend deel, voor de sociale zekerheid. Terwijl net de federale overheid het meest zal opdraaien voor de komende kosten van de vergrijzing.

De tweede voorwaarde, de 'solidariteit' - het behoud van de inkomensstromen van noord naar zuid - is wat de Franstaligen als zekerheid moeten hebben voor ze bereid zijn aan veranderingen te denken. Alle Vlaamse beleidspartijen en organisaties als Voka en Unizo, zijn bereid de financiering van de sociale zekerheid federaal te houden. De grootste transfers zitten in de inkomstenstromen, niet uit de uitgaven.

Het belangrijkste is echter het eerste doel dat de vorst formuleert. Hij kent de terminologie en weet dus wat hij zegt. Als hij de woorden 'Een grotere verantwoordelijkheid voor de gefedereerde entiteiten' uitspreekt, weet hij dat dat een bevoegdheidsuitbreiding voor de deelstaten betekent, en vooral: dat men de deelstaten financieel verantwoordelijk moet maken voor hun doen en laten. Dat houdt minimaal in dat de deelstaten beloond worden door de federatie voor 'goed gedrag' en gestraft worden bij 'slecht gedrag' - bijvoorbeeld als ze de werklozen onvoldoende activeren. De Franstalige partijen huiveren daar nog altijd van, maar de Franstalige economen zijn er al ruim twee jaar voor gewonnen. Een recente studie van Daan Struyven met ULB-econoom Mathias Dewatripont (DS 22 juni) werkte zelfs concrete formules daarvoor uit.

Het feit dat de koning dit sterke pleidooi voor staatshervorming uitspreekt, betekent dat hij daarvoor gedekt is door premier Herman Van Rompuy. Dat doet vermoeden dat daarover in de federale coalitie overeenstemming bestaat, of minstens een begin van overeenstemming.

Guy Tegenbos is redacteur Wetstraat.


DS, 22-07-2009

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB