‘Eerste genbaby’ op ongeloof onthaald


Als het bericht over de ‘genbaby’ klopt, hebben de Chinezen de wetenschappelijke voorzichtigheid aan hun laars gelapt, waartoe wereldwijd was opgeroepen.


In China zou een meisjestweeling zijn geboren, die in de reageerbuis kunstmatig van gunstige genen werd voorzien. Meteen na de bevruchting van de eicel door de zaadcel zou een gen zijn geblokkeerd dat infectie met het aids*virus hiv vergemakkelijkt, volgens hoofdonderzoeker He Jiankui van de Zuidelijke Universiteit van Wetenschap en Technologie in Shenzhen.

He kondigde de ‘doorbraak’ aan op de vooravond van een wetenschappelijke conferentie in Hongkong, maar er is nog geen onafhankelijke bevestiging van zijn claim. He’s werk is nog niet door collega’s tegen het licht gehouden, noch in een wetenschappelijk tijdschrift gepubliceerd.

Als het klopt dat de eerste ‘genetisch verbeterde’ mens is geboren, dan gaat het om een wetenschappelijke en ethische mijlpaal. In de meeste landen is het verboden om genetisch veranderde menselijke embryo’s geboren te laten worden. De technologie is daarvoor nog te experimenteel en aangebrachte genetische wijzigingen, met hun niet te voorziene neveneffecten, kunnen doorgegeven worden aan het nageslacht, en zo in de héle mensheid terechtkomen. Wereldwijd hadden onderzoekers daarom tot terughoudendheid opgeroepen, en elkaar vanwege de ethische bezwaren aangespoord om (nog) niet in de praktijk te brengen wat technisch niet zo heel moeilijk is – ook niet voor onderzoekers in Europa of de VS. Die terughoudendheid lijkt He niet te hebben opgebracht, als zijn claim op waarheid berust. Hij zegt dat hij bij zeven paren die een ivf-behandeling ondergingen, hun reageerbuisembryo’s van verbeterde ccr5-genen heeft voorzien met de handzame knip-en-plaktechniek crispr (zie inzet). Hij zou een gen, ccr5 geheten, kreupel hebben gemaakt (of helemaal uitgeschakeld, dat is niet duidelijk). Die betere genen komen van nature bij een minderheid van mensen voor en maken dat het aidsvirus hiv moeilijker aan witte bloedcellen kan hechten en zo minder besmettelijk is. Uit de zeven procedures is één tweelingzwangerschap voortgekomen. De baby’s, twee meisjes, hadden volgens He bij hun geboorte de ‘betere’ ccr5-genen in al hun cellen. De onderzoeker wil niet zeggen waar de ouders van de meisjes leven of wanneer de baby’s zijn geboren.


Op de grens

Volgens René Custers van het Vlaams Instituut voor Biotechnologie is onder wetenschappers al jaren een discussie gaande over de ethische toelaatbaarheid van dergelijke ‘gencorrecties’ bij mensen. In geval van levensbedreigende, onbehandelbare erfelijke ziektes neigt een aantal onderzoekers inmiddels naar ‘ja’, zegt Custers, terwijl corrigeren van minder zwaarwegende ziektes of met als doel de mens te verbeteren (‘enhancement’) vooralsnog wordt afgewezen. Custers: ‘Deze ccr5-ingreep kun je niet zien als de behandeling of preventie van een zware erfelijke ziekte. Dit zit op het grensvlak tussen voorkomen van een infectieziekte en “enhancement”.’

De meeste westerse wetenschappers reageerden verbluft en afwijzend, en wellicht ook een tikje afgunstig, op He’s kennisgeving.  ‘Dit is onverantwoord. Het is een experiment dat moreel noch ethisch valt te verdedigen’, zei *Kiran Musunuru van de Universiteit van Pennsylvania aan AP. ‘Hier is het nog veel te vroeg voor’, zei Eric Topol van het Californische Scripps Research Translational Institute aan hetzelfde persagentschap. ‘We hebben het hier over morrelen aan de handleiding van een menselijk wezen. Dit is bepaald geen akkefietje.’

He reageerde tegenover AP met oosterse onverstoorbaarheid. ‘Ik wilde niet domweg de eerste zijn, maar de kwestie op de agenda zetten’, zei hij. ‘De samenleving moet nu maar uitmaken of ze hiermee door wil gaan, of niet.’


Hoe werkt crispr?

Bij de crispr-techniek planten wetenschappers een strookje DNA (een ‘gen’) heel precies op een bepaalde plek in een cel in. Ze maken allereerst een stukje DNA waarvan ze weten dat het in die cel voorkomt en waarvan ze afwillen (meestal om het te vervangen door iets anders). Ze plakken aan dat stukje DNA een moleculaire schaar (doorgaans het enzym Cas9) en injecteren die combinatie in de cel, veelal samen met het strookje DNA dat in de plaats moet komen van het DNA dat de schaar gaat wegknippen.

Cas9 schurkt zich vervolgens op willekeurige plaatsen tegen het DNA van de cel aan. Zo gauw het zijn dubbelganger heeft gevonden, knipt Cas9 dit DNA op die plaats – en nergens anders – weg. Vervolgens schieten de reparatie*mechanismen van de cel in gang om het gat te dichten met wat ze voorhanden hebben. Doorgaans gebruikt het de strookjes DNA die samen met Cas9 de cel in waren gestuurd. De cel heeft zo heel precies een stuk DNA gewist en door een ander stuk DNA vervangen, zonder dat schade is aangericht elders in de genetische blauwdruk.


DS, 27-11-2018 (Hilde Van Den Eynde)

Chinese Frankenstein verdwijnt in krochten van de partijstaat


He Jiankui, de wetenschapper die twee en mogelijk meer baby’s genetisch manipuleerde, is vermist. Of hoe China de ‘morele grenzen’ bewaakt door mensen spoorloos te laten verdwijnen.


In november oogstte de wetenschapper He Jiankui wereldwijde verontwaardiging. Hij zei trots dat hij de genen van twee meisjes, Lulu en Nana, had aangepast zodat ze resistent zijn tegen het aidsvirus. Hij was de eerste om de experimentele crispr-cas-techniek toe te passen op mensen (die daar zelf geen individuele toestemming voor konden geven).

Dat is niet zonder gevaar. Het eiwitproducerende gen waaraan He morrelde om de tweeling te beschermen tegen het aidsvirus, beschermt bijvoorbeeld ook tegen andere aandoeningen zoals het westnijlvirus. Dat kan hersenontstekingen veroorzaken (zie DS 29 november). Daarnaast maakt genetische manipulatie een geneeskunde met twee snelheden mogelijk. Bevoorrechte groepen zouden zich genetisch kunnen onderscheiden van de rest van de mensheid. En niemand kan voorspellen waartoe alle onverwachte gevolgen kunnen leiden. He kreeg daarom de onflatterende bijnaam ‘Chinese Frankenstein’.

Volgens de South China Morning Post is He nu verdwenen. Sinds hij sprak voor een congres in Hong Kong is hij nergens meer gezien. Zijn werkgever, de Technische Universiteit van Shenzhen (SUSTC) zegt dat ze geen uitspraken kan doen over waar hij is. Er zijn geruchten over huisarrest, en dat de voorzitter van SUSTC He uit zijn huisarrest probeerde te halen. Het Chinese Ministerie van Wetenschap en Techniek voert in elk geval een onderzoek naar He. De Chinese Raad voor Wetenschappen noemde het experiment ‘extreem abominabel’ en ‘in strijd met de Chinese wetten en regels.’

Het ziet ernaar uit dat de partijstaat He afkeurt. Hij zou niet de eerste zijn die spoorloos verdwijnt. Verschillende rijke of beroemde Chinezen en zelfs de Chinese baas van Interpol gingen hem dit jaar voor (zie inzet).


Rijkdom of beroemdheid kan je niet redden

In het voorbije jaar deden agenten van het regime minstens 5 bekende of notoire Chinezen verdwijnen. Van sommigen, zoals fotograaf Lu Guang, is nog niet duidelijk bekendgemaakt wat ze verkeerd deden. De anderen zijn kort na hun verdwijning publiekelijk gebrandmerkt voor wat in China ‘hoofdzonden’ zijn: corruptie, belastingontduiking, of ingaan tegen de partijstaat.

Dat past allemaal in het kader van Xi Jinpings strenge, autoritaire aanpak. ‘Wie corrupt is, kan zich nergens meer verstoppen’, zei Xi Jinping onlangs in een speech. 1,5 miljoen bureaucraten zijn sinds 2012 bestraft voor ‘fout gedrag’. De partij heeft sinds kort een speciale eenheid (de commissie voor nationaal toezicht) die zich zou bezighouden met dit soort acties en oordelen. De boodschap is helder: zelfs een belangrijke positie of internationale faam kan je niet redden als je iets misdoet. Wie verdwijnt, zit hoogstwaarschijnlijk ergens vast zonder toegang tot een advocaat. Die periode moet het slachtoffer afschrikken.


Campagnes rond deugdzaamheid

Maar waarom doet China dat? Waarom is een gewoon proces niet genoeg? Die vraag gaat recht naar de ziel van de Chinese samenleving. Die verkeert volgens velen in een diepe morele crisis. ‘De laatste tien jaar zijn veel Chinezen enorm bezorgd over een gebrek aan waarden en vertrouwen in de samenleving’, zegt Ian Johnson, een bekroond journalist die al 20 jaar in China werkt (China 21 podcast). Er is breedgedeelde ontgoocheling, omdat gewone Chinezen zien dat de machtigsten zich op een brutale manier of ongestraft kunnen verrijken of isoleren van de rest van de samenleving. ‘Veel Chinezen zijn op zoek naar nationale, gedeelde waarden. Ze zien Xi Jinping als iemand die daarnaar streeft.’

Xi is inderdaad een leider die veel meer dan zijn voorgangers hamert op rechtschapenheid en deugdzaamheid. Hij heeft er enorm dure propagandacampagnes aan gewijd. Door de arrestaties wil hij aantonen dat hij de daad bij het woord voegt, ook voor de meest bevoordeelden in de samenleving. He is afgekeurd omdat hij zich niet naar de wetenschappelijke consensus heeft gevoegd, en omdat de samenleving zich daar ongemakkelijk bij voelt. Hoogstwaarschijnlijk heeft dat te maken met de vrees voor een nog meer ongelijke samenleving: geneeskunde met twee snelheden en genen met twee snelheden.

Dat China dit hoogtechnologische experiment blijkbaar echt afkeurt, zegt misschien iets hoopgevends over wat voor een grootmacht het land wil zijn. Een van China’s belangrijkste doelstellingen op lange termijn (en China plant wel degelijk veel langer vooruit dan Westerse democratieën kunnen) is technologisch leiderschap veroveren. China wil de nummer één zijn in de meest grensverleggende technologische en wetenschappelijke domeinen. Sommigen dachten daarom dat He’s experiment paste in die ambitie. Toch zegt de partijstaat nu (schijnbaar) njet. Er zijn twee opties. Ofwel duikt He binnenkort weer op, en wordt hij in een proces veroordeeld voor zijn daden. Ofwel duikt hij nooit meer op. En dan is het mysterie nog groter.


De beroemdste verdwenen Chinezen van dit jaar

• Fan Bingbing, schatrijke filmster. Ze verdween in juli dit jaar en dook weer op in oktober. Ze verontschuldigde zich toen publiek voor belastingontduiking.

• Meng Hongwei, voorzitter Interpol. Interpol moest verbaasd toegeven dat Meng tijdens een reis in China in september vermist raakte. Er loopt een proces voor corruptie: volgens Mengs vrouw is dat een puur politiek proces.
Chinese Frankenstein verdwijnt in krochten van de partijstaat
Lu Guang. Foto: reuters

• Lu Guang, sociaal betrokken documentairefotograaf, verdween op 30 november in de roerige provincie Xinjiang. Zijn internationale bekroningen als ‘oog op China’s onderbuik’, konden hem niet redden.

• Xiao Jianhua, miljardair en tycoon. Hij werd gekidnapt uit een luxehotel rond Chinees Nieuwjaar 2017 en is sindsdien niet meer gezien. Een proces wegens corruptie zou volgens sommigen beginnen in 2019.


Blog DS, 07-12-2018 (Giselle Nath)