De slechtst georganiseerde ouderenzorg van de EU

Luc Bonneux


De lockdown heeft onze ouderen hoogstens indirect beschermd, schrijft Luc Bonneux. Preventie begint bij goed beleid.


Bij de bestrijding van covid-19 heeft het beleid zich op oplossingen gestort, zonder goed te zoeken wat het probleem was. In de zo ontstane regeldrift verdween het probleem uit het zicht in België. Ons land is met ruime voorsprong de kampioen van oversterfte in de EU, uitgedrukt per miljoen inwoners. Zo’n oversterfte tijdens een pandemie is heel wat anders dan sterfte door covid-19. Toch werden beide zaken verward.

In ons land waren geen of te weinig covid-19-testen waar ze in de eerste plaats hadden moeten zijn: bij de huisartsen in de woonzorgcentra. De grootste doodsoorzaak bij ouderen is een longontsteking, al eeuwen. Die longontstekingen werden covid-19 gedoopt, bij gebrek aan tests voor een correcte diagnose.

Oversterfte tijdens een epidemie kent veel andere oorzaken dan de ziekte in kwestie. Zo sterven mensen tijdens een epidemie ook door uitgestelde reguliere zorg, verkeerde zorg, hartziekte. Ook verwaarlozing is onvermijdelijk bij tekorten door schaars overwerkt personeel. Artsen bleven weg als het niet hoefde.


Oudemensenziekte

De ophokplicht voor ouderen hakte er diep in. We namen hen alles af wat belangrijk is voor hun gezondheid: beweging, familie en sociale contacten. De helft van de Belgische doden viel in woonzorgcentra, maar vermoedelijk was de helft daarvan niet besmet (DS 16 april) en had een kwart van de Belgische 10.000 of 2.500 doden dus geen covid-19. Dat is een forse oversterfte, niet aan covid-19, maar aan de indirecte gevolgen.

De mensen voor wie ik zorg, hebben 24 uur op 24 zorg nodig. In woonzorgcentra waar ik het virus heb weten binnensluipen, kwam dat nooit via familiebezoek, maar steeds via de zorg: een jonge, kerngezonde vrouw met een hoestje. Die besmette een patiënt, die besmette andere verzorgenden, die besmetten de andere bewoners.

Voor je wist wat er gebeurd was, begon het grote sterven. 95 procent van de doden door covid-19 is ouder dan 65 jaar, 99 procent ouder dan 50 jaar. De gemiddelde leeftijd van de covid-19-doden is hoger dan de gemiddelde leeftijd van alle andere sterfgevallen. De pandemie treft oude mensen en moet aangepakt worden waar oude mensen ziek worden, in België is dat voor de helft in de woonzorgcentra.

Ik heb tot nu toe geen gegevens gevonden dat een behandeling op intensive care een meerwaarde bood, boven klassieke zuurstoftherapieën die je ook op een andere afdeling kunt geven. Efficiënte gezondheidszorg begint aan de basis, niet aan de top. Tijdens de pandemie was die zorg zwaar en viel België harder om dan Italië, met per miljoen inwoners meer doden. Het viel alleen minder op, omdat onze kwetsbare ouderen verder uit de maatschappij worden geduwd dan in Italië, dat nog een model van familiale zorg heeft.


Voorbeeldig Noorwegen

Het succes of falen van een pandemisch beleid in Europese landen wordt bepaald door hoe ouderen leven en worden verzorgd. De correlatie is opmerkelijk. Aan het ene einde van het spectrum heb je Noorwegen, een land dat ooit in ijzige armoede leefde, maar dat rijk werd door olie. Het is nooit vergeten waar het vandaan komt, en heeft dat vele geld geïnvesteerd in een voorbeeldige zorg. De Noorse ouderenzorg is publiek en goed georganiseerd, met hooggeschoold personeel. Noorwegen kende geen oversterfte, maar ondersterfte. Het heeft beter opgelet dan Zweden, dat kwetsbare ouderen niet voldoende beschermde. Er is geen reden om maatregelen op te leggen aan volwassenen of jongeren, maar de schotten tussen hen en de kwetsbare ouderen bleken onvoldoende te werken.

Aan de andere kant van het spectrum treffen we België en het Verenigd Koninkrijk. In het VK leven ouderen vooral in private of semiprivate instellingen, chaotisch georganiseerd volgens competitieve economische modellen met laaggeschoold en slecht betaald personeel zonder veel sturing. In België kwam daarbij het malgoverno, een lange traditie van verwaarlozing van populatiegeneeskunde (epidemiologie, volksgezondheid, gezondheidseconomie) en van onderschatting van de eerstelijnszorg, de nederige huisarts.

De covid-19-oversterfte is de best denkbare maat voor de kwaliteit van de organisatie van ouderenzorg. De lockdown vormde hoogstens een indirecte bescherming van de ouderen, door de infectiedruk te verlagen bij wie hen verzorgde.

In de EU is België kampioen, met de hoogste ouderensterfte per miljoen inwoners. Preventie begint bij goed beleid. De vraag is: hoe bescherm ik kwetsbare ouderen? Of en hoe er een tweede golf zal komen: het zal me worst wezen. De eerste golf toonde genoeg. België heeft de slechtst georganiseerde ouderenzorg van de EU en heeft daar geen excuus voor. Dat zullen we niet in één seizoen rechttrekken, maar we kunnen er wel aan beginnen.


DS, 12-06-2020 (Luc Bonneux)