"Een privébedrijf zou dit eens moeten proberen'' - Econoom Ivan Van de Cloot over het paarse begrotingsbeleid


,,Men had het voordeel van de historisch lage rente in een doosje moeten stoppen en het weer moeten opendoen als de problemen van de vergrijzing zich aandienden. Maar men heeft het tegenovergestelde gedaan. Politici weten heel goed dat de situatie van de overheidsfinanciën niet rooskleurig is'', zegt econoom Ivan Van de Cloot. ,,Maar men durft of wil dat niet toegeven.''


DEZE week houdt de regering-Verhofstadt haar laatste begrotingscontrole. Tijdens de driedaagse ministerraad in Leuven wil de premier een balans voorleggen van zijn sociaal-economisch en begrotingsbeleid.

Ivan Van de Cloot (ING) is een van de dun gezaaide economen bij een Belgische - nu ja, Belgische - grootbank die de begroting nog volgen. Hij is wat op zijn hoede voor een interview over de balans van het begrotingsbeleid, of toch weer niet. ,,Ik worstel ermee dat mijn burgerzin vertaald wordt naar de perceptie dat ik verzuurd rechts zou zijn, terwijl ik altijd poog om mijn neutraliteit te bewaren en wars van alle ideologie de waarheid zoek. De burger heeft toch recht op informatie?''

Van de Cloots opmerking slaat op een uitspraak van Begrotingsminister Freya Van den Bossche (SP.A), die bij de begrotingsopmaak in oktober haar critici afdeed als ,,verzuurde, rechtse economen''. ,,Dat is een verwijt dat ik niet neem'', zegt hij.

De ING-econoom vindt dat België ,,arm'' omgaat met de begroting. ,,De Nationale Bank stelt de statistieken op en beoordeelt diezelfde statistieken. Er is nog wel het Rekenhof, maar dat heeft ook zijn beperkingen.''

Ook het jaarverslag van de Hoge Raad van Financiën komt er pas na de verkiezingen. ,,De beoordeling van onze financiën zou voor de verkiezingen moeten plaatsvinden. Terwijl in de ons omringende landen budgettaire projecties van programma's gemaakt worden, weten we in België nog niet eens wat de beoordeling is van de voorbije jaren.''

,,Ik heb een probleem met de manier waarop de regering over de begroting communiceert. Iedereen die het een beetje volgt, weet dat de onderliggende situatie niet zo rooskleurig is. Ook kabinetsleden en ministers weten dat. Maar dat wordt niet toegegeven. Part of the game, zeggen kabinetsmedewerkers me dan. Maar sorry, ik vind de begroting geen spel. Ik kan er niet inkomen dat zelfs de beste specialisten van het begrotingskabinet niet kunnen toegeven dat de begroting cosmetisch wordt opgesmukt.

Die zelfgenoegzaamheid, die houding van ,,een eenmalige maatregel meer of minder, wat een detail'', vind ik zeer erg als je weet welke uitdagingen op ons sociaal-economisch bestel afkomen.''


De economische prestaties van België zijn goed, afgaand op het jaarrapport 2006 van de Nationale Bank. Wat is dan het probleem?

We zitten in een langere periode van internationaal sterke economische groei. België plukt daar de vruchten van. Het is zeer teleurstellend dat de overheid er niet in slaagt om begrotingsoverschotten te boeken, net tijdens een periode van aangehouden sterke groei.

De begroting van 2006 was gebaseerd op een economische groei van 2,2procent, maar die kwam uiteindelijk fors hoger uit op 3procent. Waar is dat verschil naartoe? We hadden één miljard euro overschot kunnen opzijzetten, maar we souperen de vruchten van de hoogconjunctuur gewoon op. Ik concludeer daaruit dat de regering de controle over de begroting eigenlijk verloren heeft.

In Nederland of het Verenigd Koninkrijk zou ik er nog in kunnen komen dat de vruchten van een sterke economische groei gebruikt worden voor noden van nu. Maar wij hebben een historische schuld die nog altijd meer dan 80 procent van het Bruto Binnenlands Product (bbp) bedraagt, én een impliciete schuld voor de toekomstige vergrijzingskosten van rond de 100 procent van het bbp.

We worden overspoeld door rapporten die stellen dat de vergrijzingskosten zullen oplopen en dat we onze toekomstige generaties benadelen. Aan de vooravond van die uitgavenboom voor pensioenen en gezondheid, wordt gewoon één miljard euro verspild.


De regering heeft zich toch budgettaire discipline opgelegd met het meerjarenplan in het Europese stabiliteitsprogramma?

De doelstellingen van het stabiliteitsprogramma zijn verschillende keren significant aangepast. De regering had zichzelf opgelegd om in 2004 een overschot van 0,3procent van het bbp te boeken, maar dat is stelselmatig versoepeld. Voor 2006 is er slechts een kunstmatig evenwicht, en ook in de opmaak voor 2007 is dat overschot kunstmatig. Het ergste is dat er geen enkele goede uitvlucht is voor het feit dat we in 2004 nog geen overschot hebben gehaald. De groei lag boven 2,5procent! Toch blijkt iedereen al tevreden te zijn als er een evenwicht is, ongeacht hoe dat tot stand komt.

De mentale klik die we moeten maken, is dat evenwichten niet meer voldoende zijn. Zelfs iets oudere collega's in de bank moet ik daarvan overtuigen. Zij zeggen: wij hebben nog andere tijden meegemaakt met begrotingstekorten.

Ik neem het een aantal mensen kwalijk, ook in het Planbureau, dat ze de problemen niet onder ogen willen zien. Ik vind het vreemd dat het vergrijzingsrapport stopt in 2030. Pas nu wordt er onderzoek verricht naar wat er zou kunnen gebeuren tussen 2030 en 2050. Terwijl we al lang weten dat de kosten voor de vergrijzing in Nederland en het Verenigd Koninkrijk pas echt oplopen na 2030. Waarom zou dat bij ons anders zijn? Volgens de analyses die men nu maakt, blijkt dat de kosten tussen 2030 en 2050 bijna zullen verdubbelen.

We moeten de mensen de ogen openen. Als er elk jaar 3,8 procent van het bbp naar bijkomende vergrijzingskosten moet gaan, wat zullen we dan doen? Als je niet anticipeert, zullen we dan de belastingen verhogen met 6 procent van het bbp? Dat is niet niks.


Volgens rapporten van de vergrijzingscommissie is de vergrijzing betalen nog haalbaar.

Maar de situatie is wel urgent. De vergrijzingscommissie baseert zich op heel positieve veronderstellingen, wellicht te positieve. Zo gaat ze van een werkgelegenheidsgraad van zeventig procent uit. Terwijl we nu met heel veel moeite van 60 naar 61,5 gaan. Zo goed zijn we niet bezig met de tewerkstelling van allochtonen of vijftigplussers. Die zeventig procent is dus al bijzonder optimistisch, en toch dreigen we zelfs in dat optimistische scenario de doelstellingen niet te halen.


Wat stuit er u het meeste tegen de borst?

Toen er vorig jaar plots een probleem van 880miljoen euro was door de rekenfout bij Financiën, zei de minister (Didier Reynders, red.): ,,we gaan het goedmaken''. Hoe gebeurde dat? Er werd gewoon druk uitgeoefend op de ambtenaren om ter waarde van 700 miljoen euro (wijst met zijn vinger naar die post in het jaarverslag van de Nationale Bank) de belastingen versneld te inkohieren in 2006. Dat geld werd gewoon weggezogen uit de begroting 2007. Zo dwingt de regering zichzelf bijna om dit jaar en de jaren daarop eenmalige maatregelen een permanent karakter te geven, omdat je anders pas echt met de brokken zit. Après nous, le déluge!

Dit gaat echt over de schreef, net als de operatie met de Belgacom-pensioenfondsen (in 2003/2004, red.). Ik begrijp perfect dat Belgacom van die pensioenverplichtingen af moest als het naar de beurs wilde gaan. Maar het is hemeltergend dat de vijf miljard euro die de staat daaruit gehaald heeft, niet gebruikt werd om onze overheidsfinanciën structureel te verbeteren. Die vijf miljard is opgesoupeerd.

Als dat bedrag had gediend om onze staatsschuld af te betalen, had iedereen die operatie begrepen. Maar zoals de minister van Begroting (Johan Van de Lanotte, red.) dat toen heeft doorgevoerd... Dat is zo hypocriet en hallucinant. De minister argumenteerde dat hij dat mocht meetellen in de begroting van Eurostat. Maar boekhouding is slechts een instrument. Het gaat om het simpele feit dat die vijf miljard euro, die diende om de pensioenen van de Belgacomwerknemers te betalen, een overschot had moeten zijn. Daar heeft men de pedalen verloren.


Eenmalige maatregelen zijn van alle tijden en van alle regeringen, zegt Freya Van den Bossche.

Ik weet niet of er in de geschiedenis al ooit iets hallucinanter is gebeurd dan de overname van het Belgacom-pensioenfonds. De meest creatieve mensen van de regering zijn blijkbaar verzameld in het kabinet Begroting.

Omdat Eurostat gezegd had dat het juridisch toch allemaal kantje boordje was, heeft men toen een aantal uitgaven voor de NMBS vervroegd van 2004 naar 2003. Een privébedrijf zou dat eens moeten proberen: uitgaven een jaar vroeger boeken om minder belastingen te betalen!

De grenzen van het aanvaardbare worden voortdurend opgezocht. Fiscale optimalisatie verwacht je misschien van een private onderneming, maar toch niet van onze overheden die het goede voorbeeld moeten geven. Een meerderheid heeft die actie goedgekeurd in het parlement, terwijl alle principes van een orthodoxe begroting flagrant geschonden werden. Ik noem dat normvervaging.

De minister zegt dat de eenmalige maatregelen afnemen, maar dat strookt niet met de realiteit. Lees bladzijde 109 van het verslag van de Nationale Bank: de eenmalige maatregelen in 2006 waren goed voor 0,7procent van het bbp.

Het stookoliedossier (toen de regering eind 2005 geld leende van de stookoliesector om de stookoliepremie te betalen, red.) was toch ook een dieptepunt in de geschiedenis van openbare financiën. Het ging om een lening aan de overheid om de begroting te redden, terwijl de minister toen nog niet wist of de operatie al dan niet eser-conform (meegeteld zou mogen worden voor het begrotingsresultaat, red.) was. Achteraf bleek dat niet het geval te zijn. Dat wijst op de risico's van de grenzen van het toelaatbare aftasten.

Die lening van de oliesector was zogezegd renteloos. Maar toevallig heeft de regering net toen de stockageverplichting overgenomen van de sector. Dat gaat om veel grotere bedragen. (cynisch) Die lening is de beste belegging die de oliesector ooit heeft gedaan.


Zijn er ook positieve punten?

De lastenverlagingen en de personenbelastingsverlaging zijn positief. Meer mensen aan het werk krijgen, is cruciaal om onze welvaart te behouden. Niemand kan ontkennen dat de belastingen gedaald zijn. In 2006 zijn de inkomsten uit personenbelasting volgens de NBB met 1,3miljard euro gedaald. Toch blijft de fiscale druk in vergelijking met andere landen uit de eurozone hoog. Andere landen hebben immers ook stappen gezet. Voor heel wat types gezinnen hebben we nog altijd de hoogste fiscale druk.

De notionele interestaftrek (een fiscaal gunstige maatregel voor vennootschappen, red.) was ook een zeer positieve maatregel, die in elk geval nodig was.


Was paars een uitgeefregering?

Ze heeft in elk geval de uitgaven niet afgeremd. De verkoop van vastgoed wordt geboekt als een negatieve uitgave en daardoor lijkt het alleen maar alsof de uitgaven van de federale overheid zijn ingeperkt.

De Nationale Bank stelt al jaren dat, willen we ons sociale bestel vrijwaren, we een zuiniger overheid moeten hebben. Toch gebeurt dat niet. Dat geldt voor alle niveaus. De lokale overheden zijn van 229.000 naar 274.000 ambtenaren gegaan.

Het is toch ontstellend om vast te stellen dat, als deze regering de primaire uitgaven (uitgaven zonder rentelasten, red.) stabiel had kunnen houden, we nu een buffer hadden aangelegd die al grotendeels had volstaan om de vergrijzing op te vangen. Men had het voordeel van de historisch lage rente in een doosje moeten stoppen en het weer opendoen als de problemen van de vergrijzing zich aandienden. Maar men heeft het tegenovergestelde gedaan.


En het Zilverfonds, een spaarpotje voor onze oude dag volgens Johan Vande Lanotte?

Dat stelt niets voor zolang het niet gefinancierd wordt met structurele overschotten. Laten we beginnen met te verbieden de begroting sluitend te krijgen met niet-structurele maatregelen. Dat zou al meer zoden aan de dijk brengen.

De Zilverwet onder Vande Lanotte vond ik wel een positief punt. Die schreef in de wet in dat we vanaf 2007 elk jaar een overschot moeten boeken, tot 1,5procent. Maar welke geloofwaardigheid heeft de regering nog om te zeggen dat het echte overschotten zullen zijn?

In België hadden we in 2001 nog een primair overschot (het saldo van inkomsten en uitgaven exclusief rentelasten) van 7,2procent. Als we dat hadden gehouden, hadden we de schuld onder de 60 procent geduwd in 2011. We hebben het tegendeel gedaan. Het structurele primair overschot is in 2006 teruggevallen tot 3,7 procent.

Uit een studie van Geert Langenus van de Nationale Bank blijkt dat we nu dringend moeten ingrijpen, of onze kinderen zullen elk jaar tot drie maandlonen belastingen moeten betalen voor de meerkosten van de vergrijzing. Kunnen we onze kinderen onder de ogen zien?

www.nbb.be


DS, 12-03-2007

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB