Hoe praat je met kinderen over Parijs

COLUMN Ook op school gaan de gesprekken over Parijs. Trouw-columnist en docent René Kneyber weet dat het niet altijd de fijnste momenten zijn. Er komen soms heftige emoties los of opvattingen die je als leraar liever niet hoort.

Een van mijn favoriete films is 'La vita è bella'. Een Joodse vader beschermt daarin zijn zoon tijdens de Tweede Wereldoorlog tegen het fascisme door allerlei gebeurtenissen anders aan hem uit te leggen. Daarin gaat hij heel ver. Als ze in een concentratiekamp belanden, moet de vader zich in de meest absurde bochten wringen om de situatie tot een kindvriendelijk spel te vormen, met een tank als hoofdprijs. De vader wordt geëxecuteerd, maar de zoon verlaat monter het kamp en krijgt ook zijn ritje in een tank.

Als vader en als leraar houd ik me ook met deze vraag bezig: het leven is bij vlagen verschrikkelijk, ja, maar in hoeverre moet je kinderen daarmee confronteren? Die vraag kwam voor het eerst pijnlijk dichtbij toen mijn zoon net geboren was en mijn vrouw borstkanker bleek te hebben. Uiteraard ga je niet met je zoon van negen maanden de levensbedreigende ziekte van z'n moeder bespreken, maar in hoeverre toon je de heftige emoties die hierbij komen kijken, of moet je vooral doen alsof alles business as usual is? Een moeilijke vraag.

Heftige emoties
Inmiddels is mijn zoon alweer elf. Dit weekend hebben we natuurlijk over de aanslagen in Parijs gepraat. Maar ik weet van de klassen die ik lesgaf dat het niet altijd gebruikelijk was dat er over dit soort gebeurtenissen thuis uitgebreid werd gesproken. Dit weekend verschenen er op internet artikelen met tips voor leraren hoe ze dit soort gesprekken in de klas kunnen voeren. Nodig, want het zijn niet altijd de fijnste momenten in je carrière als leraar. Er komen soms heftige emoties los of opvattingen die je als leraar liever niet hoort.

Wat doe je dan? Ik laat me dan vaak inspireren door Janusz Korczak, de Pools-Joodse oerpedagoog die in 1912 een weeshuis begon. De kern van zijn visie op opvoeding was dat je respect moet hebben voor wat het kind zegt, doet en wil, zelfs als het niet overeenkomt met wat je gehoopt had.

Hartverscheurend
Hij vond dat je de minder fraaie kanten van het mens-zijn niet moet wegnemen, maar dat je wel altijd moet zoeken naar manieren om een humane wereld en samenlevingsvormen te scheppen. En daarbij het midden moet houden tussen repressie en alles-maar-goed-vinden. Een hele kunst.

Zijn leven kende een hartverscheurend einde. In de oorlog werden hij en 196 weeskinderen door de SS meegenomen. De kinderen droegen hun mooiste kleren. Korczak had ze wijsgemaakt dat ze op schoolreisje gingen naar het platteland 'met velden vol bloemen, waterstromen om te badderen en bossen vol bessen en paddestoelen'.

Ze werden allemaal omgebracht in een vernietigingskamp.

Ik wilde het u toch vertellen.

Tien tips voor de leerkracht

Hoe bespreek je de dood van 129 mensen die gewoon, op een vrijdagavond, een voetbalwedstrijd of concert bezochten? Vertel je open en eerlijk dat het leven soms verschrikkelijk is? Hoe praat je over geloof en radicalisering als de meningen in de klas nogal uiteenlopen?

Docenten Erik van Meersbergen en John Jeninga werken bij het Opleidingscentrum Speciale Onderwijszorg van de Fontys Hogeschool zetten de praktische do's en dont's op een rij, samen met Maartje van Meersbergen, docent Frans op College de Meergronden in Almere. Ze wijzen op het belang van een neutrale houding en onderscheiden verschillende fasen in het groepsgesprek. Wat je eerst te doen staat als docent is inventariseren en luisteren, je onderzoekt wat de leerlingen ervan hebben meegekregen. Je blijft bij de feiten. En biedt ten slotte ook perspectief.

1.Kies een neutrale houding
Iedereen heeft de vrijheid om zich te uiten. Laat als leerkracht zien dat je van mening kunt verschillen en toch respect kunt houden voor elkaar. De manier waarop jij als leraar met de verschillende opvattingen omgaat is van grote invloed. Jouw uitspraken hebben direct invloed op de reacties van leerlingen. Houd je eigen mening dus voor je, geef geen commentaar of oordeel. Zorg dat je goed geïnformeerd bent en geef voorbeelden vanuit verschillende standpunten. Ga ook als team aan de slag, bespreek de gebeurtenissen met elkaar voordat je de klas ingaat.

2.Wat weten ze?
Vraag actief naar wat de kinderen hebben gehoord en gezien over de gebeurtenissen van Parijs? Vraag ook wat ze via social media hebben meegekregen.

3. Wat vinden ouders en vrienden?
Vraag hoe er thuis wordt gesproken over de gebeurtenissen in Parijs.

4. Wat voelen ze?
Vraag naar de gevoelens die de afgelopen dagen naar boven zijn gekomen.

5. Wat denken ze?
Vraag naar de gedachten over de gebeurtenissen in Parijs? Wat vinden ze ervan.

6. Blijf bij de feiten
Stel de feiten uit de gebeurtenissen centraal. Niet alles wat leerlingen horen en lezen is waar of gebeurt regelmatig. Praat met leerlingen over de manier waarop zij informatie vergaren. Omschrijf de zeldzaamheid van de gebeurtenissen en de kleine kans op herhaling. Er is een kleine kans dat leerlingen ooit zelf getuige zijn van dergelijke aanslagen.

7. Niet leiden maar volgen
Reageer op dat wat de leerlingen aan jou vragen. Zij geven aan wat hen bezighoudt. Volg het tempo van de leerlingen en verlies je niet in details. Overdrijf je reactie niet.

8. Geef context
Geef aandacht aan oorzaak en gevolgen: gebruik de kennis die je hebt over democratie, ideologie, religie en alles tussen liberale opvattingen, gematigde groeperingen tot aan extremisme (links en rechts).
Bespreek hoe onvrede ontstaat, waarom mensen in verzet komen, waar terrorisme vandaan komt. Laat de leerlingen op zoek gaan naar actuele feiten. Welke groeperingen zijn nu actief, in welke gebieden, welke motieven en idealen hebben ze?

9. Blijf in gesprek
Geef de leerlingen ook de komende tijd nog de ruimte om hun emoties en gedachten te uiten. Vraag om een artikel voor de schoolkrant. Geef ze een andere creatieve opdracht. Het is goed om er als groep over te blijven praten.

10. Be positive
Laat zien dat er naast de tragiek, ook positieve gebeurtenissen zijn. Mensen hebben elkaar geholpen. Welke hulpverlening en beveiliging is allemaal op gang gekomen? Er worden bloemen gelegd en kaarsjes gebrand. In heel Europa stonden mensen 1 minuut stil bij de aanslagen. Bied de leerlingen ook perspectief voor hun eigen dagelijkse leven: welke leuke plannen en gezellige activiteiten zijn er voor straks, buiten schooltijd.

Bron: http://www.trouw.nl/tr/nl/4556/Onde...er-Parijs.dhtml (geraadpleegd op 19/11/2015)

Eigen mening:
Het voorval in Frankrijk wekt veel emoties los bij iedereen. Het gaat hier niet alleen over verdriet maar ook over angst. Ik heb dit onderwerp al in mijn stageklas van PAV besproken. Ik merkte dat de leerlingen hier nood aan hadden. Er kwamen vragen zoals: ‘Is de derde wereldoorlog begonnen,’, ‘Komen ze hier ook naar België?’, ‘Wat gaat er nu gebeuren?’ … Het is een gevoelig onderwerp om over te spreken. In sommige thuissituaties wordt hier niet overgesproken, maar iedere leerling wordt hier wel mee geconfronteerd (krant, sociale media, nieuws ...). Ik ga dit onderwerp ook nog bespreken in mijn godsdienst klassen. De tien tips voor de leerkracht ga ik hier zeker hanteren. We mogen dit onderwerp niet stilhouden. We moeten het bespreekbaar maken want anders kunnen er foute ideeën ontstaan. De leerlingen kunnen bijvoorbeeld nog angstiger worden.

Ik deel de mening van Ellen. Dit onderwerp is té belangrijk om niet te bespreken in de klaspraktijk. Ikzelf heb het onderwerp ook besproken tijdens mijn stagelessen in een TSO-richting. Maandag na de feiten had ik les van 11u10 tot 12u. Op het einde van de les heb ik tijd besteed aan het bespreken van de aanslagen in Parijs. Om 12u deed ik samen met de klas mee aan de minuut stilte als respect voor de slachtoffers van Parijs.
Wat mij opviel was dat de klas enorm goed op de hoogte is van de situatie en dat ze er ook een nuchter beeld over hebben. Leerlingen stelden ongeveer dezelfde vragen als bij Ellen. Ik liet ook ruimte voor hen om hun eigen mening te verwoorden. Hun meningen verwonderden mij. Zo zei een leerling dat we ook zouden moeten stilstaan bij andere terroristische aanslagen, waarvoor niet zoveel aandacht is geweest. Ook zei een andere leerling dat ze bang was, voor wat er nog ging gebeuren en of er nog een derde wereldoorlog zat aan te komen. De meeste leerlingen vonden het heel erg wat er gebeurd is, en wat er nog zal gebeuren in de toekomst. Ik merkte ook dat veel leerlingen bang zijn, en terecht, in mijn ogen.
We mogen de leerlingen geen blaasjes wijsmaken. We moeten de feiten niet relativeren. Ook kinderen moeten weten dat ons land niet meer zo veilig is dan het geweest is. Het is aan de opvoeders om hen dat op een rustige manier te vertellen, in de eerste plaats aan de ouders, in de tweede plaats aan de leerkrachten.