Europa kent Angela Merkel als een rationele bestuurder. Ze is natuurkundige, houdt ervan problemen op haast wetenschappelijke wijze op te lossen. 'Vom Ende her' noemt ze dat zelf: van tevoren bedenken bij welke oplossing je uit wilt komen en dan voorzichtig de beste weg naar die oplossing uitstippelen. Zo ging ze te werk bij de financiële en economische crisis, zo pakte ze de problemen rond Griekenland aan.

Maar de laatste maanden ziet Europa een andere Angela Merkel. In de vluchtelingencrisis laat ze haar hart spreken en plotseling is ze niet meer de onaantastbare bondskanselier die ze jarenlang wel was. Merkel is naïef, luidt de kritiek en die kritiek vlamt ook op binnen haar eigen partij, de Duitse christendemocraten. Die zien dat de stemming in het land kentert en dat vertaalt zich in een afnemende kiezersgunst.

Is Merkel werkelijk naïef? Wie selfies met de Duitse bondskanselier naar achterblijvers in Turkse of Libanese opvangkampen appt, zendt het signaal uit dat het goed toeven is in de nieuwe Heimat en misschien heeft Merkel dat onderschat. Maar met naïviteit heeft dat niet zoveel te maken. Het is veel interessanter om de vraag te stellen of Merkel veel keus had. Wat had de wereld gezegd tegen een Duitsland dat de grenzen dicht had gegooid (als dat trouwens al mogelijk geweest zou zijn)? Dat níet het voortouw had genomen in een vluchtelingencrisis waarvan iedereen kon weten dat die vroeger of later op West-Europa af zou komen?

Merkel heeft ingezien dat er geen keus was en heeft vol overtuiging de grenzen opengezet. "En als ik me nu moet verontschuldigen omdat Duitsland in noodsituaties een vriendelijk gezicht toont, dan is dit niet mijn land", zei ze opnieuw on-Merkeliaans duidelijk. Stap voor stap werkt ze aan een oplossing voor de grootste uitdaging sinds de Duitse hereniging. Ze gaat met Hollande naar het Europees parlement, reist naar Turkije om met Erdogan te praten over opvang in de regio en terugname van vluchtelingen. Zo maakt ze duidelijk dat dit probleem te groot is voor Duitsland alleen en dat het nodig is om over de eigen schaduw heen te springen om de vluchtelingencrisis het hoofd te kunnen bieden.

Een masterplan heeft ze niet en kan ze niet hebben. Alleen internationale solidariteit en de wil om het probleem bij de bron aan te pakken, bij de oorlogsvoerders, biedt soelaas. Aan militaire interventies zal Duitsland gezien het beladen verleden niet snel deelnemen, reden te meer om, aldus Merkel, op humanitair vlak ruimhartig te zijn. Maar ze heeft zich op glad ijs begeven. Slechte resultaten bij deelstaatverkiezingen volgend jaar en het kan gebeurd zijn met bondskanselier Merkel.

Dat weet Merkel zelf als geen ander en dat risico neemt ze vol overtuiging. Ze is met zichzelf in het reine, meer dan bij welke crisis ook. Als dit haar lukt, is ze misschien wel de meest succesvolle bondskanselier die Duitsland ooit heeft gehad. Verliest Duitsland het geduld met de ruimhartige bondskanselier, dan vertrekt ze met opgeheven hoofd.

Margriet Brandsma is Duitslandkenner en auteur. Van 1994 tot medio 2014 was zij verslaggever en correspondent in Duitsland voor het NOS-Journaal.

__________________
"Zien wat juist is en het niet doen, is een gebrek aan moed."
Wouter Beke