Blokken


We zijn er nog lang niet, in de verenigde Europese Hogeronderwijs Unie. Terwijl de Universiteit Utrecht hardop nadenkt of ze toch niet beter haar huidige vier-blokkensysteem kan vervangen door twee semesters, maakte de KU Leuven deze week bekend precies het omgekeerde te overwegen, waarbij ze zich expliciet beriep op het Nederlandse model. Nederland is wel vaker trendsetter in onderwijskwesties, maar veelal betreft het dan volstrekt heilloze plannen. Het altijd wat conservatieve Vlaamse onderwijs denkt beter twee keer na vooraleer het zich overgeeft aan een systeem waaraan de bedenkers nu zelf zijn gaan twijfelen.

Niet dat het Vlaamse universitaire onderwijs geen problemen kent. De stilaan kelderende slaagcijfers in het eerste jaar waarmee deze krant gisteren opende nopen inderdaad tot actie. Doordat studenten vakken van het eerste naar het tweede en derde jaar kunnen meenemen is de druk om het volledige vakkenpakket af te leggen dusdanig afgenomen dat vandaag maar 28 procent van de eerstejaars het vooropgestelde aantal studiepunten haalt. Studenten zullen zo langer studeren, waardoor die studie fors duurder wordt voor de ouders, maar ook voor de overheid. Een gigantische verspilling van tijd en middelen, in een periode waarin het Europese hoger onderwijs de grootste besparingen sinds decennia moet trachten te overleven.

Verrassend kunnen deze slechte cijfers bezwaarlijk worden genoemd. Al in september 2002 waarschuwden in deze krant meer dan honderd hoogleraren en docenten in een protestbrief tegen onder meer dit effect van de al te overhaast ingevoerde hervorming van het hoger onderwijs (het zogeheten Bologna-decreet). Minister Vanderpoorten en onderwijsspecialisten in de media lachten de protesten weg. Een 'mijlpaal' was deze hervorming, we waren samen op weg naar een glorieuze eengemaakte Europese hoger-onderwijsruimte waarbij studenten vrij van land naar land en van opleiding naar opleiding zouden kunnen overstappen. Vlaanderen moest zich overigens reppen, want gidsland Nederland had de stap richting Toekomst al gezet. En inderdaad, dat had het. Van een glorieus hoger onderwijs spreekt in Nederland intussen niemand meer.

Lage slaagcijfers waren in dat land altijd al een probleem. Premier Rutte en vicepremier Verhagen deden zelf respectievelijk acht en elf jaar over hun studie geschiedenis, kwestie van het goede voorbeeld te geven. Op allerlei manieren proberen wij in Utrecht nu de discipline en het groepsgevoel te doen ontstaan dat tot voor kort nog een vanzelfsprekendheid was bij Vlaamse studenten. De sociale druk die gepaard ging met de vraag 'ben je erdoor?' stond symbool voor die mentaliteit. Vandaag lijkt die sociale druk omgekeerd te werken. 'Ik word erop aangesproken dat ik voor alles erdoor was', citeerde deze krant een vlijtige Vlaamse student geschiedenis.

Studeren is een te vrijblijvende bezigheid geworden - dat is de kern van het probleem. Voor Nederlandse studenten is het bijbaantje vaak belangrijker dan de studie. Het Leuvense idee om over te schakelen op een blokkensysteem waarbij studenten maximaal twee vakken tegelijk volgen, is in deze context bepaald niet zonder risico. Het aantal contacturen daalt er dusdanig door dat studenten dreigen te verdrinken in de vrije tijd die ze plots hebben. Stel je voor: je bent achttien, voor het eerst in de grote stad, zonder controle van de ouders en zonder risico op het stigma 'gebuisd / jaar overdoen', en dan word je geacht twintig of meer uur per week zelfstandig te werken? In Utrecht stellen we jaar na jaar vast dat maar heel weinig studenten die discipline kunnen opbrengen. Vandaar dat wij overwegen opnieuw een semestersysteem in te voeren waarin vier vakken tegelijk worden gevolgd.

Een andere manier om de slaagcijfers te doen stijgen, zo wijst onderzoek uit, is de doceervorm aanpassen. Hoorcolleges voor duizend studenten of meer zijn in Gent of Leuven niet uitzonderlijk. Niet per definitie verkeerd, maar dan horen ze wel gepaard te gaan met werkcolleges waarin studenten in kleine groepen met elkaar en de docent in discussie kunnen gaan. In het Vlaamse bestel ontbreken daarvoor veelal de middelen. En de volgende jaren zullen die middelen niet toenemen. Het Nederlandse model, waarin kleine groepen de norm zijn, is intussen nagenoeg onbetaalbaar geworden. Of beter: de overheid heeft dat geld er niet meer voor over. O, glorieuze Europese Hoger-onderwijsruimte.

Geert Buelens is hoogleraar en departementshoofd Nederlands aan de Universiteit Utrecht.


DS, 12-03-2011

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB