Terugwerkende kracht


Mooi is dat. De Nederlanders, zo blijkt uit een studie van Geert Bourgeois, vinden ons vriendelijk en gezellig, dus gaan we een campagne uitdenken om hen dat uit hun hoofd te praten. Wat gaat Bourgeois doen? Bewijzen dat er ook rotzakjes onder ons leven? Dat veel Vlamingen zich verhouden tot gezelligheid als Stephen Hawking tot de foxtrot? En dat hij daar zelf een goed voorbeeld van is?


We kunnen er eens mee lachen, maar in wezen heeft Bourgeois gelijk. Het is frustrerend dat zes miljoen Nederlandstaligen cultureel zozeer gescheiden blijven van zestien miljoen andere Nederlandstaligen. Vroeger was dat misschien terecht - als ik de teksten van Jeroen Brouwers en Johan Anthierens lees over de Vlaamse cultuur in de jaren zeventig, dan kan ik me wel iets voorstellen bij het provincialisme van toen - maar nu begrijp je toch niet waarom slechts een kleine selectie doorstoot in wat toch dezelfde culturele ruimte is.

De laatste jaren kom ik geregeld bij onze noorderburen, en hoewel dat meestal erg leuke bezoeken zijn, keer ik er telkens hoofdschuddend van terug. Nederlanders hebben het moeilijk om zich een houding te geven tegenover Vlamingen. Het grootste probleem: ze kunnen niet voorbij het Vlaamse kijken. Niet dat ze er negatief tegenover staan, veeleer omgekeerd. Elke keer moet ik me door een reeks bizarre complimenten ploegen. 'Ik hoor die Vlaamse g, dus alles komt goed!' Wat zeg je daarop? Zou er één Nederlander zijn die in Vlaanderen onthaald wordt met 'Ik hoor die Hollandse chhhhhhh, dus mijn dag is verpest'?

Of deze. Mijn vrouw bestelt een pak frieten in Rotterdam, en ze krijgt te horen: 'Nog twee minuutjes wachten - twee Bélgische minuutjes wachten! Dat hoor ik toch goed, hé? Hoor ik dat goed? Twee Bélgische minuutjes wachten!' Denkt die man dat wij een andere tijdrekening hebben of zo? Waarom is hij er zo op gebrand om te laten horen dat hij gemerkt heeft dat ze Vlaamse is? Doet hij dat ook met Limburgers, of Duitsers? 'Twee Duitse minuutjes wachten!'

Of deze. Ik ben in Utrecht voor een publieksinterview, en ik krijg een vraag over Naima Amzil, toen vaak in het nieuws vanwege bedreigingen aan haar adres. Ik zeg: 'Ik ken haar niet persoonlijk, maar ik heb wel gelezen dat ze terug werkt.' Ik had 'opnieuw' moeten zeggen in plaats van 'terug', mijn fout, je sais, maar de manier waarop gereageerd werd, had niets met mijn dialectisme te maken. 'Heerlijk hoe jullie dat zeggen! Ze werkt terug - dat is zoals ''ze vecht terug''!' En dan mag ik proberen om uit te leggen dat het gewoon om een regionaal synoniem van 'opnieuw' gaat, het helpt geen ene moer: de hele zaal zit te kakelen hoe prachtig het is dat wij kunnen uitdrukken dat iemand, door te werken, terugvecht. Een vrouw bracht het zelfs in verband met 'terugwerkende kracht'. Zo moeten Afrikaanstaligen zich de hele tijd voelen, denk je dan.

Dit mogen anekdotische voorbeelden zijn, ze zijn symptomatisch voor een verkrampte, overcompenserende houding, die zich ook op andere domeinen doorzet. Ik was deze week, samen met een andere Vlaamse schrijvers, in Amsterdam voor een debat over de hedendaagse Vlaamse literatuur. Het uitgangspunt was dat die beter was dan de Nederlandse, een stelling van enkele Nederlandse critici. Uiteraard zijn wij blij met zo'n compliment, en het klopt dat er vandaag een groot aantal auteurs in Vlaanderen wonen die goed bezig zijn. Maar lees wat er geschreven werd over onze werken: 'Vlamingen gaan gewoon hun gang. Ze weten dat er tegenstanders zijn - Walen, conservatieve katholieken, provincialisme, de burgerij - maar ze hebben niet de illusie dat die er ooit niet zullen zijn.'

Huh? Welke hedendaagse Vlaamse schrijver heeft het in zijn werk over de Walen, als tegenstanders of net niet? Wie schrijft er over conservatieve katholieken? En ook het provincialisme en de burgerij lijken me niet echt een thema. Ik vond dat zo tekenend. Nederlanders vinden ons super, maar ze willen niet weten waar wij mee bezig zijn. Het is openheid zonder interesse. Een onmogelijkheid ook, opnieuw, om voorbij het Vlaamse te kijken. Als een Nederlander een boek leest van Annelies Verbeke en daarna een van Yves Petry, dan ziet hij geen twee totaal verschillende boeken, allebei in het Nederlands geschreven - nee, hij gaat panisch op zoek naar wat die boeken Vlaams maakt, en waarin ze verschillen van de Nederlandse.

Het zou fijn zijn, mocht Bourgeois die houding kunnen bijstellen. Het zou fijn zijn als Nederlanders niet meer naar ons zouden kijken als naar een soort van hobbiton, waar - verrassend! - interessante dingen gebeuren waar je met verrukt handgeklap op moet reageren, om vervolgens te analyseren wat het nu zo Vlaams gemaakt heeft. Dat stadium zijn wij gelukkig voorbij. Nu Nederland nog.


DS, 19-05-2007 (Tom Naegels)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB