New York

Rik Torfs


The magic word is respect . Dat hoorde ik vaak de voorbije week in Provo, Utah, tijdens een conferentie over religie en verdraagzaamheid. Respect. De Jordaanse rechter Karim Pharaon hamerde er telkens weer op. Hij sprak het woord traag en onheilspellend uit, waarbij zijn ragfijne snor lichtjes bewoog. Durf maar eens geen respect te tonen, leek hij te zeggen, en de straf zal ondraaglijk zijn.


In China, weet mevrouw Wang Yanming, boffen wij. Er zijn namelijk op het gebied van godsdienstvrijheid geen problemen. Wel, meldt zij, moeten wij af en toe het hoofd bieden aan criminele organisaties die zich op religie beroepen, maar in werkelijkheid slechts het kwade beogen. Zij proberen bijvoorbeeld mensen te vergiftigen, wat verboden is.

Respect betekent eigenlijk: geen discussie. Met no problems vergaat het net zo. Dat besef ik heel goed wanneer ik de conclusies van het symposium formuleer. Voorzichtigheid is geboden. Ik wil geen vriendelijke mensen kwetsen, en zo zijn er toevallig nogal wat. Daarom geef ik geen antwoorden, maar beperk mij tot vragen. Vragen zoals: verdient de religieuze waarheid meer respect dan enige andere waarheid? Maakt humor de waarheid menselijker? Verwerft wie zelfkritiek niet schuwt precies daardoor geloofwaardigheid? Ik kies voor deze weg. Wie alleen maar vragen stelt, krijgt gemakkelijk applaus, wat aangenaam is. Bovendien vergist hij zich nooit, waarin hij verschilt van iemand die meent de antwoorden te kennen. Dat zit dus goed.

Toch besef ik dat wat ik doe net iets te simpel is. Zelfkritiek aanprijzen klinkt natuurlijk goed. Maar niet iedereen kan zich een dergelijke houding veroorloven. Neem nu de klassenstrijd in de negentiende eeuw. Verlichte patroons genoten van de zelfkritiek die ze zichzelf haast achteloos hoorden uiten, wijl een wijnglas zachtjes schommelde in hun hand. Maar arbeiders uit die tijd? De strijd slorpte hen op. De spanning was te snijden. Voor zelfkritiek waren ze niet altijd vrij genoeg. Zelfkritiek is het wapen van de winnaars. Zeer zeker is ze een wapen, maar ze is tegelijk ook een luxe, die af en toe buiten het bereik van de verliezer ligt.

Wat ik hier in Provo niet openlijk zeg, maar wat iedereen voelt en precies daarom angstvallig verzwijgt, is dat de winnaars in deze wereld vaak christenen zijn en de verliezers moslims. De strijd tussen de beschavingen, waar Samuel Huntington het iets te vastberaden over had, heeft vaak iets weg van de aloude, klassieke klassenstrijd. Hij valt er niet mee samen. Maar er bestaat wel een verband, dat ons een ongemakkelijk gevoel verschaft, en dat bovendien vaag genoeg is om het krachtig te kunnen blijven ontkennen. Of om het te verzwijgen, zoals ikzelf bij het formuleren van de conclusies zeer nadrukkelijk doe.

Ik denk aan dit alles, aan klassenstrijd, no problems en respect, wanneer ik twee dagen later in New York, tijdens een panelgesprek met religieuze leiders in het VN-gebouw, kardinaal Theodore McCarrick, emeritus aartsbisschop van Washington, aan het woord hoor. En wat zegt McCarrick? The magic word is respect . Er is zelfs nog meer: love, love, love. God loves us . Ik stel hem een vraag, omdat ik heb geleerd tegenover katholieke leiders wat minder voorzichtig te zijn, hoewel openheid geen katholieke deugd is.

,,Moderne democratieën rekenen op de georganiseerde godsdiensten om hen te versterken en om de wereld beter te maken. Maar religieuze leiders worden zelf doorgaans niet democratisch verkozen. Ziet u hierin een paradox? Zo neen, waarom niet? Zo ja, hoe gaat u ermee om?''

McCarrick is een beetje kwaad, of liever, hij is op een typisch katholieke wijze lichtjes verstoord. Hij voelt zich wat beledigd door zoveel aan domheid grenzend onbegrip. Daarom zegt hij: ,, This is a good question .'' Maar, zo vervolgt hij, laten we eerlijk zijn. Verkozen leiders maken er vaak een potje van. (Gelach). Ondertussen is de Heilige Vader, die niet democratisch is verkozen, dan weer een briljant man, dat kan niemand ontkennen. Hij kijkt mij aan alsof hij zopas een natuurwet in herinnering heeft gebracht. Uiteraard ontken ik niet wat niemand kan ontkennen.

,,Ja. Hij is waarlijk een genie'', voegt de vertegenwoordiger van de islam eraan toe, gehaast als hij is om welwillend de man te verdedigen die in Regensburg een geleerde redevoering afstak waardoor vele moslims woedend werden. De spreker beseft geen ogenblik dat hij met zijn overdreven lofzang op de paus misschien wel een aantal katholieken beledigt. Gelukkig zit religie vreemd in elkaar.

CNN-journaliste Delia Gallagher heeft het laatste woord: ,,De ideale leider wordt dus in een conclaaf verkozen. Heb ik dat goed begrepen, kardinaal?'' De kardinaal antwoordt bevestigend noch ontkennend. Iedereen lacht. Wellicht omdat we ons op de drempel van het weekend bevinden en, niet te vergeten, omdat buiten de zon schijnt.

Rik Torfs is hoogleraar kerkelijk recht. ,,Het hellend vlak'' verschijnt tweewekelijks op donderdag.


DS, 12-10-2006

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB