Grondwettelijk Hof vernietigt voorafgaande registratieplicht voor minderjarige kiezers


Het Grondwettelijk Hof vernietigt de voorafgaande registratieplicht voor 16- en 17-jarigen die willen stemmen bij de Europese verkiezingen van volgend jaar. Dat meldt het Hof in een persbericht.


Het Hof boog zich over de wet van 1 juni 2022 die 16- en 17-jarigen in ons land de mogelijkheid biedt om te stemmen voor de verkiezingen van de Belgische Europarlementsleden op 9 juni 2024. Zo’n 280.000 jongeren komen daarvoor in aanmerking. Wel worden zij, in tegenstelling tot meerderjarigen, niet automatisch opgenomen op de kiezerslijst. Ze moeten een schriftelijke aanvraag indienen.

Een meerderjarige Belg die zich beroept op zijn hoedanigheid als kiezer had bij het Hof de vernietiging van de wet gevorderd. Hij voerde aan dat minderjarigen niet de vereiste politieke rijpheid hebben, en er dus geen redelijke verantwoording bestaat voor een gelijke behandeling ten aanzien van meerderjarige Belgen.


Geen probleem met uitbreiding

Het Hof ziet geen problemen met de uitbreiding van het stemrecht tot 16- en 17-jarigen. De rechters wijzen erop dat Belgische wetgever in het licht van het streven naar democratische vernieuwing uitvoering gaf aan een resolutie van het Europees Parlement, waarin het de lidstaten had aanbevolen om na te denken over manieren om te komen tot een geharmoniseerde minimumleeftijd van 16 jaar.

Het Hof heeft echter wel een probleem met de verplichting voor de minderjarigen om zich voorafgaand in te schrijven. Als de wetgever meent dat ze in staat zijn om een politieke mening te vormen, dan is het ‘niet redelijk verantwoord’ om de uitoefening van het stemrecht afhankelijk te maken van de vereiste om een aanvraag in te dienen om ingeschreven te worden op de kiezerslijst, aldus het Hof. Het Hof vernietigt de wet van 1 juni 2022 dan ook, in zoverre zij in een dergelijke voorafgaande registratieplicht voorziet, zo luidt het persbericht.

De Vlaamse jeugdraad reageert tevreden. ‘De registratie is voor vele jongeren een hoge drempel om hun stem uit te brengen’, reageert voorzitter Amir Bachrouri. ‘Dat die drempel zou verdwijnen, vinden we heel goed.’

Wel blijft de organisatie pleiten voor stemrecht in plaats van stemplicht voor jongeren tussen de 16 en 18 jaar.


DS, 20-07-2023

Stemrecht voor 16-jarigen, opkomstplicht voor 18-jarigen. Mag dat?


Op minder dan een jaar voor de Europese verkiezingen heeft de overheid het stemrecht voor 16-jarigen nog niet beslecht.


In het regeerakkoord stond het duidelijk aangekondigd: de stemgerechtigde leeftijd wordt bij de Europese verkiezingen verlaagd naar 16 jaar. Van opkomstplicht, zoals voor meerderjarigen, was geen sprake. Jongeren die willen stemmen, kunnen zich vrijwillig in het kiesregister van hun gemeente inschrijven. Als ze zich laten registreren, zijn ze wel verplicht om te stemmen.

Zo stond het ook in de oorspronkelijke wet die de Kamer goedgekeurde. Alleen hadden de meerderheidspartijen beter eerst goed onderzocht of die mengvorm tussen stemrecht en opkomstplicht voor minderjarigen grondwettelijk wel mogelijk is. Het Grondwettelijk Hof vernietigde deze zomer de wet die het stemrecht voor 16-jarigen regelde, omdat die dat stemrecht afhankelijk maakt van de verplichting om zich te laten inschrijven op een kiezerslijst.

Minister van Binnenlandse Zaken Annelies Verlinden (CD&V) laat nu in Le Soir weten dat ze de voorafgaande inschrijving op een kiezerslijst laat vallen. Voor 16- tot 18-jarigen komt er gewoon stemrecht voor de Europese verkiezingen. Voor de andere verkiezingen geldt dat niet. Daar is een grondwetswijziging voor nodig.


Instapmoment voor jongeren

De vraag is dan of die regeling de toets van het Grondwettelijk Hof wel doorstaat. Het Hof kijkt toe op de naleving van fundamentele rechtsregels als de gelijkheid van alle Belgen voor de wet. Een verschillende behandeling van burgers – stemrecht voor de enen, opkomstplicht voor de anderen – kan alleen als daar een goede verantwoording voor bestaat.

Verscheidene Franstalige grondwetsspecialisten waarschuwen al voor een verschillende behandeling van kiezers naargelang hun leeftijd. De overheid kan in dit geval ofwel ook de opkomstplicht voor 16-jarigen invoeren, ofwel het stemrecht voor iedereen, ook meerderjarigen. Een weg daartussen is delicaat en moet goed gemotiveerd zijn.

Professor grondwettelijk recht Patricia Popelier (Universiteit Antwerpen) denkt dat die tussenweg wel bestaat als je het stemrecht voor 16-jarigen ziet als ‘een leerproces, een instapmoment voor jongeren’, zegt ze op Radio 1 aan VRT.


Europese harmonisatie

Daarmee dreigt de overheid zichzelf tegen te spreken. De uitbreiding naar het stemmen vanaf 16 jaar is net verdedigd met het argument dat die jongeren, net als meerderjarigen, in staat zijn om zich een politieke mening te vormen. Maar voor Popelier klopt die redenering niet. ‘Politiek verstand is niet leeftijdsgebonden, en je hoeft ook niet geïnformeerd te zijn om te gaan stemmen. Volgens mij maakt dit argument wel een kans, ook al wil dat niet zeggen dat het Grondwettelijk Hof het ook overneemt.’

Het risico bestaat dus nog altijd dat ook de nieuwe regeling ongrondwettelijk blijkt te zijn, ook al dringt een resolutie van het Europees Parlement aan op een geharmoniseerde minimumleeftijd om te stemmen van 16 jaar. Dat zullen we waarschijnlijk pas weten nadat de verkiezingen al gehouden zijn.

Volgens Evelyne Maes, gastprofessor UCLouvain (USL) en ULiège en advocate in grondwettelijk recht, is het risico beperkt. Zij leest in het arrest van het Grondwettelijk Hof geen bezwaren tegen het uitbreiden van het stemrecht naar 16- en 17-jarigen, in het kader van een Europese harmonisatie en het aanwakkeren van de interesse van jongeren voor politiek. Zij vermoedt dat het Hof hun stemrecht niet zal omzetten tot een stemplicht en ook de stemplicht voor de meerderjarigen niet op de helling zal zetten.


Blog DS, 08-09-2023 (Wim Winckelmans)

Vivaldi worstelt met Europees stemrecht voor 16-jarigen


Terwijl Ecolo en de PS jongeren vanaf 16 jaar het liefst willen verplichten om voor de Europese verkiezingen te gaan stemmen, willen de Vlaamse partijen de jongeren tot 18 jaar de vrije keuze laten om op 9 juni naar het stembureau te gaan.


In het regeerakkoord staat duidelijk dat de stemgerechtigde leeftijd bij de Europese verkiezingen in België wordt verlaagd naar 16 jaar. De regering-De Croo komt daarmee tegemoet aan een resolutie van het Europees Parlement van 2015. Jongeren verplichten – zoals meerderjarigen – om naar het stemhokje te gaan, wilde de regering-De Croo niet. Jongeren die willen stemmen, kunnen zich in hun gemeenten vrijwillig in het kiesregister laten inschrijven. Zodra ze zich registreren, zijn ze wel verplicht om te gaan stemmen.

Die afspraak werd netjes in een wet gegoten, die op 1 juni 2022 door het parlement werd goedgekeurd. Maar deze zomer stak het Grondwettelijk Hof een stokje voor de hele regeling. Het Hof vindt het discriminerend en dus ongrondwettelijk dat de minderjarigen zich eerst moesten registreren om te kunnen stemmen, een voorwaarde die voor volwassenen niet geldt. Met andere woorden, de minderjarigen die Europees willen gaan stemmen worden zo geconfronteerd met een extra drempel.

Meteen kwam een einde aan het Vivaldi-compromis uit het regeerakkoord om 16-jarigen Europees te laten stemmen. Het dossier kwam afgelopen vrijdag kort op de regeringstafel, met als enige conclusie dat de regeringspartijen het niet eens zijn over een oplossing.

Bevoegd minister van Binnenlands Zaken Annelies Verlinden (CD&V) heeft al voorgesteld om de voorafgaande inschrijving bij de gemeente op een kiezerslijst te laten vallen. De 16- tot 18-jarigen worden dan automatisch ingeschreven op de kieslijsten en krijgen de vrijheid om te kiezen of ze op 9 juni Europees hun stem uitbrengen. Die oplossing is ook de andere Vlaamse Vivaldi-partijen genegen. Alleen Vooruit spreekt zich niet expliciet uit over een oplossing. Het is belangrijk ‘dat 16-jarigen die willen stemmen in 2024 voor de Europese verkiezingen, dat ook kunnen doen’, luidt het daar.

Aan Franstalige kant wordt aan een heel andere oplossing gedacht. De PS geeft de voorkeur aan het denkspoor om de jongeren – net als de meerderjarigen – te verplichten om te gaan stemmen. De PS vreest dat Europees stemrecht voor jongeren op termijn de deur open zet om ook voor meerderjarigen en andere verkiezingen over te stappen van een opkomstplicht naar stemrecht. Ecolo zit op dezelfde lijn en wil bij voorkeur eenzelfde regeling voor meer- en minderjarigen, dus stemplicht. ‘Hoofdzaak is dat 16-jarigen Europees kunnen stemmen’, luidt het. Als het compromis landt op stemrecht onder voorwaarden, kan Ecolo zich daarbij neerleggen.


‘Verantwoord onderscheid’

De MR wil dan weer dat de drempel voor de minderjarigen om te gaan stemmen, blijft zoals afgesproken in het regeerakkoord en gaat ervan uit dat een betere motivering van de registratieplicht volstaat om het Grondwettelijk Hof tegemoet te komen. Elke partij gaat voor de oplossing waarvan ze denkt dat ze haar bij verkiezingen het meeste oplevert – terwijl dat bijzonder moeilijk te voorspellen is.

Inmiddels dringt de tijd. Want als er een akkoord is, moet de regeling weer de hele weg in het parlement afleggen. En dan loert het risico om de hoek dat het Grondwettelijk Hof zich opnieuw over de oplossing moet uitspreken. Als het denkspoor-Verlinden wordt gevolgd, blijft het zo dat minderjarigen een vrije keuze krijgen om Europees te gaan stemmen, terwijl voor meerderjarigen een opkomstplicht geldt. ‘Als zo’n onderscheid objectief te verantwoorden valt, kan het de grondwettelijke toets overleven’, zegt de Antwerpse grondwetsspecialist Patricia Popelier. ‘Een verantwoord onderscheid kan perfect zijn dat minderjarigen ook op andere gebieden nog niet alle rechten en vooral plichten hebben, terwijl dat voor meerderjarigen wel het geval is.’


DS, 25-10-2023 (Christof Vanschoubroek)