‘Grote drie’ verrassen met steun Oekraïne als kandidaat-EU-lid


Nederland en België staan op de rem om Oekraïne meteen het statuut van kandidaat-lidstaat te verlenen op de Europese top volgende week. Maar de steun die Macron, Scholz en Draghi daarvoor uitspraken in Kiev, verandert de dynamiek volledig.


‘Barbarij.’ ‘Oorlogsmisdaden.’ ‘Dit is een martelaarsstad.’ De Franse president Emmanuel Macron was duidelijk onder de indruk, nadat hij donderdagmorgen samen met kanselier Olaf Scholz, de Italiaanse premier Mario Draghi en de Roemeense president Klaus Iohannis Irpin had bezocht. Die stad, op 30 kilometer van Kiev, is zo goed als vernietigd door Russische beschietingen bij het begin van de oorlog.

De vier regeringsleiders waren ’s nachts met de trein naar de Oekraïense hoofdstad gereisd om de Oekraïners een boodschap van steun over te maken en Europese eenheid uit te stralen. Tijdens hun vergadering met president Volodimir Zelenski kwam onvermijdelijk de kwestie van de toekenning van het kandidaat-lidmaatschap aan Oekraïne aan bod.


‘Europese familie’

De Europese Commissie zal daarover vandaag een positief advies geven, gekoppeld aan strikte voorwaarden. Dat gaat onder meer over de strijd tegen de corruptie en de modernisering van de administratie, maakte voorzitter Ursula von der Leyen vorig weekend al bekend tijdens haar tweede bezoek aan Kiev.

Maar het zijn de 27 Europese leiders die de knoop unaniem moeten doorhakken op hun top volgende donderdag in Brussel. Al tijdens de top in Versailles op 10 maart was er daarover verdeeldheid. Na urenlange discussies werd dit opgelost met de zin dat ‘Oekraïne tot onze Europese familie behoort’.

Met die vaagheid nemen de Oekraïners geen genoegen meer. ‘Een mogelijk besluit om Oekraïne niet als kandidaat te erkennen, zal de Oekraïense samenleving een duidelijk signaal afgeven: de EU beschouwt haar niet als lid van de Europese familie, in weerwil van de verklaringen’, schreven tweehonderd Oekraïense denktanks en ngo’s in een open brief.


Scholz gaat overstag

Polen, de Baltische staten en Italië steunden het kandidaat-lidmaatschap al om Rusland duidelijk te maken dat Oekraïne verankerd wordt binnen Europa. Op de persconferentie na hun ontmoeting met Zelenski maakten de Franse president en de Duitse kanselier bekend dat ze zich achter dat standpunt scharen. Scholz stond aanvankelijk op het standpunt van Nederland, België, Portugal en Denemarken, maar maakte een bocht. Zelenski sprak van een ‘historisch resultaat’.

‘Alle vier steunen we het statuut van kandidaat-lid voor Oekraïne. Dit is een sterk gebaar van hoop voor Oekraïne’, zei Macron, die beloofde dat er ook rekening gehouden zal worden met de ambities van de landen van de westelijke Balkan en Moldavië en erkende dat nog niet alle 27 aan boord zijn en dat extra overleg nog nodig is.


‘Cynisch’

Nederland, België, Denemarken en Portugal vinden het dan weer getuigen van cynisme en gebrek aan eerlijkheid jegens de Oekraïners om het statuut van kandidaat-lidstaat toe te kennen, goed wetende dat het mogelijk decennia zal duren voor het zover is.

Want het statuut van kandidaat-lidstaat is slechts een eerste stap van een lange weg, waarbij voor elke tussenstap telkens unanimiteit onder de 27 nodig is. Albanië is al sinds 2014 kandidaat-lidstaat, maar acht jaar later zijn de onderhandelingen nog altijd niet begonnen – eerst omdat Nederland en Frankrijk dwarslagen en daarna omdat Bulgarije zijn veto stelde.

‘Oekraïne was voor de oorlog al niet klaar om kandidaat-lid te zijn, en zal dat nog veel minder zijn na de oorlog’, klinkt het. De vier wijzen er ook op dat het toetredingsproces geen geopolitiek instrument is, maar een technisch proces om een land voor te bereiden op toetreding. Door snel het statuut van kandidaat-lid toe te kennen, verliest de EU in hun ogen een belangrijke hefboom om hervormingen af te dwingen van Oekraïne. Ze vinden dat het ook niet eerlijk is tegenover de Balkanlanden om Oekraïne ‘voor te trekken’.


Terugvalpositie voor Den Haag en Brussel

De 27 leiders hebben volgende week de keuze tussen een volmondig ‘ja met voorwaarden’ of een halfslachtig compromis. Maar nu de Franse president en de Duitse kanselier het kandidaat-lidmaatschap voor Oekraïne steunen, neemt de druk toe op de Nederlandse premier Mark Rutte en de Belgische premier Alexander De Croo om hun verzet te laten varen.

Voor Rutte ligt de affaire politiek zeer gevoelig, omdat Nederland het traditioneel lastig heeft met de uitbreiding van de Europese Unie. ‘In Den Haag heerst angst voor politiek gedonder’, schreef NRC. In 2016 keerden de Nederlanders zich in een referendum tegen het Associatieverdrag met Oekraïne.

De terugvalpositie die zich aandient voor die vier landen, is dat ze op de Europese top volgende week keiharde eisen zullen vragen over de voorwaarden die vervuld moeten worden voor de onderhandelingen met Oekraïne effectief kunnen beginnen. Dan blijft er van de toekenning van het statuut niet veel meer over dan symboliek. Veel zal daarbij afhangen van de scherpte waarmee de Europese Commissie vandaag de vereiste hervormingen inzake corruptie en respect voor de rechtsstaat formuleert.


DS, 17-06-2022 (Bart Beirlant)