Hoe de Europese topclubs de Uefa in een wurggreep houden


Een selecte groep van rijke Europese topclubs werkte in 2016 aan een eigen Super League, een private elitecompetitie. Daarmee dwongen ze nog meer geld en macht af. En nu liggen er nieuwe plannen op tafel.


Donderdag 25 augustus 2016. In het Méridien Beach Plaza Hotel in Monaco hangt er iets in de lucht. Aan alles in de Atlantic East Meeting Room voelt Michaël Verschueren dat er veel op het spel staat: de Champions League-avonden in het Constant Vanden Stock-stadion, de thuisbasis van Anderlecht. Het elitaire kampioenenbal gaat nóg exclusiever worden.

Verschueren is op dat moment al vier jaar bestuurslid van de European Club Association (ECA), de federatie van Europese voetbalclubs. Hij is onze enige landgenoot in de hoogste cenakels van het Europese clubvoetbal. Dat er in Monaco al beslist zou worden, verrast de zoon van de iconische ex-manager van Anderlecht, Michel Verschueren. Hij wist wel dat er gepraat werd over de regels voor het belangrijkste voetbaltoernooi op het continent. Maar zo’n verregaande wijziging had hij niet verwacht. Toch niet zo snel.

De nieuwe Champions League is niet goed voor Anderlecht en het Belgische voetbal. De Brusselse traditieclub hoort al decennialang niet meer bij de allerbesten. Maar nu dreigt ze nog verder achterop te raken, beseft Verschueren.


Robin Hood-effect

Door het nieuwe format maken de teams uit de kleinere landen minder kans om zich te kwalificeren en delen ze minder in de opbrengst – een verlies van tientallen miljoenen euro’s. Een omgekeerd Robin Hood-effect dus. Alsof de held van Nottingham geld zou stelen van de armen om het dan aan de rijken te geven.

Wat Michaël Verschueren die donderdag in augustus 2016 niet weet, is dat zeven van zijn medebestuurders in de zaal een dubbele agenda hebben. Hoewel ze zetelen in de ECA, de federatie die officieel de belangen van alle Europese clubs moet vertegenwoordigen, werkten ze stiekem maandenlang aan een eigen plan. De hervorming van de Champions League die die dag op tafel ligt, is voor hen niet meer dan een compromis. Eigenlijk hadden ze een heel ander model voor ogen.

Zeven rijke Europese topclubs – Arsenal, Manchester United, FC Barcelona, Real Madrid, Juventus, AC Milan en Bayern – broedden op de oprichting van een eigen elitecompetitie, blijkt uit documentatie die Der Spiegel in handen kreeg en via het netwerk van EIC deelde met De Standaard. Een exclusieve en aparte competitie voor de beste clubs uit Europa, zodat ze geen tijd en geld meer zouden moeten verspillen aan wedstrijden tegen mindere goden, zoals Anderlecht of Club Brugge.

Achter de hervorming van de Champions League in 2016 gaat dus een ander, cynischer verhaal schuil. Een verhaal van macht, geld en verraad, van een maandenlange strijd in de achterkamers van het Europese topvoetbal. De zeven topclubs mailden, voerden conferencecalls, zagen elkaar in obscure zaaltjes op Zwitserse vliegvelden en schakelden een groot advocatenkantoor in om te schaven aan hun masterplan.

Hun plan voor een elitecompetitie gebruikten ze uiteindelijk om hun wil door te drijven bij de officiële hervorming van de Champions League. Wilde de Europese voetbalunie (Uefa) niet riskeren dat de grootste clubs voor zichzelf zouden beginnen, dan kon zij hen maar beter tegemoetkomen met meer geld en meer startbewijzen in de Champions League.

Meer nog, uit documenten die recentelijk in handen kwamen van Der Spiegel en EIC, blijkt dat de dreiging nog lang niet weg is. Het aantal topclubs dat zich wil afsplitsen, lijkt vandaag alleen maar groter geworden (zie inzet).

Michaël Verschueren voelt dat al langer aankomen. Sinds hij een plaatsje kreeg in de European Club Association, zat hij mee aan de tekentafel bij zowat elke belangrijke commerciële en financiële beslissing in het Europese voetbal. Verschueren neemt deel aan vergaderingen waarin Anderlecht, en bij uitbreiding het Belgische voetbal, het steeds moeilijker heeft om zijn stem te laten doorklinken.

In de gangen van het Constant Vanden Stockstadion hangen nog wel nostalgische foto’s van Europese successen uit een ver verleden. Maar vandaag heeft de trotse Brusselse club al lang geen Rensenbrink, Lozano of zelfs Vercauteren meer in de rangen. Andere landen dicteren het voetbal: Spanje, Engeland, Duitsland, Italië.

‘Je moet ook de economische realiteit zien’, zei Verschueren daarover deze zomer nog (DS 30 augustus). ‘De tv-zenders van de grote landen betalen bijna 60 procent van al het tv-geld dat in de Champions League-pot wordt gestort.’

De Champions League is een droompodium, met inmiddels 3,2 miljard euro aan prijzengeld, bijna 400 miljoen tv-kijkers in meer dan 200 landen. Van Madrid tot Moskou: overal staan Mastercard en Gazprom op de boarding en krijgen spelers dezelfde hymne voor de aftrap te horen: ‘Die Meister! The Champions!’ En toch is dat voor enkele voetbalbestuurders niet genoeg.


Kunnen we bellen?

Een van die bestuurders is Michael Gerlinger, de juridisch directeur van Bayern München en sinds 2016 ook lid van het geheime clubje van zeven Europese topclubs die zichzelf ‘The Big Seven’ noemen. In februari van dat jaar zoekt Gerlinger per mail contact met een advocaat van Cleary Gottlieb Steen & Hamilton. ‘Ik heb mogelijk een interessant project voor jullie. Kunnen we bellen?’

Namens de zeven clubs – Arsenal, Manchester United, FC Barcelona, Real Madrid, Juventus, AC Milan en Bayern – wil Gerlinger juridisch advies over de opzet van een potentiële Super League. De clubs willen een apart tornooi met ‘meer teams uit toplanden’ en ‘minder teams uit zwakke landen’, zodat ze ‘meer wedstrijden spelen die ertoe doen’.

De vragen die de advocaten moeten beantwoorden: kunnen ze juridisch uit hun nationale competities stappen? En uit de Europese voetbalbond? En zouden hun spelers dan uit de nationale selecties geweerd kunnen worden?

Duidelijk is dat ‘The Big Seven’ geen enkel taboe uit de weg willen gaan. Zelfs niet dat de spelers die zouden deelnemen aan de Super League, niet meer zouden mogen uitkomen voor hun nationale elftal. De Spaanse competitie zonder Real en Barcelona? De Rode Duivels zonder sterren als Romelu Lukaku, Marouane Fellaini of Thibaut Courtois? Voor ons lijkt het ondenkbaar, maar voor de voetbalbonzen niet.

Eind maart bespreken de clubs de eerste bevindingen. In een zaal op de achtste verdieping van het Radisson Blu in Zürich, anoniem geboekt onder de naam van een reisorganisatie, nemen ze de juridische analyse van Cleary Gottlieb door. Die bevat vooral goed nieuws: wettelijk staat hen niets in de weg om een eigen competitie te organiseren. Al klinkt wel de bedenking dat de nationale ploegen een belangrijk uitstalraam zijn en de waarde van hun spelers ver*hogen. Dat spelers verbieden is juridisch gevaarlijk.

Op die vergadering komen nieuwe kwesties op tafel. Welke clubs mogen meedoen? Kiezen ze voor een gesloten model met vaste clubs? Of een halfopen model, waarbij een deel van de plaatsen via kwalificatie wordt gegeven? En voor wie zijn de vaste plaatsen?


Schimmenspel

Verschueren is niet betrokken bij die geheime discussies. Al kon hij in het voorjaar van 2016 wel al vermoeden dat er iets gaande was. In de Britse tabloid The Daily Mail verschenen toen al foto’s van Engelse clubbestuurders die in een Londens hotel een geheim gesprek over een elitetoernooi zouden hebben gevoerd. Maar dat leidt alleen tot wat gefluister in de coulissen.

Het onderwerp passeert ook soms tijdens vergaderingen van de ECA, maar volgens de notulen alleen in algemene termen. Officieel bestaat het kartel van zeven niet. En ook ECA-voorzitter Karl-Heinz Rummenigge, tevens voorzitter van Bayern München, zegt er nooit iets over. Er wordt wél gediscussieerd over de officiële hervorming van de Champions League. Het is, kortom, een schimmenspel.

De eerste, voorzichtige krachtmeting komt er in april tijdens een ECA-bijeenkomst in Amsterdam. ‘Qua opbrengsten is het plafond in zicht. (...) Het format moet dringend veranderen’, werpt de man van FC Barcelona op. Waarop Rummenigge even later terloops opmerkt dat ‘de grote clubs wel hun idee hebben over een nieuw format’.

De Champions League brengt op dat moment jaarlijks 2,4 miljard euro op, grotendeels door de verkoop van uitzendrechten. Dat het wéér over geld gaat, verbaast andere clubs. ‘Vorig jaar was iedereen nog tevreden over de inkomsten, nu kennelijk niet meer’, komt Verschueren tussen. In naam van Anderlecht, Club Brugge en enkele andere topclubs uit kleinere landen (waaronder PSV, Ajax en Celtic) lanceert hij een alternatief voorstel om meer geld te verdienen. ‘Wat als we de Champions League uitbreiden van 32 naar 48 clubs?’, oppert hij. Maar dat plan wordt snel van tafel geveegd.


Pr-schade

De topclubs weten dat hun Super League een bom is onder het Europese voetbal. Zeker als ze niet alleen de Champions League verlaten, maar ook hun eigen competities. Al is er ook twijfel. ‘Ik geloof dat we goede pr-adviezen moeten inwinnen voordat we deze controversiële stap zetten’, mailt Arsenal-directeur Ivan Gazidis een maand later, op 19 mei.

De clubs bespreken intussen hoe ze de Super League gaan vermarkten. Via een stichting? Een besloten vennootschap? En waar dan: in Brussel, Luxemburg of Zwitserland? Gazidis oppert dat een vennootschap in Londen, met een onopvallende naam en stromannen als directeur, ook een optie is. Hij wil maar één ding: pr-schade voorkomen.

In de daaropvolgende weken krijgen de plannen steeds meer vorm. Discreet zijn ze nauwelijks meer. ‘Het is juist de bedoeling dat bekend wordt dat we dit bedrijf hebben opgericht’, mailt Bayern-jurist Gerlinger aan zijn complotgenoten. Waarmee hij groen licht lijkt te geven om het plan openlijk als drukkingsmiddel te gebruiken.

Tezelfdertijd komt de Uefa in beweging. Daar voelt men het *gevaar. Wie wil er nog naar de show van de Europese voetbalbond kijken als de grootste clubs hun eigen circus creëren? Bovendien tast het de solidariteit in het Europese voetbal aan. De grote clubs zijn de motor achter de inkomsten van de Champions League. De Uefa verdeelt die over alle Europese clubs. Niet alleen zij die in de Champions League meespelen, ook de deelnemers aan de Europa League, de Europese tweede klasse, en de clubs daaronder krijgen geld. Jaarlijks stromen er tienduizenden euro’s naar clubjes in de verste uithoeken van Europa: van Wales tot Albanië. Geld waarvan sommige clubs erg afhankelijk zijn.

De Europese voetbalbond, die een afsplitsing van de topclubs wil voorkomen, schuift steeds verder op naar de wensen van de grote clubs. Begin augustus volgt een cruciale stap. Tijdens een geheime bijeenkomst op het vliegveld van Genève organiseert de Uefa een ‘handshake meeting’ met drie leden van het kartel. Om het informele akkoord te bezegelen.


Strikt vertrouwelijk

De ontknoping, of wat daarvoor moet doorgaan, volgt op 25 augustus 2016 in het Méridien Beach Plaza Hotel in Monaco. Daar moet het bestuur van de European Club Association de hervormingen van de Champions League door*nemen. De ECA heeft er officieel niets over te zeggen, maar als er binnen de federatie geen draagvlak is, dan zal de Uefa zich daarnaar plooien. De kartelclubs zijn allemaal aanwezig. Zij hebben acht van de vijftien stemmen en domineren de ECA. Protest is zinloos.

Met uitgestreken gezicht presenteert ECA-voorzitter Rummenigge wat eerder op het vliegveld van Genève is afgesproken tussen de Uefa en drie leden van het elitekartel. De krachtlijnen zijn voorspelbaar: de toplanden krijgen (alweer) meer geld uit de pot en meer rechtstreekse toegangsbewijzen voor de Champions League. En, nog belangrijker, ze dwingen af dat het toernooi operationeel in handen komt van een nieuw gezamenlijk vehikel, evenwaardig samengesteld uit vertegenwoordigers van de Uefa en de ECA. Drie van de vier leden daarin zijn de vertegenwoordigers van, jawel, Bayern (Gerlinger), Barcelona en Juventus. Zo krijgen de kartelclubs rechtstreeks toegang tot alle cijfers van het Europese kampioenenbal: van tv-rechten tot organisatiekosten. Informatie van goudwaarde voor de verdere uitwerking van hun plannen.

Aan het slot zegt Rummenigge het te betreuren dat ‘de communicatie met de clubs niet ideaal was’, maar dat de Uefa om ‘strikte vertrouwelijkheid’ had gevraagd. De vele vragen en bedenkingen vinden geen weerklank. Er wordt niet gestemd, maar simpelweg vastgesteld dat het bestuur unaniem akkoord gaat. Net als, later die dag, in de Uefa-vergadering. De vernieuwde Champions League is geboren.


Na 2024?

Was het chantage van de Uefa? Was het verraad door de grote clubs? Doet dat er nog toe?

De ironie wil dat clubs als Anderlecht en Club Brugge twee jaar later financieel profiteren van de hervorming waar ze in 2016 nog tegen waren. ‘Het is niet zo dat al het geld nu naar de grote clubs vloeit. Ook de kleine clubs verdienen meer’, verdedigt Michaël Verschueren vandaag de hervorming. Een hervorming die, benadrukt de Belg, de inkomsten van de Champions League deed stijgen van 2,4 naar 3,2 miljard euro.

Voor een aparte elitecompetitie – een Super League – is Verschueren nog niet bang. ‘Ik ben ervan overtuigd dat er voor 2024 niet veel zal veranderen. Het format van de Champions League ligt tot dan grotendeels vast. Ik zie de Engelse clubs bijvoorbeeld niet snel uit hun nationale competitie stappen, hun zware tv-contracten lopen nog tot 2022.’

Voor de daaropvolgende periode durft Verschueren zijn hand niet in het vuur te steken. ‘Wat er na 2024 zal gebeuren, weet ik niet. Daarover zijn we nu pas beginnen te praten. Maar we kunnen er niet omheen dat ook het voetbal globaliseert en dat wij in Europa ons daaraan zullen moeten aanpassen.’

In een reactie stelt de Uefa dat in Monaco alles volgens de regels is verlopen. De ECA, Barcelona, Real Madrid en Juventus geven geen commentaar. PSG zegt niets van een Super League te weten.


Europese Super League met zestien clubs vanaf 2021?

‘Niemand hoeft nog bang te zijn voor een Super League’, zei Michael Gerlinger, de jurist van Bayern München, begin oktober nog in een reactie tegen journalisten van EIC en Der Spiegel. Dat idee is ‘verder weg dan ooit’. Maar ondanks die geruststellende woorden zal de nieuwe krachtmeting *tussen de Uefa en Europese topclubs er mogelijk sneller komen dan verwacht.

Half oktober ontving Real Madrid een e-mail van een Spaans consultantsbureau, dat al jaren voor de Koninklijke werkt. Het onderwerp: ‘Conceptovereenkomst van de 16’. De bijlage bevat een document van dertien pagina’s dat in november moet worden ondertekend. Op de laatste pagina’s staan zestien lijntjes voor de handtekeningen van zestien clubs.

Als ze allemaal akkoord gaan en er aan welbepaalde voorwaarden wordt voldaan – zoals voorafgaande akkoorden over de tv-rechten – dan komt er wat hen betreft vanaf 2021 een ‘Europese Super League’. De rechten worden ondergebracht in een apart bedrijf, het woord ‘Uefa’ komt in het document niet voor. De grootste aandeelhouder wordt Real Madrid, met 18,77 procent. Daarna volgen Barcelona, Manchester United, Bayern München, Chelsea, Arsenal, Juventus, PSG, Manchester City, Liverpool en AC Milan.

Het kartel van zeven lijkt dus uitgebreid. De elf oprichters krijgen volgens de conceptovereenkomst twintig jaar lang een vaste plaats in de League. Vijf andere clubs mogen als ‘gasten’ meedoen: Atlético Madrid, Borussia Dortmund, Olympique Marseille, Inter Milaan en AS Roma. Het document vermeldt ook de mogelijk om een tweede Europese competitie op te richten, waarvan de winnaars kunnen strijden voor promotie tegen een van de vijf gastclubs uit de Super League. Het format is gebaseerd op de Euroleague in het basketbal, dat zo is opgezet dat het juridisch voldoet aan de Europese concurrentieregels.


Real zwijgt, Dortmund niet

Of dit gaat om een eerste, voorlopige versie of een doorgesproken document, is onduidelijk. Geconfronteerd met het uitlekken ervan, wilde Real Madrid er niet op reageren. Paris Saint-Germain en Bayern München zeggen niets van een bindende overeenkomst te weten. De Beierse club voegt eraan toe uit principe ‘nooit iets over vertrouwelijke gesprekken’ te zeggen.

Alleen gastclub Borussia Dortmund zegt aan journalisten van EIC dat het ‘duidelijk’ is dat er gesprekken lopen over een Super League. Maar volgens Dortmund zijn die gesprekken ‘niet erg concreet’. Als het van ceo Han-Joachim Watzke afhangt, is een mogelijke afscheuring van de nationale competitie, de Bundesliga, een breekpunt. ‘Zolang ik baas ben, zal Dortmund de Bundesliga niet verlaten.’

Vergevorderd of niet, Michaël Verschueren en co. kunnen hun borst al nat maken.

Dit verhaal kwam tot stand in samenwerking met Der Spiegel en NRC.

Blog DS, 02-11-2018 (Nico Tanghe)