Is het geoorloofd om onschuldige slachtoffers te maken teneinde een groter onheil te voorkomen? Met deze morele kwestie houden filosofen zich al eeuwenlang bezig en ze is nog steeds relevant.

In The New York Times verscheen vorige week een artikel over de precisiebombardementen die het Amerikaanse leger heeft uitgevoerd tegen IS in Irak. Volgens het leger is het aantal burgerslachtoffers 1 per 137 aanvallen. Dat valt mee, zou je denken. Maar journalisten die ter plaatse onderzoek hebben gedaan schatten dat er ruim 30 keer zo veel burgerslachtoffers zijn gevallen, bijna 1 per 5 bommen. Bassim Razzo bijvoorbeeld verloor zijn vrouw, dochter, broer en neef bij een luchtaanval in Mosoel omdat het Amerikaanse leger ten onrechte meende dat zijn huis een bommenfabriek van IS was.

Er zijn tegengestelde opvattingen in de morele filosofie over deze praktijken. De utilitaire stroming zegt dat het moreel aanvaardbaar is om onschuldigen pijn te doen als je hiermee een groter kwaad voorkomt. De deontologische opvatting daarentegen zegt dat je een immorele handeling nooit kunt goedpraten. Deze tegengestelde ethische opvattingen worden mooi zichtbaar gemaakt in de film 'Eye in the Sky' waarin de Britse legerleiding voor de beslissing staat om een drone-aanval uit te voeren op het kamp van een terrorist, waarbij er een redelijke kans is op burgerslachtoffers.

Trolleydilemma

Om achter de morele intuïties van mensen te komen hebben filosofen allerlei ethische dilemma's verzonnen. Het bekendste is het zogenaamde trolleydilemma. Vijf mensen liggen vastgebonden op een spoorlijn en een trein komt op volle snelheid op hen af. Jij kunt met een wissel de trein van richting doen veranderen naar een spoor waarop één persoon vastgebonden ligt. Grijp je in?

Negentig procent van de mensen geeft aan de wissel te gebruiken om vijf mensenlevens te redden ten koste van één persoon. Ze denken dus utilitair over dit dilemma. Maar neem nu de alternatieve versie van het trolleyprobleem. Nu heb je geen wissel. Je kunt de vijf vastgebonden personen alleen redden door iemand van een brug af te duwen zodat die op het spoor terechtkomt en de trein hem overrijdt en tot stilstand komt. De meeste mensen geven dat aan dat moreel onacceptabel is.

Wat is het verschil? Kennelijk maakt ons brein onderscheid tussen het doden van iemand door een actieve handeling (iemand van een brug afduwen) of een passieve handeling (een wissel gebruiken). Neurologisch onderzoek bevestigt dat patroon. Bij actieve dilemma's worden breingebieden geactiveerd die met emotie en intuïtie te maken hebben, bij passieve dilemma's hersengebieden die met redenering en logica te maken hebben. Onderzoek aan de Universiteit van Amsterdam door promovendus Gert-Jan Munneke laat een soortgelijk verschil zien bij diefstal. Het stelen van een dvd uit een winkel vindt men een stuk onethischer dan het illegaal downloaden van een film, ook al zijn de gevolgen hetzelfde.

Minder schuldgevoel

Vanwaar dit onderscheid? Het zou te maken kunnen hebben met het feit dat het bij doodslag of diefstal gaat om oeroude problemen waarvoor ons brein een morele capaciteit heeft ontwikkeld. Voor evolutionair gezien nieuwe problemen, zoals stelen via internet, hebben we geen intuïtieve morele psychologie. We nemen dan als vanzelf een utilitaire houding aan en dat kan schadelijke consequenties hebben. Technologische vooruitgang zorgt voor een grotere afstand tussen dader en slachtoffer, wat ons morele systeem op het verkeerde been zet. We voelen gewoon minder schuld bij de slachtoffers die we maken bij een drone-aanval in Verweggistan.

Het gebruik van robots werpt nieuwe ethische dilemma's op. Als een autobestuurder een kind doodrijdt, willen we gerechtigheid. Maar hoe zit het als een auto zonder bestuurder een ongeluk veroorzaakt? Wie moet er gestraft worden: de eigenaar, de autofabrikant of de maker van de software? We moeten ons morele brein beter gaan voorbereiden op de toekomst. Verplichte cursussen ethiek en integriteit bieden mogelijk een uitkomst. Leve de vooruitgang!

Bron: Trouw.nl 3/12/2017 https://www.trouw.nl/samenleving/br...anval~a69a8e65/

Mening: Ik vind het een heel erg interessante kwestie of dat gevallen zoals in het artikel beschreven staan, ethisch verantwoord zijn of niet. Vaak zijn er volgens mij geen 'juiste' keuzes. Bijvoorbeeld bij de bombardementen op positie waar men gelooft dat IS aanwezig is. 'Enkele onschuldige slachtoffers voor een betere wereld'? Niemand zou het recht mogen hebben te kiezen of iemand leeft of niet. Er moet wel actie ondernomen worden tegen IS, maar is dit dan wel de juiste manier? Kunnen we leven met onszelf als we één onschuldig leven wegnemen om anderen te redden?

Het Trolleydilemma beschrijft dat naar mijn mening perfect. In dat geval is er wat je ook doet altijd een sterfgeval of meerdere. Red je dan die vijf personen door één iemand op te offeren, of laat je het zijn gang gaan? Dan overleeft de ene persoon maar sterven er vijf anderen. Zoals ik in het begin zei is hier volgens mij geen juiste keuze mogelijk.

Als iemand sterft door een robot of een drone-aanval zoals in het artikel beschreven, denk ik dat dit niet voor een kleiner schuldgevoel mag zorgen. Een leven moet buiten gevaar blijven, iets gevaarlijks als een robot die een auto bestuurt test je niet zomaar op de baan. Als dit gebeurt moet dit volledig risicovrij zijn. Of dat ook ooit mogelijk zal zijn is nog af te wachten.