Overleven in een wereld vol risico’s


Is dit nog een migratiecrisis, vraagt Luc Huyse zich af. Of is er iets veel problematischers in de maak? Willen deze grote groepen mensen nog integreren of zal het samenleven met ons niet verder gaan dan een living very apart together?


‘Wat zou er gebeuren als radioactiviteit zou jeuken?’ De vraag komt van de Duitse topsocioloog Ulrich Beck. Dat zou ons goed van pas komen, zei hij bij wijze van antwoord. Want kenmerkend voor vele risico’s van deze tijd is dat we ze niet zien, horen, ruiken, voelen of smaken. Hormonen in het drinkwater, radioactieve besmetting, fijn stof in de lucht: het ligt allemaal buiten het bereik van datgene waarmee de mens gewoonlijk registreert wat hem bedreigt. Zie het als een onteigening van de zintuigen. Daarom schreef Beck Risk Society, over het overleven in een wereld van grimmige risico’s (1992, in Nederlandse vertaling 1997).

In het broeinest van dreigend onheil opereren al enige tijd nieuwe verwekkers van bijtende zorgen. Er is het terrorisme, dat ook bij ons een blijver belooft te zijn. Federaal procureur Frédéric Van Leeuw waarschuwde onlangs in de Kamercommissie Terreurbestrijding (DS 8 januari) voor een ‘klein leger’ van personen die naar Syrië vertrokken zijn en die een militaire training achter de rug hebben. ‘We zullen moeten leven zoals Groot-Brittannië en Spanje hebben geleefd met het IRA of de ETA.’

Dat gevaar is familie van wat Beck beschreef: we weten niet wanneer en waar toegeslagen wordt en wie de volgende slachtoffers zullen zijn. Onze zintuigen laten ons weer in de steek.


Geleidelijke sloop

Het vertienvoudigd debiet van de migratiestromen is een tweede leverancier van verontrustende risico’s. Dat migratie in het land van aankomst angstaanvallen veroorzaakt is van alle tijden. De Pools-Britse socioloog Zygmunt Bauman, 90 jaar oud maar met het brein van een prille dertiger, weet waarom. Wat ons zo bang maakt, zegt hij, is een combinatie van drie zorgwekkende trends. Het gaat om de geleidelijke sloop van wat in het Engels security, certainty en safety heet. Omzetting van deze sleutelwoorden in het Nederlands is niet eenvoudig. Laat ik het houden bij geborgenheid (wat morgen komt is min of meer voorspelbaar), zekerheid (de regels waarmee we in ons leven ordening brengen behouden hun kracht en betekenis) en veiligheid (er zijn geen gevaren die we niet aankunnen).

Geborgenheid krimpt vandaag sprongsgewijze, omdat honderdduizenden migranten een hoge dosis onvoorspelbaarheid in het sociaal weefsel injecteren. Bovendien staan nogal wat waarden die zij importeren haaks op datgene wat wij in Europa als onaantastbaar moreel en politiek erfgoed beschouwen. En we krijgen maar geen greep op de krachten die via de migratie een heftig gevoel van onveiligheid laten ontstaan. Bart Sturtewagen schreef in het redactionele commentaar dat de recente influx van nieuwkomers, door de ongeziene omvang ervan, niet te verwerken is met ‘de regels en middelen die van toepassing zijn op normalere omstandigheden’ (DS 19 januari). Dat abnormale volume is niet de enige onrustzaaier. Het is de snelheid waarin het allemaal op ons afkomt. Of beter, het zijn de onvoorziene wijzigingen in het tempo waarin die migratiegolven het land binnenrollen. Dat alles voedt het gevoel van beklemming en vrees.

Diezelfde Bauman beweert nu in lezingen (Wenen, 8-10 april 2015, te zien op Youtube ) dat het debat over wat ons overkomt, ontspoord is. Het gaat niet langer om een migratiecrisis, zegt hij, er is iets heel anders en iets veel problematischers in de maak.

Volksverhuizingen hebben in het verleden bijna altijd geleid tot gehele of minstens gedeeltelijke assimilatie van de nieuwkomers. Dat verandert. Migreren muteert. Wat nu gebeurt noemt hij diasporisation, de komst van grote groepen mensen die hun identiteit niet willen opgeven. Hun doel is to be in a place but not of a place.

Toch is dat, denk ik, niet helemaal nieuw. Kijk naar wat het leven van talloze mensen met Turkse en Marokkaanse roots hier bij ons zo opvallend kenmerkt. De vele tienduizenden schotelantennes boven hun hoofden zijn even zovele op Turkije of Marokko gerichte ogen en oren, ze maken een dagelijkse terugkeer naar het land van herkomst mogelijk. Ook het behoud van de dubbele nationaliteit (Belg én Marokkaan of Belg én Turk) hindert het zicht en de betrokkenheid op het gastland.


Heftig risico

Zij hebben hier stemrecht. Maar hun interesse gaat, zeker bij wie van Turkse afkomst is, naar de verkiezingen in wat velen nog als hun echte thuisland zien. Vorig jaar zijn 10.000 Belgische Turken in de Hasseltse Ethias Arena gaan luisteren naar de campagnevoerende president Erdogan. Schotelantennes en de dubbele nationaliteit vergroten de kans op de verbinnenlandsing van buitenlandse conflicten, een heftig risico. En dat gebeurt hier al. Spanningen tussen ‘ware’ en Koerdische Turken. Marokkaanse Syriëstrijders. Fel botsende visies op wat de islam hoort te zijn, bedreigingen voor wie een Europese versie bepleit inbegrepen (DS 21 januari). Goed, die symptomen volstaan misschien niet om in België van Marokkaanse en Turkse diasporisation te spreken. Maar toch, vergelijk eens met het wedervaren van de Italiaanse en Spaanse gastarbeiders die in de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw naar hier gekomen zijn. Wat een verschil.

Bauman gaat ervan uit dat ook de nieuwste nieuwkomers hier zullen kiezen voor een naar binnen gekeerd verblijf. Stel dat hij gelijk heeft. Dan is wat wij van de geplande inburgering verwachten, een geleidelijke integratie, een luchtspiegeling. In het beste geval kan het beoogd beleid erop toezien dat Keulse toestanden in de toekomst zeldzamer worden. Misschien kan wederzijdse tolerantie, momenteel nog een droom, op termijn de angel uit onze angst wegnemen. Dan nog zal het samenleven hoogstwaarschijnlijk niet verder gaan dan een living very apart together. Het kan dat we daarmee tevreden zullen zijn. Maar is dat wat we echt wensen?


DS, 01-02-2016 (Luc Huyse, emeritus hoogleraar sociologie)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB