‘Migratie is geen bedreiging voor onze welvaart, maar een kans’

Ook los van de huidige Europese vluchtelingencrisis zal migratie de komende jaren volop in de actualiteit blijven staan. De migratiestroom zal, aangedreven door de verschillende demografische en economische ontwikkelingen in de wereld, niet opdrogen. En als we het goed aanpakken, worden we er allemaal nog beter van ook, zegt de Wereldbank.

Philip Schellekens: ‘De termen “vluchteling” of “migrant” hebben nu vaak een negatieve connotatie. Daarom zouden we misschien beter praten over “expats”, in de letterlijke betekenis van “ex patria”.’ Foto: Idomeni, aan de Turks-Macedonische grens. Michaud Gael/belga Vorige afbeelding Volgende afbeelding Vorige groep afbeeldingen in deze set
Philip Schellekens: ‘De termen “vluchteling” of “migrant” hebben nu vaak een negatieve connotatie. Daarom zouden we misschien beter praten over “expats”, in de letterlijke betekenis van “ex patria”.’

Dertig jaar geleden hadden demografen de mond vol over de bevolkingsboom. Hoe konden we voorkomen dat de wereld uit zijn voegen zou barsten? Vandaag groeit de wereldbevolking veel minder snel, maar worden we wel geconfronteerd met een nooit geziene vergrijzing.

Tegelijk zijn er wereldwijd nooit zoveel mensen onderweg geweest. Van het ene land naar het andere, op zoek naar een beter leven elders. Op de vlucht voor oorlog en geweld of armoede en ontbering in het eigen land. Migratie is daarmee, naast geboorte- en sterftecijfers, een belangrijke determinant geworden van de demografische ontwikkeling.

De veranderende demografische trends zetten de Wereldbank ertoe aan in haar Global Monitoring Report, in samenwerking met het IMF, de Oeso en een aantal ontwikkelingsbanken, voor het eerst sinds 1984 een grote demografische studie te publiceren. ‘Sinds de vorige studie zijn niet alleen de demografische trends sterk veranderd, ook ons denken over demografie is heel anders geworden’, zegt de Belg Philip Schellekens, de hoofdauteur van het rapport. ‘De voorbije dertig jaar is de fertiliteit sterk gedaald, waardoor de groei van de wereldbevolking sterk is afgenomen. In 2012 heeft het aandeel van de bevolking op actieve leeftijd gepiekt, op 66 procent. Sindsdien daalt het. En het aantal kinderen in de wereld is gestabiliseerd rond 2 miljard, maar de vergrijzing zal naar verwachting tegen 2050 verdubbelen tot 16 procent van de wereldbevolking.’

‘Demografisch dividend’

‘Daarnaast is de wereld de voorbije drie decennia ook veel geglobaliseerder geworden. Maar die globalisering heeft zich tot nog toe vooral voltrokken op de financiële markten en de productmarkten. De arbeidsmarkt is veel minder geglobaliseerd. Daar is de kloof tussen verschillende landen nog heel groot.’

Migratie kan een belangrijke rol spelen om die kloof te dichten. Want, zegt Schellekens, onder de globale demografische gemiddelden gaan natuurlijk grote verschillen tussen landen schuil. Dat biedt een mogelijkheid tot arbitrage, tussen landen met bijvoorbeeld een sterke groei van hun actieve bevolking, maar met vaak nog zeer veel armoede, en landen met een krimpende (actieve) bevolking. Als daar internationaal goed op ingespeeld wordt, kunnen demografie en migratie een belangrijke ontwikkelingsfactor worden. Voor arme én rijke landen.

Het rapport, waarvan de publicatie toevallig samenviel met de Europese vluchtelingencrisis, toont dat aan met een heel nieuw model, waarin landen niet meer alleen onderverdeeld worden naar gelang hun economische ontwikkeling, maar ook volgens de demografische fase waarin ze zich bevinden. Dat bepaalt het ‘demografisch dividend’, het voordeel dat ze kunnen halen uit hun demografische ontwikkeling. Als ze het juiste beleid voeren.

Dat migratie belangrijk is om de vergrijzing in Europa op te vangen, is al vaker gezegd. Maar het argument slaat moeilijk aan, op een moment dat de EU een nooit geziene stroom migranten te verwerken krijgt.

‘Wat Europa nu meemaakt, is een vluchtelingencrisis, geen economische migratiecrisis. De termen “vluchteling” of “migrant” hebben nu vaak een negatieve connotatie. Daarom zouden we misschien beter praten over “expats”. Niet in de betekenis die de term nu meestal heeft (hoogopgeleide mensen die tijdelijk voor hun werkgever in het buitenland gaan werken, red.), maar in de letterlijke betekenis van “ex patria”: mensen die buiten hun eigen vaderland gaan wonen.’

‘Je moet ook een onderscheid maken tussen enerzijds economische, en anderzijds sociale en politieke overwegingen. Economisch bekeken heeft migratie een impact op drie niveaus: op het thuisland, het gastland, en op de migrant zelf. Welke impact dat juist is, hangt in belangrijke mate mee af van het opleidingsniveau van de migrant zelf: is hij of zij hoog- of laagopgeleid? Maar over het algemeen is de impact positief. Als bijvoorbeeld vijf procent van de bevolking van arme landen zou migreren naar rijke landen, zou dat een groter effect hebben op de wereldeconomie dan het verwijderen van alle bestaande handelsbelemmeringen.’

Hoe kan de impact positief zijn op het thuisland? Zijn het niet vaak de best opgeleide mensen die vertrekken?

‘Als de migranten laagopgeleid zijn, zal de impact beperkt zijn. Het vertrek van hoogopgeleide mensen heeft inderdaad een hoge kostprijs in termen van braindrain. Maar die braindrain heeft ook een positief effect: gewoonweg al het feit dat er een mogelijkheid bestaat tot migratie, zet namelijk meer mensen aan om zich beter te scholen. Dat mildert de impact van de braindrain, want uiteindelijk zal niet iedereen vertrekken.’

‘Vergeet ook het effect van de “remittances” niet: emigranten sturen meestal geld naar hun thuisland. Voor veel landen is dat een belangrijke bron van inkomsten.’

‘En vaak keren migranten na verloop van tijd ook terug. China, bijvoorbeeld, wordt binnenkort waarschijnlijk een netto-ontvanger van de migratiestroom. Voor een land is het heel positief dat hoogopgeleide mensen terugkeren. Bovendien hoeven emigranten zelfs niet fysiek terug te keren om een positief effect te hebben op hun thuisland. Ze onderhouden vaak thuis nog uitgebreide netwerken, dus ook zonder hun fysieke terugkeer is er een belangrijke transfer van ideeën en knowhow.’

In de gastlanden zien veel mensen migranten niet graag komen omdat ze vrezen dat ze hun banen komen inpikken.

‘Dat klopt niet. De vraag naar arbeid (het aantal beschikbare jobs, red.) is immers geen vast gegeven. Migranten komen geen jobs “afpakken”. Veel mensen vrezen ook dat door een toename van het arbeidsaanbod de lonen zullen dalen. Dat effect speelt in zekere mate, maar er kan ook een positief productiviteitseffect zijn. Als een gezin bijvoorbeeld een aantal taken kan uitbesteden aan een laaggeschoolde migrant, komt er meer ruimte vrij om zelf productievere arbeid te gaan doen. En, laten we wel wezen: de hogere arbeidsparticipatie van vrouwen heeft ook een negatief effect op de lonen voor mannen. Moeten we er daarom tegen zijn dat vrouwen meer buitenshuis gaan werken?’

Toch blijft zo’n pleidooi voor migratie, in de huidige situatie, sociaal en politiek moeilijk te verkopen.

‘Er zijn overweldigende bewijzen dat migratie een enorm positief welvaartseffect heeft. Het is de taak van de Wereldbank en het IMF om daarop te wijzen.’

‘Het oordeel van veel mensen wordt overschaduwd door xenofobie en angst. Daarom is het belangrijk om de economische feiten goed uit te leggen. Door er bijvoorbeeld op te wijzen dat de grote groep migranten die nu komt aankloppen, toch nog heel beperkt is in verhouding tot de totale Europese bevolking. Of door aan te stippen dat het leeuwendeel van de vluchtelingen nog altijd niét naar Europa komt maar een onderkomen zoekt in ontwikkelingslanden. En meestal brengen migranten ruimschoots meer op aan belastingen dan ze kosten aan de sociale zekerheid.’

‘Natuurlijk zijn er beperkingen aan de opvangcapaciteit op korte termijn, en je moet een onderscheid maken tussen legale en illegale migratie. Maar als de druk te hoog wordt, zijn er heel wat maatregelen mogelijk om de migratiestroom in te perken, zoals de creatie van safe havens in oorlogsgebieden, of hulp bieden aan mensen die binnen hun eigen land op de vlucht zijn. Om te grote economische migratie af te remmen kan men arme landen economisch helpen door bijvoorbeeld handelsbeperkingen af te bouwen. We moeten ook verder kijken dan onze eigen grenzen.’

‘Maar dat kan allemaal alleen door internationaal goed samen te werken. Dat is ook een basisidee van de nieuwe Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen van de VN: het armere en het rijkere deel van de wereld moeten veel meer samenwerken. De interconnectiviteit is immers groot. Economisch: de armere landen worden rijker, we hangen ook van hen af voor het leveren van goederen en diensten. Veel ontwikkelingslanden, zeker in Azië, zijn bezig aan een snelle inhaalbeweging, waardoor ze grotere concurrenten worden voor Europa. Maar ook demografisch: de demografische ontwikkelingen in een land of een werelddeel hebben een groot spillover-effect op andere landen. Dat zet druk op de Europese bedrijven en maatschappij.’

Wat dan weer aanleiding kan zijn tot protectionistische reflexen.

‘Maar de wereldeconomie is, net als de arbeidsmarkt, ook geen vast gegeven: die taart groeit ook. Europa heeft een groeiprobleem omdat er een tekort is aan ondernemerschap, aan innovatie, aan technologie. Daarom heeft het geen andere keuze dan zich meer open te stellen voor de rest van de wereld. Migranten kunnen Europa helpen om, bijvoorbeeld, innovatiever te worden.’

‘Europa is ook een verouderende maatschappij. Daarom moet het meer productiviteit zien te halen uit zijn bestaande arbeidsmarkt. Vergrijzing wordt meestal gezien als een probleem. Maar het omgekeerde – dat onze levensverwachting lager zou worden – zou toch veel erger zijn? De uitdaging bestaat er natuurlijk wel in om gezond en productief te vergrijzen. Wat uiteindelijk telt, is de welvaart. De bevolking zal krimpen, net als, in een aantal gevallen, het bruto binnenlands product. Maar dat betekent niet noodzakelijk dat ook het bbp per hoofd van de bevolking zal krimpen.’

Bron: De Standaard, 2 januari 2015
http://www.standaard.be/cnt/dmf20160101_02045513

Eigen mening: Merkel zei net hetzelfde in haar nieuwjaarsspeech aangevuld met het alom bekende 'Wir schaffend das'. Ik kan begrijpen dat het op lange termijn een kans zou kunnen zijn voor ons, maar op korte termijn zullen de vluchtelingen ons vooral verlies opbrengen. Ze zijn getraumatiseerd, hebben alles achtergelaten, spreken de taal niet, ... Al deze zaken zullen ervoor zorgen dat ze moeilijk te integreren zijn in onze samenleving. Om die reden moet er een goed integratiebeleid op poten gezet worden. Maar zoals Paul Scheffer zei in het artikel 'Paul Scheffer over het morele dilemma van de vluchtelingencrisis' moeten we niet alle verantwoordelijkheid op de overheid afschuiven. Het middenveld (jeugdbewegingen, bedrijven, privépersonen) moet helpen bij de opvang en integratie van vluchtelingen. De afgelopen weken werden al stappen in de goede richting gezet. Jeugdbewegingen, het Zilvermeer, de Nekkerhal en bedrijven openden hun deuren om te voorzien in opvang van de vluchtelingen. Doe zo verder zou ik zeggen!