De bomen en het bos - Op naar deeltijds pensioen

Guy Tegenbos


De pensioencommissie met oud-minister Frank Vandenbroucke bepleit de invoering van een deeltijds pensioen. Moet dat ons doen opkijken? Dat is toch niet meer dan een andere naam voor de ‘landingsbanen’ die al decennia bestaan? Kijk toch maar op, want dit tekent het einde van een tijdperk van veertig jaar creativiteit met werkloosheidsgeld.


Landingsbanen zijn een regeling voor personen die men tot voor kort ‘oud’ durfde te noemen: mensen van 55 en meer. Ze kregen de kans deeltijds te werken en deeltijds niet meer te werken, en voor de niet-gewerkte tijd kregen ze toch nog geld.

De bedoeling was dat die regeling hen zou aansporen om langer aan het werk te blijven, zij het deeltijds. Maar de waarheid is dat mensen die normaal voltijds zouden doorwerken, verleid werden nog maar deeltijds te werken. Voor een habbekrats loonverlies had je een dag per week vrij; voor een dubbele habbekrats kon je terugschakelen op halftijds werken. En je pensioen werd later berekend alsof je al die tijd voltijds had doorgewerkt. Je bent gek als je dat cadeau niet aanneemt, zeiden sommigen.

De uitkering kreeg je cadeau van de RVA, de werkloosheidsverzekering. De pensioencommissie zegt in zachte woorden de waarheid: dit is een vorm van vervroegd (deeltijds) pensioen. Dat moet kunnen, maar er is geen reden om dat met werkloosheidsgeld te betalen, dat moet ‘actuarieel verrekend worden’: wie zijn pensioen vroeger start, ook deeltijds, moet rekenen op wat minder per maand. Dat is de logica zelve.

Hoe is men er in hemelsnaam ooit toe gekomen om met werkloosheidsgeld zo’n gunstige regeling uit te werken die de mensen aanspoorde om níét te werken? De verklaring gaat terug tot de jaren zeventig en tachtig. België en de rest van Europa werden na de ‘gouden’ jaren zestig, overspoeld door een massale werkloosheidsgolf die decennia zou aanhouden. Die had drie oorzaken. Allereerst de bruuske vertraging van de economische groei na de oliecrisis van 1973.

De twee andere verklaringen duurden langer: vanaf de jaren zeventig kwamen de grote generaties van de naoorlogse babyboom op de markt en doordat het tijdperk van de ‘vrouw aan de haard’ op zijn eind liep, traden vrouwen massaal toe tot de arbeidsmarkt. Dat leidde tot veertig jaar gigantisch overaanbod op de arbeidsmarkt (1975-2015) en navenant hoge werkloosheid. Die laatste viel niet te bestrijden met gewone maatregelen. Honderden creatieve ideeën werden aangedragen om werkloosheidsgeld – ‘dat toch uitgegeven moest worden’ – nuttig aan te wenden. Ontelbare sociale innovaties zijn zo tot stand gebracht.

Een uitkering die je aan een werkloze betaalt, kun je evengoed geven aan iemand die er een beetje geld wil bijleggen en die hem dan in dienst wil nemen. Tienduizenden zijn daardoor tijdelijk aan werk geraakt via programma’s als de tewerkgestelde werklozen (TWW), het bijzonder tijdelijk kader (BTK), het derde arbeidscircuit (DAC), en de gesco’s (de gesubsidieerde contractuelen in de gemeenten). Die creativiteit heeft de uitbouw mogelijk gemaakt van de sociaal-culturele en vooral van de welzijnssector. De gemeenten haalden er duizenden banen uit. Na een tijd gaf men die programma’s dan een slechte naam – ze leidden naar ‘nepcontracten’, heette het – en dat maakte de beslissing mogelijk het werkloosheidsgeld over te hevelen naar de welzijnssector en de cultuursector. De overheveling van de gesco-budgetten naar de gemeenten, eerder dit jaar, sloot dat proces af.

Een andere truc bestond erin aan elkeen die een tijdlang niet wilde werken, een RVA-uitkering te betalen die een béétje lager lag dan een gewone uitkering, als zijn plaats dan tijdelijk werd ingenomen door een werkloze. Dat heette loopbaanonderbreking, later tijdskrediet. Zo werd iedereen gelukkig: degene die een tijdje niet wilde werken, degene die daardoor een tijdlang werk had en de RVA die iets minder moest betalen. Maar de vervanging door een werkloze, viel algauw weg. Ook in de varianten daarop, de landingsbanen en eigenlijk ook het brugpensioen: vervroegd pensioen maar op kosten van de werkloosheidsverzekering.

De massale werkloosheid ligt achter ons. De komende veertig jaar zal er zelfs een tekort heersen op de arbeidsmarkt. Het excuus om de werkloosheidsverzekering te gebruiken om allerlei andere dingen te financieren, is weg. Deeltijds pensioen krijgt geen sublimerende benaming meer, heet voortaan gewoon deeltijds pensioen, en moet ook betaald worden met het pensioenbudget.

En wie vroeg met deeltijds pensioen gaat, krijgt per maand wat minder.


DS, 29-04-2015 (Guy Tegenbos)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB