‘Het grootste slachtoffer van onze hang naar groei zijn wijzelf’


Terwijl zowat alle economen en beleidsmakers zoeken naar dé formule om de economie weer te doen groeien, vragen ‘degrowth’- denkers zich af of het niet beter is af te kicken van ons verlangen naar meer. ‘We moeten het goede leven bedenken zonder groei.’


Seculaire stagnatie, het is de grote nachtmerrie onder economen en regeringsleiders. Recent stond het IMF in de rij om te waarschuwen dat de eurozone zich mag opmaken voor een langdurige periode van lage economische groei. Winter is coming, en dat is slecht nieuws voor de jobcreatie én voor de overheidsfinanciën. Het grote debat tussen links en rechts gaat over de mogelijke remedie tegen zoveel onheil: overheidsinvesteringen of bezuinigingen als de sleutel tot een economische heropleving. De motor slaat voorlopig niet aan, maar het is onduidelijk of dat ligt aan een tekort aan brandstof, dan wel of de motor al niet verzopen is.

In die context pleiten tegen extra groei lijkt de kortste weg richting vrijwillige marginalisering. Toch is er een heuse beweging van intellectuelen die benadrukken dat we ons streven naar groei moeten ‘ontgroeien.’ Degrowth – een lastig te vertalen concept – houdt in dat de samenleving niet langer afhankelijk wordt van een groeiende economie om deftig te functioneren. Een conferentie rond het thema lokte in september vorig jaar meer dan 3.000 academici, politici en activisten naar Leipzig.

Een van de opkomende stemmen in het debat is Federico Demaria, een jonge Spaanse econoom die momenteel promoveert aan de Universitat Autonoma van Barcelona. Hij is medeoprichter van het collectief Research & Degrowth en medehoofdredacteur van het eind vorig jaar verschenen verzamelwerk Degrowth: A Vocabulary for a New Era. Zondag doet Demaria in Brussel zijn visie uit de doeken tijdens Ecopolis, de opvolger van Het Groene Boek.


We zien volop de akelige gevolgen van de groeivertraging: werkloosheid, sociale spanningen en grotere ongelijkheid. Dit lijkt een slecht moment om te pleiten voor nog minder groei.

‘Het klopt dat we vandaag met een probleem zitten als de groei stokt. Onze economie is immers zo georganiseerd dat groei noodzakelijk is om jobs te creëren, om de welvaartsstaat te financieren, de pensioenen te garanderen, noem maar op. En dus wil iedereen die groei terug. Om er dan weer de negatieve effecten van te ontdekken, bijvoorbeeld op het leefmilieu.’

‘Spanje is een goed voorbeeld van die catch 22. De vette jaren waren gestoeld op een vastgoedzeepbel die heel wat schade heeft veroorzaakt aan de leefomgeving. Nu de zeepbel uit elkaar is gespat, betalen we een andere prijs: werkloosheid en een dalende levensstandaard.’


Zónder groei gaat de economie om zeep, mét groei de planeet?

‘We zijn in een val getrapt, ja. We hebben een gevaarlijke god aanbeden. Vandaar de noodzaak om een samenleving te creëren die niet meer afhankelijk is van groei. Toegegeven, die is niet gemakkelijk te bedenken. Meer zelfs, alleen al het nadenken over zo’n samenleving blijft een moeilijke stap om te zetten. Ook zogenaamde radicale partijen als Podemos in Spanje of Syriza in Griekenland zijn heel traditioneel als je bekijkt hoe zij vooral zo snel mogelijk meer economische groei willen.’


Jullie hebben wel een alternatief?

‘Concreet hebben we met het onderzoekscollectief een lijst van tien aanbevelingen om het goede leven te bedenken zonder groei. Die vind je onder meer op de blog van Naomi Klein. Sommige voorstellen doen al de ronde, zoals een basisinkomen, een kortere werkweek of een vergroening van de fiscaliteit, maar wij bundelen ze tot een coherent eisenpakket.’


Daarin zit ook een ban op verdere nieuwbouw, minder reclame in het straatbeeld, en een maximuminkomen van 18.000 euro per maand. Dit lijkt de overtreffende trap van onmogelijk.

‘We stellen de consensus in vraag. Niemand die verwacht dat zoiets vlotjes gaat. Maar je ziet dat het draagvlak groeit. Vooral ook omdat dit meer is dan een groen “red-de-planeet”-verhaal. Het grootste slachtoffer van onze hang naar groei zijn wijzelf. We zijn verslaafd aan groei, zelfs al doet die ons meer kwaad dan goed.’


De link tussen groei en grotere levenskwaliteit is nochtans bewezen. Dalende mortaliteit en stijgende geluksniveaus zijn historisch verbonden met economische groei.

‘Die link was er inderdaad, maar zeker in het Westen zijn we op een punt beland waar we de baten verzilverd hebben en de kosten van nog meer groei te groot zijn geworden. Ook dat is aangetoond, bijvoorbeeld door iemand als Herman Daly. Het werkt nu omgekeerd: in heel Europa moeten burgers sociale rechten opgeven opdat er toch maar meer groei zou kunnen worden gerealiseerd. Dat is de omgekeerde wereld. En dan is er natuurlijk de ecologische prijs die we betalen van die groei, en het feit dat de natuurlijke grondstoffen die we gebruiken eindig zijn.’


Dat laatste zei de Club van Rome ook al begin de jaren zeventig. De kritiek was dat ze technologische oplossingen onderschat hadden.

‘Het idee was dat we steeds minder eindige grondstoffen zouden nodig hebben in de productie en dat er schonere alternatieven zouden opduiken. Maar in absolute cijfers zie je toch nog altijd een steeds groeiende consumptie van olie en andere grondstoffen.’

‘Het rapport van de Club van Rome is al vaak afgedaan als doemdenkerij. Maar een studie aan de universiteit van Melbourne kwam vorig jaar tot de onaangename vaststelling dat de voorspellingen uit 1972 tot nog toe redelijk accuraat blijken te zijn, bijvoorbeeld op het vlak van stijgende vervuiling als uitputting van niet-hernieuwbare grondstoffen.'


In jullie boek lees ik niet alleen pleidooien tegen groei maar ook tegen ggo’s, nanotechnologie en de vrije markt. Geen schrik dat critici jullie gemakkelijk wegzetten als fundamentalisten?

‘Ik ben niet tegen de markt, tegen geld of tegen technologie. Maar wel tegen de uitwassen in elk van die domeinen. Wie bijvoorbeeld denkt dat de commodificatie van lucht of water tot een beter beheer zal leiden van die grondstoffen, maakt zichzelf wat wijs. Kijk naar de handel in emissierechten. Dat marktmodel is compleet mislukt.’

‘Ik ben voor technologie, maar dan wel op voorwaarde dat ze de mens en zijn leefomgeving helpt in plaats van bedreigt. Neem nu nucleaire energie, die is simpelweg een gevaar voor de mens. Ik ben dus niet tegen vooruitgang. Integendeel, ik vind dat we nu te weinig vooruitgang maken in het ontwikkelen van alternatieven.’


Maar is de strijd om de harten van de mensen niet bij voorbaat verloren? Degrowth klinkt slecht, mensen verwachten meteen dat ze aan comfort en levenskwaliteit zullen moeten inboeten.

‘Dat denken ze omdat ze al die jaren verteld zijn geweest dat er geen alternatief is. Maar dat klopt niet. Trouwens, brengt groei ons vandaag extra comfort en levenskwaliteit? Zoals ik al zei, het omgekeerde is waar.’

‘En ja, degrowth is een lelijk woord. Maar dat is bewust. (lacht) We wilden niet dat het zou gerecupereerd en geneutraliseerd worden zoals gebeurd is met het concept duurzame ontwikkeling.’


Slotvraag, hoe komt u straks naar Brussel?

‘Ik neem het vliegtuig.’


Oei. Mag dat wel?

(lacht) ‘Ik heb geprobeerd om het met de trein te doen, maar dat bleek niet haalbaar. Maar ik ben geen purist die met het vingertje staat te zwaaien. Het is leuk als mensen zelf bewuster gaan consumeren en leven, maar er is een limiet aan de verandering die je als individu kan realiseren binnen het huidige systeem.’

‘Kan je het iemand kwalijk nemen dat hij met de wagen naar zijn werk rijdt omdat het industrieterrein waar hij moet zijn amper wordt bediend door het openbaar vervoer? Ik vind van niet. De toestand waarin we verzeild zijn geraakt, is geen kwestie van individueel falen maar van een systemisch falen.’

Ecopolis vindt plaats op zondag 26 april 2015 in het Kaaitheater in Brussel. Meer informatie op Ecopolis.be


DS, 22-04-2015 (Jan-Frederik Abbeloos)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB