‘Dit is een strijd om de Europese cultuur’


Dirigent Jordi Savall treedt vanavond op in Brussel met muziek uit de zeventiende eeuw. Hij spreekt over onrecht, over de precaire situatie van cultuur en over de kracht van muziek.


Jordi Savall, de charismatische Spaanse gambist en dirigent, is boos én ongerust. Savall kreeg twee weken geleden de prestigieuze Premio Nacional de Música toegekend, maar reageerde in een open brief dat hij ‘die prijs niet kan aanvaarden zonder mijn diepste overtuigingen te schenden’. Op het podium van Bozar wil hij vanavond als vanouds de vrede vieren, samen met zijn vertrouwde muzikanten van Hespèrion XXI en La Capella Reial de Catalunya.


Waarom weigerde u de staatsprijs?

‘Kon ik zo’n grote som geld aannemen van een ministerie dat al veertig jaar niets voor ons gedaan heeft? Spaanse muzikanten hebben de voorbije decennia belangrijk Spaans muzikaal erfgoed blootgelegd: de Cantigas de Santa Maria bijvoorbeeld, maar ook de wonderlijke muziek van Tomás Luis de Victoria, Cristóbal de Morales en Francisco Guerrero, of de muziek uit de cancioneros en de barokke villancicos… Voor veel van die muzikanten en hun ensembles is er geen enkele vorm van financiële ondersteuning. Er is bovendien dringend een vernieuwde wet nodig voor het culturele mecenaat (om dat fiscaal aantrekkelijk te maken, red.), maar die wet is er nog steeds niet omdat de politieke wil stomweg ontbreekt.’

‘De culturele rijkdom van een land is niet alleen maar afhankelijk van het patrimonium, maar ook van de manier waarop een land dat erfgoed weet te valoriseren. Maar dat veronderstelt een project en vooral ook de wil om er iets van te maken. Zonder die wil is er gewoonweg geen cultuur. En zonder toegang tot cultuur kan er geen sprake zijn van nieuwe creatie. Een land dat er niet voor zorgt dat jonge mensen kunnen deelnemen aan cultuur, zal ook geen nieuwe scheppers van cultuur voortbrengen. Ik zou het nog scherper kunnen stellen: een land dat zijn eigen verleden niet naar waarde schat, heeft gewoonweg geen toekomst.’


Heeft cultuur overheidssubsidies of mecenaat nodig om te overleven?

‘Het is nooit anders geweest. Alle meesterwerken uit ons verleden ontstonden aan het hof of in opdracht van de kerk. Na de Franse Revolutie speelden de burgerij en de beheerders van grote fortuinen steeds een rol in de creatie van kunst. Maar we leven in een geglobaliseerde wereld en blijkbaar zijn mensen met veel middelen niet langer geïnteresseerd in kunst. De impasse is compleet.’


Is er een uitweg?

‘Ik weet het niet. Soms heb ik echt het gevoel dat we op een catastrofe afstevenen. Ik moest onlangs denken aan die ongelofelijk mooie tekst van Thomas More uit 1516 (citeert uit het hoofd, red.): “Waar men alles enkel aan zijn geldwaarde afmeet, daar bestaat geen gerechtigheid en geen sociale welvaart. Tenzij een maatschappij waarin het beste aan de slechtsten toebehoort en waar het publieke fortuin ten prooi valt aan genotzuchtige individuen, terwijl de grote massa verteerd wordt door miserie.” Die tekst is al zo oud, maar weerspiegelt volgens mij perfect wat er op dit moment in veel landen aan het gebeuren is. Enkelingen bezitten het gros van de rijkdom, terwijl in Barcelona elke dag 22 gezinnen uit hun huis gezet worden. Dit is een wrede, inherent onrechtvaardige wereld.’


Wat raadt u jonge muzikanten aan?

‘Jonge muzikanten moeten hun stem laten horen en luid en duidelijk aan hun overheden blijven vragen dat er oplossingen gevonden worden. Muzikanten zijn de levende musea van een cultuur, zonder muzikanten bestaat muziek eenvoudigweg niet. Bij veel muzikanten, ook bij de grote namen, heerst vandaag angst. Ze vrezen nog meer middelen te verliezen als ze te luid protesteren. Juist daarom is het belangrijk dat ze zich verenigen en zeggen waar het op staat: als je ons de adem afsnijdt, bestaat er binnenkort geen muziek meer. Dit is echt een strijd om de Europese cultuur.’

‘Het is wraakroepend dat in veel landen alleen de grote, symfonische orkesten de dans ontspringen. Zij vertegenwoordigen slechts één deeltje van de muziekgeschiedenis, namelijk de negentiende eeuw. Elk land zou toch moeten ambiëren om de hele cultuurgeschiedenis en niet alleen een deel ervan toegankelijk te maken voor zijn burgers?’


In de open brief aan het ministerie van Cultuur schrijft u dat ‘muziek ons toestaat onze culturele identiteit te beleven’. Is muziek dan iets dat mensen verdeelt eerder dan dat het verbindt?

‘Integendeel. Muziek is van alle kunsten degene die het meest van al de ziel van een volk of een groep mensen uitdrukt. Maar net daardoor stelt ze je ook in staat om als buitenstaander die diepe ziel te leren kennen en te beluisteren. Muziek is wel degelijk een universele taal, alleen wil dat niet zeggen dat ze ook uniform is.’

‘Ik heb met heel wat muzikanten uit verschillende culturen samengewerkt en voor velen onder hen is muziek een kwestie van leven of dood. Wij hebben in Europa al lang geen oorlog meer meegemaakt, maar voor wie wel in conflicthaarden heeft geleefd, is muziek vaak van levensbelang. Muziek kan een klein moment van vrede teweegbrengen te midden van al dat geweld. Ik heb me al vaak afgevraagd waarom de allermooiste melodieën afkomstig zijn van volkeren die veel geleden hebben, zoals bijvoorbeeld de Armeniërs. Misschien komt dat omdat wie lijdt, wie geen vrede in zijn hart heeft, iets nodig heeft dat hem die vrede kan brengen.’


U bent ‘Artist for Peace’ van Unesco: kan muziek de wereld redden?

‘Muziek is nooit goed of slecht op zich, ze is doorheen de geschiedenis zowel voor het allermooiste en het allergruwelijkste ingezet. De kruisvaarders zongen prachtige liederen, maar wie de tekst beluistert, hoort daarin de oproep om Arabieren af te slachten. Of neem de Marseillaise: een mooie melodie maar de tekst doet je meer dan huiveren. Dat is de tragedie van muziek, dat je ze kunt misbruiken.’

‘In Brussel brengen we een programma dat verschillende momenten van oorlog en vrede belicht in de zeventiende eeuw, een eeuw van voortdurend geweld waar uiteindelijk pas in 1713 met de Vrede van Utrecht een einde aan kwam. Daarmee willen we niet alleen reflecteren over de gevolgen van oorlog, maar ook aandacht vragen voor het uitzonderlijke fenomeen waarbij de mens conflicten oplost zonder geweld. En dat raakt dan weer aan de vele problemen en oorlogen van vandaag. Want elke strijd die met geweld beslecht wordt, resulteert vroeg of laat in nieuw geweld.’


DS, 12-11-2014 (Annemarie Peeters)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB