Het is de eerste dag van de oorlog en alles is rustig

Marc Reynebeau


Op 28 juli 1914 weet niemand in België dat die dag de Eerste Wereldoorlog uitbreekt. Oostenrijk-Hongarije verklaart Servië de oorlog. Een week later zullen Europa en ook België in vuur en vlam staan.


Een fait divers. Dat is wat, wanneer juli 1914 naar zijn einde loopt, de meeste Belgen denken over de moord op aartshertog Frans Ferdinand van Oostenrijk-Hongarije net een maand eerder, op 28 juni 1914 in Sarajevo. Zo denken ook de meeste Europeanen daarover. Of het is wat ze ervan willen denken, want het is vakantie voor de weinigen die daarvoor het geld en de tijd hebben en voor hen die meebeslissen over oorlog en vrede.

Al is er plots toch reden tot ongerustheid. Op 23 juli stelt Oostenrijk-Hongarije in een ultimatum een reeks erg scherpe eisen aan zijn kleine zuiderbuur Servië. Wenen meent, niet ten onrechte, dat Servië mee verantwoordelijk is voor de aanslag in Sarajevo. Omdat de Serviërs niet op alle Oostenrijkse eisen ingaan – al antwoorden ze positief op de meeste ervan – verklaart Wenen Belgrado op 28 juli de oorlog. Op dat moment kan nog niemand zich er wat bij voorstellen, maar 28 juli 1914 zal de dag blijken te zijn waarop feitelijk de Eerste Wereldoorlog begint.


In ons belang

Ze menen het daar in Wenen. En het machtige Duitsland maant zijn bondgenoot Oostenrijk-Hongarije allerminst tot matiging aan, integendeel. Baron Eugène Beyens, de Belgische ambassadeur in Berlijn, stelde het twee dagen eerder nog scherper in een bericht aan Brussel. Volgens hem is het ultimatum onredelijk en voert Wenen er slechts mee uit wat in Berlijn is bekokstoofd. En de Duitsers, zo laat Beyens uitschijnen, hebben niet alleen een regionaal conflict in de Balkan in het achterhoofd. Ze denken meteen aan een grote Europese oorlog: het is nu het moment om toe te slaan, nu de Fransen nog geen zware artillerie hebben, de Russen hun spoorwegen aan het reorganiseren zijn en de Britten de handen vol hebben met de Ierse roep om zelfbestuur.

Beyens noemt die landen omdat alle Europese grootmachten via allianties aan elkaar zijn geklonken: Rusland, de beschermheer van Servië, met Groot-Brittannië en Frankrijk in de Triple Entente, Duitsland in de Triple Alliance met Oostenrijk-Hongarije – en met Italië, maar daar wordt weinig rekening mee gehouden. Wie dan aan één draadje trekt, brengt een kettingreactie van wederzijdse veiligheidsgaranties en bondgenootschappen op gang, waardoor een lokaal conflict veel ruimere proporties krijgt.

In de zeer katholieke en conservatieve elite van België liggen de sympathieën voor de hand. Die gaan zo al in Duitse richting en in dit geval heerst de overtuiging dat Wenen inderdaad maar niet met zich moet laat sollen. De katholieke politicus Charles Woeste meent dat ‘de gruwel’ van Sarajevo een streng ultimatum rechtvaardigt.

Pragmatischer is de even katholieke krant Le Vingtième Siècle. Zij hoopt dat Servië alsnog op het ultimatum zou ingaan, omdat dat ook ‘in ons belang’ is, het Belgische. Het besef bestaat dus dat België, hoe neutraal en ongebonden ook, wellicht niet aan geweld zal ontkomen zodra een grote Europese oorlog uitbreekt.


Overkoken

Tot dan toe verliep juli 1914 vrij rustig. Dat verandert met het Oostenrijkse ultimatum en de daaropvolgende oorlogsverklaring aan Servië. De angst groeit dat de internationale spanningen weleens zouden kunnen overkoken. Overal in Europa steekt het patriottisme op en komen nationalistische betogers op straat. In verschillende Europese hoofdsteden gaan echter ook de pacifisten massaal betogen.

Zeker in de socialistische partijen heerst een uitgesproken antimilitarisme. De sociaaldemocratie is nergens aan de macht, maar waar ze niet politiek wordt vervolgd, wint ze sterk aan belang. Dat is onder andere in Duitsland zo, waar de keizer denkt dat legerdienst helpt om die lui met militaristische discipline weer in het gareel te dwingen.


Protestmeeting

Voor links dient de oorlog alleen de belangen van het kapitalisme en moeten arbeiders dus niet het uniform aantrekken om arbeiders uit andere landen te gaan doden. En wat heeft een Franse socialist te winnen in een strijd met bondgenoot Rusland, die socialisten met de tienduizenden in de gevangenis stopt? De socialistische Internationale roept voor 29 juli alvast een grote protestmeeting bijeen in Brussel.

‘Het Oostenrijks-Servische conflict beroert de publieke opinie hier heftig’, meldt een Duits diplomaat in Brussel op 28 juli aan Berlijn. Maar, voegt hij eraan toe, officiële kringen stellen zich kalm en afwachtend op.

De avond tevoren zat koning Albert nog een ministerraad voor. Die hief uit voorzorg een circulaire op, die de dienstplichtigen van de lichting 1913 een maand extra vakantie gaf. De circulaire dateerde pas van 10 juli, bijna twee weken na de moord in Sarajevo. Paste ze ook in een politiek compromis, België leek er toen toch nog gerust op. Zeventien dagen later is dat niet meer zo. Al beperkte de ‘mobilisatie’ zich slechts tot soldaten die in feite toch al onder de wapens waren.


DS, 28-07-2014 (Marc Reynebeau)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB