Wilskracht10: Comeback van een oude deugd

R.Baumeister – J. Tierney, Wilskracht. De herontdekking van de grootste kracht van de mens, Nieuwezijds, 2012


Weer een klap voor de mei-68’er: met persoonlijke vrijheid, eigenwaarde en bevestiging kom je er niet meer. In deze tijden van onbegrensde keuzemogelijkheden zijn de ouderwetse deugden van discipline en wilskracht actueler dan ooit, zegt de Amerikaanse psycholoog Roy Baumeister. ‘Meer nog dan intelligentie bepaalt doorzettingsvermogen of mensen slagen in het leven.


Toen de legendarische ontdekkingsreiziger Henry Morton Stanley door het duistere oerwoud van Oost-Congo doolde, belaagd door ziektes, wilde beesten en vijandige stammen, bracht de man elke ochtend de discipline op om zich te scheren. Desnoods met koud water of een bot mes, maar Stanley zou elke dag opnieuw fris gewassen en gekapt de strijd met de jungle aangaan. Hij overleefde de expeditie, 80 procent van zijn mannen bleef dood achter. Waarom kost het mij dan zoveel moeite om zelfs in mijn comfortabele omgeving elke morgen stipt aan mijn wekker te gehoorzamen en niet zonder scheerbeurt de ontbijttafel te dekken? Onvoldoende wilskracht en discipline. Herkenbaar ongetwijfeld. Discipline is ook zo’n vies woord geworden. Morton Stanley was een held voor zijn tijd, een schoolvoorbeeld van het victoriaanse ideaal van zelfbeheersing en een sterke wil. Maar van ideaal naar dwang is een kleine stap. Discipline en zelfbeheersing kunnen verstikkend zijn. In het ergste geval vernietigend. De Triumph des Willens zette de hele wereld in brand. Gelukkig dus maar dat de jaren 60 persoonlijke vrijheid en alle kans op zelfontplooiing brachten voor iedereen. Be free. Of niet?

In elk geval niet zonder wilskracht, zegt de Amerikaanse psycholoog Roy Baumeister aan de telefoon uit Florida. ‘Ook als zelfontplooiing je doel is, blijft wilskracht het beste instrument om dat te bereiken.’ Baumeister bundelde dertig jaar onderzoek naar de ouderwetse deugd van wilskracht in een gelijknamige bestseller. ‘Als jonge psycholoog onderzocht ik, volledig in de tijdgeest, de gunstige effecten van zelfwaardering. Alle psychologische problemen waren zogezegd te herleiden tot een negatief zelfbeeld. Eigenwaarde heette de sleutel tot succes. Mensen moesten vooral in zichzelf geloven, ouders en leraars moesten op de eerste plaats de kinderen bevestigen. Dat was natuurlijk een aantrekkelijkere gedachte dan dat je vooral hard moest werken om te slagen in het leven.’ Maar Baumeister vond dat oorzakelijk verband tussen zelfvertrouwen en succes niet. Integendeel, uit tests bleek dat studenten met middelmatige resultaten door aanmoediging alleen slechter gingen presteren dan een controlegroep. ‘We vonden daarentegen wel steeds meer bewijzen van de voordelen van wilskracht. Meer nog dan intelligentie of sociale achtergrond bepaalt doorzettingsvermogen of mensen slagen in het leven.’


Doe de marshmellow

Wat doet een kind in een lege kamer met een zakje snoep? Op Youtube staan tientallen hilarische filmpjes van de befaamde marshmellowtest. Onderzoekers geven aan een kleuter een marshmellow. Als hij er afblijft, krijgt hij na vijftien minuten een tweede marshmellow. Sommige kinderen schrokken de snoep meteen op, andere worstelen de hele tijd met de verleiding, zowat een derde kan zijn aandacht op iets anders richten. De test was opgezet om te onderzoeken hoe kinderen weestand bieden aan onmiddellijke behoeftebevrediging. Maar het opmerkelijkste resultaat ontdekten de psychologen toen ze jaren later nagingen wat er van de kinderen was geworden. ‘De peuters met de sterkste wil bleken later populairder te zijn, haalden een beter diploma, verdienden meer en waren gezonder.’

De invloed van wilskracht is statistisch zelfs significanter dan die van intelligentie. Het gemiddelde IQ van blanke Amerikanen met een ‘eliteberoep’ zoals advocaat, dokter of accountant, bedraagt 110. Aziatische Amerikanen behalen dezelfde posities met een gemiddeld IQ van 103. Het verschil in intelligentie compenseren ze met wilskracht. ‘Intelligentie en sociale achtergrond kun je niet kiezen of veranderen’, zegt Roy Baumeister. ‘Wilskracht daarentegen kun je wel trainen. Voor psychologen en opvoeders is dat goed nieuws. Door aan wilskracht te werken, kunnen we mensen helpen problemen te overwinnen.’ Baumeister definieert wilskracht als het vermogen om te weerstaan aan de verleidingen van het moment, om toe te werken naar een belangrijker doel op termijn. Elke dag trainen voor een triatlon of een noordpoolexpeditie. Maar ook stoppen met roken om gezonder te leven. Niet snoepen om geen overgewicht te krijgen. De televisie afzetten om te beginnen studeren. Kortom, komaf maken met dat ellendige uitstelgedrag. ‘Wilskracht is het geheim van de menselijke beschaving zelf. Het heeft de eerste boeren uitzonderlijk veel zelfbeheersing gekost om zaden te planten in plaats van ze meteen op te eten.’


Wilskracht is een spier

John Tierney, wetenschapsfilosoof van The New York Times, schreef mee aan het boek Willpower. Rediscovering the Greatest Human Strength. Onder anderen bij de Amerikaanse stuntman David Blaine peilde hij naar het geheim van wilskracht. Die kan zijn adem 16 minuten inhouden, zat ooit 63 uur in een blok ijs en hing 44 dagen zonder eten in een kooi boven de Thames. Aan Thierney vertelde Blaine hoe hij van kinds af zijn wilskracht trainde door zichzelf spartaanse uitdagingen op te leggen: hardlopen in de sneeuw, baantjes onder water zwemmen, vasten. Discipline, zegt hij, is herhaling en oefening. Hij vergelijkt wilskracht met een spier, je kunt ze trainen. Niet alle stunts van Blaine staan in het Guiness Book of Records. De paradox is dat de koning van de zelfdiscipline er na het realiseren van een extreme stunt niet meer toe kwam om zoiets simpels te doen als het opsturen van de nodige documenten. Zijn wilskracht was op.

Het is een schijnbare paradox (sic!), zegt professor Baumeister. Ook zijn onderzoek wees uit dat wilskracht geen aangeboren deugd is - je hebt het of hebt het niet - maar, inderdaad, een soort spier die iedereen kan ontwikkelen. ‘Alleen is de kracht van een spier niet oneindig. Naarmate je ze gebruikt, raakt ze uitgeput.’ Baumeister merkte het in zijn lab: proefpersonen die moesten weerstaan aan een stuk chocolade, konden achteraf hun hand minder lang in ijskoud water houden dan de controlegroep. ‘De kunst bestaat er dus in je wilskracht te focussen op wat je echt belangrijk vindt. Wie al van ’s ochtends vroeg twijfelt of hij nog tien minuten langer in bed blijft, zich nu of morgen zal scheren, een broodje kaas eet of toch maar een botercroissant, Facebook bekijkt of meteen begint te werken, verspilt nodeloos wilskracht.

Dat brengt ons terug bij Stanley, voor de scheerspiegel. ‘Orde en ijzeren discipline hielden zijn hoofd leeg voor zijn grote doel: het vinden van Dr. Livingstone of de bronnen van de Nijl’, zegt Baumeister. ‘Wie die vele kleine keuzes van een dag in een automatische routine kan gieten, spaart wilskracht voor belangrijkere beslissingen.’ Baumeister ontdekte nog iets in zijn experimenten: een volle maag leidt tot betere beslissingen dan een hongergevoel. ‘Er is onderzoek gedaan naar rechters die moesten oordelen over de vervroegde vrijlating van gevangenen. Naarmate hun suikerspiegel daalt, vermijden ze moeilijke beslissingen. Hoe later op de voormiddag, hoe minder kans dat de gevangene vrijkomt.’ Baumeister observeerde hetzelfde effect in zijn lab: het toedienen van snelle suikers gaf proefpersonen een boost in zelfbeheersing en wilskracht.


Eric Clapton achterna

Voor u naar de cola-automaat snelt, weet dat snelle suikers dik maken. Slecht nieuws voor wie met een crashdieet kilo’s probeert te verliezen. Het werkt niet. Er is een enorme wilskracht nodig om in korte tijd veel gewicht te verliezen, maar wie dieet, ontzegt zijn lichaam net de glucose die nodig is om die wilskracht te voeden. Een patstelling dus. Het enige wat helpt, is weerstaan aan de snack van het moment om op vaste uren evenwichtig te eten. Een gedragsverandering dus, meer routine en regelmaat, zoals onze grootmoeders al wisten, maar door Baumeister en zijn collega’s experimenteel werd bewezen.

Hetzelfde geldt voor verslavingen. Baumeister besteedt een heel hoofdstuk aan het verslavingsverleden van Eric Clapton, die bij de anonieme alcoholisten de alcohol bezwoer. De AA is niet zaligmakend, er is geen wondermiddel tegen alcoholverslaving, maar de methode werkt wel beter dan andere therapieën. ‘De regel is helder en haalbaar: je neemt je voor om één dag niet te drinken. Elke dag opnieuw, terwijl de AA voor sociale controle zorgt. Het goede voornemen wordt een routine. Niet drinken is niet langer een gevecht van wilskracht, maar een gewoonte.’

Clapton stapte niet alleen naar de Anonieme Alcoholisten, hij begon ook te bidden. ‘Religie sterkt wilskracht’, zegt Baumeister. Zelf is hij ongelovig. ‘Maar het is een feit dat gelovige mensen langer leven omdat ze minder roken, minder drinken en gezonder leven. De wilskracht daarvoor putten ze uit de heldere regels en het hogere doel dat hun geloof hen biedt.’ Hij ziet hetzelfde patroon bij mensen die van de zorg voor het milieu hun hogere doel hebben gemaakt. ‘Zij slagen er in beheerster en soberder te leven.’


Beter gamen dan tv kijken

Duidelijke doelen stellen, keurig plannen en dagelijkse activiteiten in een keurige routine gieten, volgens Baumeister moeten we niet jaloers zijn op wie zo zijn leven onder controle houdt. We kunnen het allemaal zelf leren. En het begint bij de opvoeding. Keurig rechtop zitten, met twee woorden spreken, op vaste tijden eten: oude regels, maar met merkbaar effect op de wilskracht, zag Baumeister in zijn experimenten met studenten. ‘Ze scoorden niet alleen beter in labtests, ook in hun dagelijks leven studeerden ze regelmatiger, keken ze minder televisie en deden ze tijdig de afwas.’ Baumeister omschrijft zulke klassieke wellevendheidsregels als fitness voor de geest. ‘Als samenleving doen we er goed aan discipline, zelfbeheersing, duidelijke regels, straffen en belonen weer een grotere plaats te geven in het onderwijs en de opvoeding.’ En laat kinderen liever een computergame spelen dan televisie kijken. ‘Spelletjes werken met duidelijke regels en haalbare maar steeds moeilijkere doelstellingen, en geven alleen een beloning voor echte resultaten.’

De vrije wil bestaat niet, zeggen steeds meer filosofen en hersenwetenschappers. Onze beslissingen zouden puur het gevolg zijn van onze omgeving en neuronale reacties. ‘Als men bedoelt dat er geen ziel bestaat, ben ik het met hen eens’, reageert Baumeister. ‘Ook bij wilskracht zien we op hersenscans neuronale circuits aan het werk. Maar de mens is wel in staat keuzes te maken en verantwoordelijkheid op te nemen. Dat doen we de hele dag door. Kiezen is een heel reëel gebeuren.’ We moeten zelfs bijna niets anders meer doen. In ons hoofd klinkt voortdurend dat zeurend stemmetje dat we nog de gang moeten schilderen, de tuin opruimen, of een fiets herstellen, maar tegelijk willen we ook naar het theater, kookles volgen en iets vaker met vrienden op café. Tussendoor valt er nog werk te doen en moeten we kinderen opvoeden. ‘Een kwart van de tijd dat we wakker zijn, zijn we bezig met het weerstaan van verleidingen’, heeft Baumeister berekend. Vermoeiend en vicieus, want de weerstand put uit en maakt de verleiding alleen maar groter. ‘Het grote probleem van deze tijd is een teveel aan doelen en een tekort aan wilskracht.’

Discipline, routine en zelfbeheersing dus als instrumenten tot echte zelfontplooiing? Mijn achterdocht blijft. Pleit Baumeister onder wetenschappelijke voorwendselen niet voor een terugkeer naar het victoriaanse puritanisme, met alle neuroses en frustraties tot gevolg? ‘Verwar de wilskracht om je eigen doelen te realiseren, niet met sociale druk, excessieve schaamte of het onderdrukken van seksuele gevoelens. Zelfbeheersing en wilskracht sluiten plezier niet uit. Ik verwen mezelf ook met enkele glazen champagne als ik tijdens mijn vele uren op het vliegtuig de discipline opbreng om te werken. Wilskracht maakt net gelukkiger. Je leeft langer, bent gezonder, verspilt minder geld en hebt stabielere relaties. Trouwens, er waren in de victoriaanse tijd niet meer psychologische problemen in de samenleving dan vandaag. Wel integendeel.’


L. Sioen, Wilskracht 10. Comeback van een oude deugd, in DSWeekblad n.34 (2012), 24-29.

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB