Een cynisch en schrijnend stuk sensatie-tv


Het VT4-programma Superfans is cynisme ten top, argumenteren Karl Verstrynge en Joke Bauwens. Verstrynge en Bauwens doceren respectievelijk media-ethiek en mediasociologie aan de Vrije Universiteit Brussel.


Kwetsbare groepen vormen een gemakkelijke prooi voor de ridiculisering waarop het programma drijft, en kunnen de gevolgen ervan niet inschatten Wie denkt dat het medium tv uitgezongen is en nog weinig ophef kan maken, krijgt met de nieuwe VT4-reeks Superfans ongelijk. Het programma, dat portretten brengt van fans die op vrij extreme wijze hun bewondering voor hun idolen uiten, is in het oog van een mediastorm gekomen. De voornaamste kritiek die te horen en te lezen valt is dat het programma 'uitlachtelevisie' serveert en daarbij ook met andersbegaafden de spot drijft.

In 2008 liep op Eén de televisiereeks Fans met in de hoofdrollen Stany Crets en Peter Van Den Begin. De rode draad in deze komische serie - voor alle duidelijkheid: fictie - was het fenomeen van extreme fans die een obsessionele adoratie voor BV's, maar ook voor gewone mensen in hun nabije omgeving toonden. 'De werkelijkheid overtreft altijd de fictie!' moeten de bedenkers en makers van Superfans gedacht hebben.

Zo moeilijk bleek het niet te zijn dergelijke extreme fans op het spoor te komen. Sinds Jambers, Jerry Springer en andere zogenaamde 'people shows', programma's waarin 'gewone' mensen met 'abnormale' gedragingen centraal staan, is bekend dat elke zoektocht naar 'obsessievelingen' resultaten boekt. Ook Superfans thematiseert een blinde en bovenmatige adoratie voor mediafiguren en BV's die de meeste kijkers als afwijkend of vreemd beschouwen.

Het format voor zo'n programma valt niet uit de lucht. De drang naar en strijd om kijkcijfers vertaalt zich in een onophoudelijke zoektocht van programmamakers naar formats die de aandacht van de oververzadigde kijker trekken. Niet zozeer innovatie, maar vooral sensatie is daarbij een vaak beproefde formule. Door te flirten met grenzen, of ze bewust te overschrijden, hoopt men mensen te schokken en te lokken.

Bovendien, zo hebben TV-makers sinds de jaren 1990 met de deregulering en commercialisering van het tv-bestel geleerd, zijn dit relatief goedkope én scorende programma's. Vanuit markteconomisch oogpunt een gedroomde combinatie voor tv-zenders die het hoofd boven water proberen te houden in tijden van moordende concurrentie en digitalisering.


Cynisme

Het lijdt geen twijfel dat mensen Superfans bekijken omdat het iets thematiseert dat voorbijgaat aan de 'normaliteit'. Daarop teert ook het succes van andere 'people shows'. Door menselijke gedragingen, gewoonten en voorkeuren te tonen die alles overstijgen wat het doorsneepubliek als sociaal aanvaard en normaal aanziet, bevestigen deze programma's niet alleen wat 'normaal' is, maar vellen ze ook stevige, al dan niet impliciete waardeoordelen over het 'afwijkende'. Publieksonderzoeken wijzen uit dat kijkers met dit soort programma's omgaan als voyeurs; ze voelen zich niet betrokken tot de kwetsbare groepen die erin getoond worden, maar voelen zich vooral bevestigd in hun 'normaliteit'.

Des te cynischer is dan ook de reactie van Beeldbazaar, het productiehuis van Superfans, dat ter verdediging liet weten dat ze minderbegaafde superfans niet willen doodzwijgen, maar dat zij deel uitmaken van onze maatschappij. Zij zullen zich hierin vast gesteund voelen door de reactie van de deelnemers zelf, die te kennen geven "blij te zijn met het programma". Een ander vaak gehoord argument is dat mensen uit vrije wil aan het programma deelnemen, en dat om die reden dergelijke uitzendingen het bestaand juridisch kader niet doorbreken. Dat vrije wil een basisrecht is, behoedt mensen er evenwel niet voor in situaties te belanden die hen schade berokkenen.


Waardigheid

Met name voor kwetsbare groepen in onze samenleving kan vrije wil wel eens verkeerd uitdraaien als ze zich geconfronteerd zien met mensen die veel competenter, succesvoller en mondiger zijn dan zij. Net zij vormen een gemakkelijke prooi vormen voor de ridiculisering waarop het programma drijft, en kunnen de gevolgen ervan niet inschatten. Stellen dat het hun belang zou dienen hen op dergelijke manier onder de aandacht te brengen, is ronduit cynisch en schrijnend. Gelukkig maar zijn er ook voorbeelden te geven van tv-programma's en -makers die wel recht doen aan de gevoels- en gedachtewereld van andersbegaafden (bijvoorbeeld Geel, de documentaire van Arnout Hauben).

Ethisch handelen betekent in de eerste plaats de ander in zijn integriteit als mens te vrijwaren, hem of haar een waardige 'ander' laten zijn. Dit streven naar het vrijwaren, respecteren en beschermen van menselijke waardigheid geldt bij uitstek wanneer het gaat om zwakke en kwetsbare groepen (bijvoorbeeld minderbegaafden, kinderen, ouderen...) in de samenleving: groepen van wie de waardigheid sneller onder druk komt te staan en die minder weerbaar zijn.

De sensatiedrang waarop het betreffende programma drijft overschrijdt duidelijk een ethische grens, voor zover het net die kwetsbare groepen etaleert en ridiculiseert. Vooral de gedachte dat dergelijke programma's massaal bekeken worden door jongeren die zelf volop in een groeiproces en ontwikkeling van morele oordeelsvorming verkeren, geeft te denken.


DM, 29-11-2011 (Karl Verstrynge - Joke Bauwens)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB