Ontsporing


We kijken met zijn allen naar de regeringsonderhandelingen als een koe naar een trein. Wat een karikaturen van mensen die daar in het verre Brussel dag na dag elkaar en ons aan het lijntje houden. Ze vallen helemaal samen met de rollen die we voor hen uitgedacht hebben en het lijkt zelfs of ze het leuk vinden. Niemand spreekt de verlossende woorden. Gedreven door de groep en gevangen door de verwachtingen over hun rol houden ze stand.


Verbazend en niet natuurlijk, politici zijn ook maar mensen zoals u en ik. En wie heeft zich niet al eens in een situatie bevonden die niet helemaal oké is maar waarvan niemand dat hardop durft te zeggen. Het gevaarlijke aan zo'n situatie is dat de grenzen ongemerkt verlegd worden. Deelnemers dalen beschamend snel af naar gedragingen die niet meer door de beugel kunnen.

Het doet denken aan het beruchte gevangenisexperiment dat 40 jaar geleden aan de universiteit van Stanford gehouden werd. 24 studenten - normale intelligente jongens - kregen de rol van gevangene of bewaker en mochten gevangenisje spelen, maar dan net echt. Het experiment zou twee weken duren maar werd al na zes dagen afgebroken. De bewakers toonden al snel ronduit sadistische trekken en de gevangenen werden depressief en leden onder extreme stress. In ongewone omstandigheden zijn gewone mensen tot slechte dingen in staat. Het fenomeen heeft ook een naam gekregen: het Lucifer-effect, naar de engel die uit de gratie viel.

Hoewel elk van die studenten zeer goed wist dat het om een experiment ging, stelde niemand hardop vragen en iedereen nam als natuurlijk zijn rol aan. Omgekeerd werkt het trouwens ook. Soms veranderen gewone mensen in helden omdat ze in ongewone omstandigheden net doen wat er gedaan moet worden, of hardop zeggen wat iedereen denkt. Maar de meeste mensen zijn helaas geneigd te wachten tot iemand anders dat doet.

Ook in gewone omstandigheden speelt dat. In de trein zit een jongen met een gsm waaruit luide muziek schalt. Het irriteert zowat iedereen, maar niemand zegt iets. In een supermarkt gaat iemand voor zijn beurt naar de kassa. Iedereen verontwaardigd, de kassierster kijkt verontschuldigend, boze blikken heen en weer, maar niemand zegt iets, de klant die niet op zijn beurt wou wachten geraakt ermee weg en de kerstmuziek kweelt verder.

Af en toe doe ik dat wel: hardop zeggen dat zoiets niet kan. Vorige week nog. En dan zie je - als je geluk hebt - de aangesprokene ineenduiken van schaamte onder opgeluchte, bevestigende blikken van de rij wachtenden. Heel af en toe durf ik een jonge gast die zijn chipszakje ostentatief op de grond gooit, op de vuilnisbak wijzen. Ik heb ook al vaker moeten meeluisteren naar intieme telefoongesprekken die voor de ganse wagon worden gevoerd. De hele treinrit tussen Brussel en Mechelen kon iemand niet beslissen welk gerecht ze wilde bestellen bij de afhaalchinees. Zij en de gesprekspartner aan de andere kant van de lijn kenden zowat alle nummers het menu rad van buiten en discussieerden luidruchtig over de bestelling. De aanvankelijke irritatie van de medepassagiers ging over in het verslagen aanhoren van de eindeloze lijst oosterse lekkernijen. Maar niemand zegt iets. Ik ook niet. Zo'n held ben ik nu ook weer niet.

Soms moet een mens gewoon doen wat moet gedaan worden: hardop de zaken aan de kaak stellen. Veel heldhaftigs is daar niet aan. Dat was ook de conclusie van het beruchte Stanford-experiment. Dat een gewone mens door omstandigheden opvallend slecht of goed kan doen. En dat net als de slechterik, ook de held uithangen verrassend banaal is.

De regeringsonderhandelaars zitten al maanden opgesloten met elkaar en elk in hun rol. Je hebt geen experiment nodig om te weten dat ook zij al afgedaald zijn tot de minder fraaie kantjes van hun rol. Niemand van hen zegt hardop dat dit belachelijk is. Niemand trekt de stekker eruit. Want wie de waarheid durft te zeggen, zal hardop vertolken wat iedereen weet en wat het grote publiek al lang denkt. Laat nu net die klokkenluider zeker zijn van verlies bij nieuwe verkiezingen.

Had het hen geholpen als er ook maar iemand op die bewuste trein van Brussel naar Leuven was opgestaan om aan Frank Vandenbroucke duidelijk te maken dat zijn getelefoneer te horen was voor alle andere mensen in de wagon?

Kristl Strubbe is schepen in Mechelen voor Open VLD


DS, 13-12-2010

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB