Heidegger en discussiefora


Het beginsel van grond. Daarover hield Martin Heidegger een beroemde lezing. Twee keer zelfs. In de Club in Bremen op 25 mei 1956. En aan de universiteit van Wenen op 24 oktober van hetzelfde jaar. Die gegevens zijn belangrijk. Om de lezing precies te situeren, om de context waarin ze plaatsvond te begrijpen. Het atoomtijdperk, zo noemt Heidegger zijn tijd. Een begrip dat ik mij uit mijn jeugdjaren herinner, maar dat sindsdien in onbruik is geraakt.


De aanduiding van de concrete plaats en tijd heeft niet als enig doel Heideggers lezing zuiver intellectueel beter te begrijpen. Ik wil de filosoof ook proberen aan te voelen terwijl hij spreekt. Tweemaal dezelfde wetenschappelijke lezing houden, hoe beleef je dat? Ontstaat dan niet de gêne van de herhaling? Kun je wel over het denken spreken zonder daarbij na te denken? Dat laatste geldt zeker voor de lezing in Wenen, want het denkwerk was al in de lente verricht met het oog op het optreden in Bremen. Nog eerder zelfs: in het wintersemester van 1955-1956 doceerde Heidegger over het beginsel van grond aan de universiteit van Freiburg. De recyclage van de wetenschapper. Of is het geen recyclage, maar verder denken door te variëren op een thema?

Heidegger sprak in Bremen in de lente, terwijl het al herfst was toen hij in Wenen het woord voerde. Mooi. Ik heb altijd het gevoel dat Wenen de herfst beter aankan dan Bremen. Kortom, niet alleen de inhoud telt, ook de context.

Maar waarover ging die beroemde lezing van Martin Heidegger nu eigenlijk? Misschien wel over wat ik daarnet schreef. Over context, reflectie, omgeving. Eigenlijk handelde de lezing over het beginsel van grond. Niets is zonder grond. Dat staat vast, ook al duurde het in de Westerse filosofiegeschiedenis 2300 jaar vooraleer het beginsel als dusdanig werd geformuleerd. Van de denkers in de zesde eeuw voor Christus tot Leibniz (1646-1716), die eindelijk met het beginsel uitpakte. Sindsdien verlangen we dat onze uitspraken gegrond zijn. Voor elk gedrag moeten gronden kunnen worden aangevoerd.

Maar is dat wel genoeg? Niet zonder romantische flair - die ook gevaarlijk kan zijn en hem enkele decennia eerder in de armen van het nazisme dreef - wijst Heidegger op het tekort van de grond als enig zaligmakend principe. Het komt er volgens hem op aan dat de macht van de aanspraak op waarom (de grond) zich voegt naar het wijl. Wijl betekent niet daarom, maar terwijl, gedurende. Zoals in het woord verwijlen, duren, stoppen en stilhouden in rust. Alleen als wij op die manier leven zijn wij wezens die kunnen sterven, die de dood als dood op ons nemen. Heidegger citeert Goethe: 'Houd je aan het wijl en vraag toch niet waarom.'

Wat heeft Heidegger in godsnaam met discussiefora te maken? Welnu, het volgende. Wij zijn verslaafd aan de grond. Wij willen een gefundeerde mening, die wij meteen als de enig juiste beschouwen. Onze subjectieve gevoelens verpakken wij als gegronde meningen. Daarbij vergeten we dat wat we denken voortkomt uit wie we zijn. We hebben inschikkelijke, lastige of helemaal geen kinderen. We weten ons ziek of wanen ons onsterfelijk. We zijn arm, rijk of niet rijk genoeg. We voelen verdriet over onze beperkingen of we ontkennen hen, daarbij de wereld ons falen verwijtend. Kortom, wij gaan ten onder aan onze gefundeerde meningen. Wij geloven in hun waarheid, terwijl het slechts om nauwelijks gecamoufleerde zelfportretten gaat.

Wij zijn onze meningen. Daarom worden wij woedend als anderen het met ons oneens zijn: zij hebben niet zomaar een verschillende mening, zij verwerpen ons als persoon.

Moeten wij dan onze gegronde meningen door ongegronde vervangen? Zeker niet. Maar paradoxaal genoeg worden onze meningen sterker wanneer wij er zelf de subjectiviteit en de zwakke plekken van inzien. Wij worden minder gemakkelijk kwaad op anderen als wij weten dat we zelf niet helemaal gelijk hebben. Zo sparen we soms zelfs de kool en de geit, een pluspunt. Want wat baat het de kool dat de geit wordt geslacht?

Tenslotte dit: in een ideale wereld begeven alleen zeer beleefde mensen zich op discussiefora. Toch mag het nut van agressieve reacties niet worden onderschat. Wie online iemand anders in de meest gore bewoordingen voor verrot uitscheldt, zonder hem in de ogen te moeten kijken, heeft op datzelfde moment niet de tijd om zijn vrouw te vermoorden, iets wat hij al lang had willen doen, maar waar hij voorlopig niet aan toekwam.


DS, 05-11-2009 (Rik Torfs)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB