Hoofden zonder doeken


RIK TORFS formuleert bedenkingen bij het verbod op hoofddoeken in de athenea van Antwerpen en Hoboken. 'Een triomf kan het nooit zijn.'


De directie van de Koninklijke Athenea van Antwerpen en Hoboken laat vanaf volgend schooljaar geen religieuze symbolen meer toe op school. Daarbij heeft ze vooral de hoofddoeken van moslima's in het vizier.

De vrijheid wordt ingeperkt in naam van de vrijheid. Die motivering overtuigt mij meer dan andere argumenten die tegen het dragen van hoofddoeken worden aangehaald, zoals de neutraliteit van de school. De athenea raken een gevoelige snaar. Wie kan tegen de vrijheid zijn? Sommige leerlingen durven niet anders dan een hoofddoek te dragen, omdat de sociale druk om dat te doen bij momenten moordend is. Blijkbaar gaan twee vrijheden niet langer samen, namelijk de vrijheid om een hoofddoek te dragen en de vrijheid om geen hoofddoek te dragen. Dus is een keuze onvermijdelijk. Het probleem is nu dat, als een van beide vrijheden wordt geschrapt, de andere eveneens verdwijnt. Immers, wanneer je niet langer het recht hebt om een hoofddoek te dragen, verlies je tegelijk ook de vrijheid om er geen te dragen, want op die manier wordt wat eens een recht was uiteindelijk een plicht. En het omgekeerde geldt evenzeer.

Zelf vind ik het verbod van de hoofddoek op school, hoewel misschien noodzakelijk, tegelijk altijd een nederlaag. Het dragen van religieuze symbolen behoort tot de vrijheid van godsdienst. Of gelovigen daarbij hun eigen religieuze traditie juist interpreteren of niet, is van geen tel. Ook het verkeerd interpreteren van de Bijbel en de Koran wordt beschermd door de vrijheid van godsdienst. De vrijheid is niet alleen de bondgenoot van de geleerden, maar ook van de onwetenden.

Wanneer is het verbod op de hoofddoek geoorloofd? Artikel 9.2 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens legt dat uit: wanneer het gaat om beperkingen van de godsdienstvrijheid die bij wet zijn voorzien en in een democratische samenleving noodzakelijk zijn in het belang van de openbare veiligheid, voor de bescherming van de openbare orde, gezondheid of goede zeden of voor de bescherming van rechten en vrijheden van anderen.

Klinkt bijzonder zwaarwichtig, niet? Openbare veiligheid, gezondheid, goede zeden. Je denkt meteen aan een juridisch rampenplan. De rechten en vrijheden van anderen staan ook op het lijstje. Die zou je, als er een wet is, wel kunnen inroepen om het dragen van de hoofddoek op school te verbieden. Maar is dat echt nodig? Komen rechten en vrijheden op de helling te staan als een moslima met een hoofddoek door de schoolgangen waart? Als dat zo is, leven wij in een zeer kwetsbare samenleving. Ze wankelt vlugger dan wij dachten.

Misschien is dat wel wat we uit het hoofddoekenverbod kunnen leren. Want de maatregel die de directie nam, vindt in de Europese rechtspraak steun. Op 10 november 2005 besliste de Grote Kamer van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in de zaak Leyla Sahin tegen Turkije dat het hoofddoekenverbod aan Turkse universiteiten met de mensenrechten verenigbaar was. In twee arresten die het Europees Hof op 4 december 2008 uitvaardigde, lezen we dan weer dat het Franse verbod om op school hoofddoeken te dragen, niet met de vrijheid van gedachte, geweten en godsdienst strijdig is. Experts zijn het erover eens dat zowel in het geval van Turkije als in dat van Frankrijk het oordeel net zo goed andersom kon zijn. Want wanneer is de samenleving voldoende in gevaar om het dragen van hoofddoeken op school te verbieden? Dat is niet alleen een kwestie van recht, het is ook een kwestie van smaak.

Ondertussen botst in vele landen van Europa het verbieden van de hoofddoek op school op minder tegenstand dan enkele jaren geleden. Dat is niet onbegrijpelijk. De godsdienstvrijheid verzeilde na de aanslagen van 11 september 2001 stilaan in een dipje. Alvast aan de openbare veiligheid moest ze voorrang laten. Ze verloor in brede kringen sympathie. Zeker is dat de huiver voor de hoofddoek een late, onrechtstreekse consequentie van 9/11 is.

Natuurlijk is er een wereld van verschil tussen een hoofddoek in de klas en een vliegtuig dat zich door een toren in New York boort. En uiteraard maakt elk redelijk mens een onderscheid tussen een moslim en een terrorist. Maar toch dit: wat vreemd is, maakt ons angstiger dan vroeger. Dat blijkt uit alles. Zo besloot de Franse Assemblée nationale toevallig gisteren om te gaan onderzoeken of het dragen van de boerka in Frankrijk geoorloofd kan blijven.

Hoe meet je de hoeveelheid angst die in een samenleving aanwezig is? Door goed na te tellen hoe vaak er een beroep wordt gedaan op gezond verstand. Want gezond verstand is geronnen angst. Het steunt op wat vanzelfsprekend is, en het vreemde is dat nooit.

Ik denk dat de mens wat hem vreemd is maar met mondjesmaat aankan. Wij hebben niets tegen hoofddoeken, zolang ze in de minderheid blijven. En wij houden van verandering, van reizen en bewegen, maar we hebben in Parijs nood aan een stamcafé en koesteren ons favoriete restaurant in Rome. We houden alleen van verandering als we er warm in kunnen wonen.

Is het hoofddoekenverbod in de Antwerpse athenea een vergissing? Dat weet ik niet. Ik ken het terrein onvoldoende. Misschien is het verbod bittere noodzaak. Maar een triomf kan het nooit zijn. De inperking van de vrijheid is altijd een nederlaag, zelfs als die inperking in naam van de vrijheid geschiedt.

Rik Torfs is hoogleraar kerkelijk recht (KU Leuven).


DS, 24-06-2009

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB