G20 of G2?


Tijdens de G20-bijeenkomst zal één supermacht schitteren door afwezigheid, voorspelt Timothy Garton Ash . Europa. 'Er zullen veel Europeanen aanwezig zijn, maar geen spoor van Europa.'


Als president Barack Obama volgende week naar Londen komt, zal er één grote mogendheid ontbreken aan de tafel van de wereldtop: Europa. Vijf van de twintig leiders op de G20-bijeenkomst - de vertegenwoordigers van Frankrijk, Duitsland, Groot-Brittannië, Italië en de EU - zijn Europeanen, maar het geheel zal minder dan de som van de onderdelen zijn. Er zullen veel Europeanen aanwezig zijn, maar geen spoor van Europa. De Britse eerste minister, Gordon Brown, heeft eerder deze week tegen het Europees Parlement gezegd dat Europa 'een unieke plaats bekleedt om de wereld aan te voeren' bij het aanpassen van de uitdagingen van de globalisering. Maar op dit moment slaagt Europa er op spectaculaire wijze niet in die plaats op te eisen. De reactie van Europa op de grootste financiële en economische crisis sinds de start van het proces van de Europese integratie meer dan vijftig jaar geleden, is zwak en verdeeld. Zowel China als de VS hebben indrukwekkende fiscale relanceplannen gelanceerd. In vergelijking daarmee is de Europese inbreng tot nu toe zeer mager. De Franse econoom Nicolas Baverez heeft onlangs berekend dat de Europese relanceplannen 1,5 procent van het bruto nationaal product bedragen, terwijl dat twaalf procent is in de VS. De Europeanen ondernemen dus relatief weinig, maar storten zich wel op twee andere typische bezigheden: onderling kibbelen over wie welk mager hapje krijgt en hakken op de Amerikanen.

Zo spuit bijvoorbeeld de econoom Christoph Schmidt, een van de vijf zogenaamde 'wijzen' die de Duitse regering met economisch advies moeten bijstaan, zijn gal over de Verenigde Staten die hun nationale schuld opdrijven en in de toekomst op een inflatie afstevenen door geld bij te drukken. Dat is waar, maar tegelijkertijd wacht Duitsland eens te meer tot de Amerikaanse consumenten door die dollars uit te geven hun exportindustrie uit het slop halen. Hoezeer kun je je weldoener beledigen? De Europese solidariteit geldt niet eens voor andere Europeanen. Vorige week waren de EU-leiders in Brussel nog altijd aan het ruziën over de verdeling van een infrastructuurfonds ter waarde van een schamele vijf miljard euro. Frankrijk is niet het enige land dat nu nationale relancemaatregelen heeft vooropgesteld die in feite de regels inzake eerlijke concurrentie op de eengemaakte Europese markt terugschroeven. De arme neefjes in Oost-Europa worden daardoor grotendeels aan hun lot overgelaten - hoewel rijke West-Europeanen zo vriendelijk zullen zijn te bemiddelen bij het IMF om hen wat meer te bieden.

Andere thema's van de Europese reis van Obama zijn buitenland- en veiligheidsbeleid. Op dat vlak vormt Europa nog minder een eensgezind front. Toegegeven, Europa pakt het diplomatiek gezien goed aan met Iran, maar het valt nog af te wachten of die Europese eenheid bestand zou zijn tegen de Amerikaanse vraag naar meer economische sancties tegen Teheran. Over de meeste andere belangrijke kwesties op de agenda van Obama - Afghanistan, Pakistan, de betrekkingen met Rusland en China, de kernwapenwedloop - bestaat er geen Europees standpunt, alleen dat van individuele Europese landen. In tegenstelling tot George W. Bush en het begin van diens eerste ambtstermijn heeft president Obama zowel de ideologische als pragmatische neiging samen te werken met een sterker en meer verenigd Europa. Maar zelfs hij kan niet samenwerken met iets wat niet bestaat.

Een terugblik maakt duidelijk dat Europa er de voorbije tien jaar niet in geslaagd is intern orde op zaken te stellen. Dat decennium begon met de ambitieuze plannen voor een Europese grondwet en eindigt met het veel bescheidener Verdrag van Lissabon. Als we de helft van de tijd die we verspild hebben aan dat grondwettelijke debat gebruikt hadden om onze acties volgens de bestaande verdragen beter te coördineren, zouden we er nu beter voor staan. Europa praat veel, maar zet zijn woorden niet om in daden. Elke EU-lidstaat is daarvoor medeverantwoordelijk, net zoals de Commissie in Brussel. Maar het zijn vooral de drie grootste lidstaten die de grootste verantwoordelijkheid dragen.

Het nee van Frankrijk betekende de doodsteek voor het oorspronkelijke grondwettelijke verdrag. De New Labour-regering in Groot-Brittannië kwam in 1997 aan de macht en beloofde toen dat een nieuw tijdperk zou aanbreken voor de relaties van dat land met Europa. In plaats daarvan is Groot-Brittannië weer in zijn oude gewoonten vervallen en staat het liever in de schaduw van Washington dan op het voortoneel te treden in het Europese schouwspel.

De grootste verandering vond echter plaats in Duitsland. Tien jaar geleden was Helmut Kohl nog maar pas afgetreden als kanselier. Duitsland was nog altijd het grootste Europese land dat zich volledig inzette voor de Europese eenmaking. Er werd echter zowel bij links als bij rechts gefluisterd dat Duitsland op dat moment uit de schaduw moest treden en een 'normaal' land moest worden - waarmee ze bedoelden dat het meer op Frankrijk en Groot-Brittannië moest lijken. Tien jaar later hebben die mensen hun slag thuis gehaald. Tegenwoordig komen in Berlijn de nationale kortetermijnbelangen zonder scrupules op de eerste plaats. Dat is misschien niet wat Angela Merkel zelf zou willen. Maar in een verkiezingsjaar wordt een intense strijd voor de kiezer gevoerd en die strijd zal niet gewonnen worden door politici die een Duitse baan, euro of soldaat willen opofferen voor het algemene Europese of westerse belang. 'Wat moeten wij betalen om hen uit de nood te helpen?' roepen de opportunistische bondgenoten van Merkel van de CDU, terwijl ze in Beieren voor hun eigen politieke hachje vechten. De sociaaldemocraten, die uitgedaagd worden door een populistische partij die zich Die Linke noemt, zijn er niet veel beter aan toe. Niemand staat ervan te kijken dat Frankrijk en Groot-Brittannië zich gedragen als Frankrijk en Groot-Brittannië. Plus ça change, plus c'est la même chose. Maar het is wel nieuw dat Duitsland zich nu als Frankrijk en Groot-Brittannië gedraagt.

In deze situatie beschouwen noch de Amerikanen, noch de Chinezen Europa als een eensgezinde, samenhangende partner. De G20 lijkt meer en meer aanvaard te worden als een nieuw institutioneel kader voor een internationaal, gezamenlijk actieplan, toch op zijn minst voor het financiële en economische beleid, maar het is niet meer dan een kader. Om zulke structuren te laten slagen, heb je achter de schermen altijd een strategische coalitie van belangrijke spelers nodig. Zowel in Peking als in Washington wordt meer en meer gepraat over een G2 binnen de G20. G2, dat zijn de VS en China. En toch heeft de EU, en niet China, een economie met dezelfde omvang als die van de Verenigde Staten. Vooral voor het economische beleid zou de strategische coalitie een G3 moeten zijn. Maar waar blijft Europa? Als Europa terugschrikt van de rol die het nog altijd kan spelen - de rol die zowel de Verenigde Staten als China Europa, ondanks alles, nog altijd willen toebedelen -, is dat geen bewuste keuze. Maar niet kiezen, is ook kiezen. Als we zo doorgaan, kiezen wij, Europeanen, ervoor er niet samen voor te gaan, maar elk apart onze weg te gaan.

Timothy Garton Ash is professor Europese Studies aan de Universiteit van Oxford


DS, 28-03-2009

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB