De markten testen 'Europa'


Niet 'de burgers' maar wel de speculanten - de markten - zijn de politieke cohesie van de Europese Unie en van de eurozone met volle kracht aan het testen. En dan wordt het serieus. Dat is bij ons zeer concreet zichtbaar in de beursnoteringen van de KBC-groep die vandaag weer bijna 10% (9,95%) verloor. Er wordt duidelijk aan getwijfeld of de solidariteit binnen de EU groot genoeg is om de geteisterde economieën van de vroegere Oostbloklanden, waar de KBC grote belangen heeft, bij te springen. Politieke samenhang die sterke Europese instellingen veronderstelt met reële macht, zijn geen kwestie meer van nostalgie of naïeve Europese dromerij, maar wel van noodzakelijke macro-economische stabiliteit, blijkt meer en meer. Ook de euro begint te lijden aan een gebrek daaraan. De rode knipperlichten zijn aangezet.


Dat er ongerusteid heerst was vandaag nog zeer goed te merken op de dagelijkse briefing van de wereldmedia door de Europese Commissie. De aanleiding: een toespraak van Joaquin Almunia, Europees commissaris van Economie en Financiën (Foto Europese Commissie), voor het European Policy Center. De Spanjaard is zeker geen sensatiezoeker, eerder het omgekeerde zelfs. Hij wilde de markten gerust stellen door erop te wijzen dat er een oplossing achter de hand wordt gehouden mocht een van de eurolanden met betalingsproblemen te kampen krijgen. 'Nog voor het IMF zou moeten tussenkomen' aldus de commissaris, 'zal de oplossing er zijn. Maar daarover wordt beter niets gezegd in het publiek' voegde hij eraan toe.

Niet zeer wijs natuurlijk, zoiets te zeggen. De woordvoerders van Almunia en van Commissievoorzitter Jose Manuel Barroso moesten zeer voorzichtig laveren en de vragen daarover snel doen stoppen. Maar dat er een scenario klaar ligt en dat er dus wel degelijk rekening wordt gehouden met een crisis, staat vast. Ook de orthodoxe Duitse minister van Financiën, Peer Steinbrück, en de Duitse kanselier Angela Merkel, hebben in dat verband al gezegd dat Duitsland bereid is om eurolanden die in de problemen geraken, te helpen. Zo'n uitspraken vanuit Duitsland, dat grootfinancier is van alles wat de Unie doet maar ook fel op zijn centen let en in september met federale verkiezingen zit, zijn een niet mis te verstaan signaal.


DE EUROZONE

Achter de schermen worden de eurolanden die met een rood kruis achter hun naam staan, duidelijk genoemd. In de eerste plaats is er Ierland dat zijn systeembanken zoveel waarborgen heeft moeten geven dat de ratingbureaus de schuldbeoordeling fel naar beneden hebben herzien. De overheidsschuld zal er in één jaar tijd verdrievoudigen naar meer dan 60% van het bruto binnenlands product (bbp). Als er een ongeluk gebeurt is Ierland even failliet als IJsland. Dan volgt Griekenland dat al de hoogste overheidsschuld van de Unie heeft en waarvan de banken veel geld investeerden in de Balkan. Ook Oostenrijk staat bovenaan de risicolijst omdat de banken grote belangen hebben in het vroegere Oostblok en de economische situatie daar snel slechter wordt. Wenen heeft een Europese aanpak gevraagd. En de signalen vanuit Berlijn, om te helpen, waren vooral voor de Oostenrijkers bedoeld, klinkt het. En de vierde naam die een hoge Commissiefunctionaris spontaan laat vallen, op voorwaarde van anonimiteit, was zowaar België dat eveneens al een hoge overheidsschuld heeft, voor Fortis en Dexia al zware inspanningen heeft gedaan en nu mogelijk ook met een nieuw KBC -probleem geconfronteerd wordt. De KBC haalde de jongste jaren het grootste deel van zijn winsten uit de vroegere Oostbloklanden. België, zo is er te horen, heeft in bbp-termen 3,6% uitstaande vorderingen in de Oost-Europese landen (vooral Tsjechië, Slovakije en Hongarije) en dat is na Oostenrijk, Duitsland, Italië en Frankrijk het meeste van alle EU-lidstaten.


DE 'NIEUWE' LIDSTATEN

Bij de nieuwe lidstaten die in 2004 toetraden, hebben Letland en Hongarije al miljarden euro's ontvangen van zowel de Europese Unie (10 miljard) als van het IMF. Voor Litouwen, Roemenië en Estland staat het water aan de lippen. Polen en Tsjechië doen er alles aan om uit de geruchtenmolen te blijven. Maar de wisselmarkten weten wel beter. Hun munten verzwakken zienderogen en de overheidsfinanciën worden met de dag slechter. Al die landen zijn de jongste jaren meerdere keer gewaarschuwd dat ze hun forse economische groeicijfers van na de toetreding, met geleend geld financierden. Hongarije lapte alle begrotingsregels en waarschuwingen aan zijn laars. Het was de enige 'nieuwe' lidstaat die eind vorig jaar nog een begrotingstekort kampte dat groter was dan 3% van het bbp. Maar ook de gezinnen en de kmo's in de nieuwe EU-landen, hebben fors geleend, in Zwitsers geld en euro's die nu almaar duurder worden. Dat doet het beschikbaar inkomen smelten en de consumptie fel afnemen.


WAT TE DOEN?

De remedie waar Almunia naar verwees, hield hij dus geheim. Maar er zijn waarschijnlijk meerdere scenario's uitgewerkt. Voor de hulp van de eurolanden onderling is er in het Verdrag van Maastricht, dat de muntunie creëerde, niets specifiek voorzien. Vandaar het belang van de verklaringen van Steinbrück en Merkel. Die hulp kan onrechtstreeks via waarborgen die de lidstaten geven aan leningen of zelfs aan de creatie van Europees overheidspapier. Daarmee kan een deel van de schuld van het euroland al of niet tijdelijk 'gedeeld' worden.

Het Europees verdrag voorziet ook de Medium Term Balance of Payments Assistance Facility, een Europees noodbudget. Naar aanleiding van de crisis in Hongarije en Letland werden de middelen daarvoor opgetrokken van 15 naar 25 miljard euro. En als het nodig mocht zijn, komt er nog geld bij, klinkt het in de Commissie. Voor de hulp aan de Oostelijke lidstaten, stelde de Hongaarse eerste minister, Ferenc Gyurcsany, zondag nog een nieuw Europees Stabilisatie en Integratie Fonds voor dat 160 tot 190 miljard euro ter beschikking zou krijgen om noodhulp te geven als het nodig is. De Hongaarse premier kreeg de wind van voren, niet in het minst omdat hij slecht geplaatst is om dat voorstel te doen nadat hij de jongste jaren de wijze raad vanuit Brussel, om zijn overheidsfinanciën onder controle te houden, in de wind sloeg. Zelfs de andere nieuwe lidstaten weigerden het voorstel omdat ze niet in dezelfde zak wilden gestopt worden als de Hongaar en vreesden dat het fonds de tegenstelling tussen Oost- en West in de Unie - die vooral door de Angelsaksische en Amerikaanse media in de verf wordt gezet - verder zou benadrukken.


LIDMAATSCHAP VAN DE EURO

Intussen is er ook almaar meer te doen rond het mogelijk versnellen van de toetreding van de nieuwe lidstaten tot de euro. De eurozone was voor hen eerder een bedreiging van het bureaucratische monster uit Brussel dat hen zou opslokken. De crisis deed hen van gedacht veranderen. Nu wordt de euro er als een veilige haven gezien die betere bescherming biedt tegen de financiële- en economische tsunami. Maar één van de voorwaarden om lid te worden van de eurozone is dat de munt gedurende twee jaar stabiel vastgeklonken wordt aan de euro. En dat lukt ze niet meer. Vorige week hebben meerdere delegaties (Polen, Hongarije, Bulgarije) onderhandelaars uitgestuurd, onder meer naar Almunia, om voorzichtig te polsen of er bereidheid was die voorwaarde te versoepelen. De nieuwe Poolse regering van premier Donald Tusk, heeft bijvoorbeeld al een programma om tegen 2012 lid te kunnen worden van de euro. Maar met de huidige munterosie wordt dat moeilijk. Notoire leden van de Poolse delegatie lieten zondag op de informele top in Brussel niet na erop te wijzen dat ook Finland, Italië en Slovenië op soepelheid konden rekenen voor die voorwaarde. 'Het is te vroeg om daarover te speculeren' klinkt het op de Commissie. Maar er wordt niet ontkend dat het zou kunnen.


DS, 03-03-2009 (Bernard Bulcke)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB