'Ik snap niet wat Israël en Hamas met die bommen willen bereiken'

Ludo Abicht. Het Lunapark en andere plekken. Autobiografisch materiaal. Uitgeverij Pelckmans, 2008


ANTWERPEN - Ludo Abicht schreef zijn autobiografie. Twee constanten daarin: het conflict tussen Joden en Palestijnen en zijn levenslange inspanningen om het schijnbaar onmogelijke te verzoenen. 'Ik zie de tegenstellingen, maar ik weiger ze te aanvaarden.'


Het eerste sprankeltje hoop voor 2009 is alweer uitgedoofd. De schijnbare rust in het Midden-Oosten, het wankele bestand tussen Israël en Hamas, vredesbesprekingen met aartsvijand Syrië; het bleek allemaal stilte voor de storm. Een nieuwe raketaanval van Hamas op joodse nederzettingen werd door Israël beantwoord met zware bombardementen op Gaza. Ludo Abicht (72) ziet het moedeloos aan. Woensdag betoogde hij nog mee in Brussel om het einde van de bombardementen te eisen, de dag erop trok hij naar zijn schuiloord in de Cévennes om te lezen en te schrijven. De intellectueel en de activist in Abicht zijn ook de hoofdpersonages in zijn autobiografie Het Lunapark en andere plekken.

'Er waren nog meer hoopvolle signalen in het Midden-Oosten', zegt Abicht in zijn met boeken volgestouwde appartement aan de joodse buurt in Antwerpen. 'Premier Olmert, niet meteen een vriend van de Palestijnen, had gezegd dat Israël grote delen van de bezette gebieden zou moeten opgeven voor een leefbare Palestijnse staat. Uit eigenbelang, want binnen een groot Israël zou binnen afzienbare tijd het niet-joodse deel van de bevolking het aantal Joden overtreffen. Aan de andere kant was Hamas zijn achterban aan het voorbereiden op de overstap van de gewapende strijd naar politieke onderhandelingen. Hamas had met Israël, dat ze eigenlijk niet erkennen, een wapenstilstand gesloten en grotendeels gerespecteerd, in de hoop dat daardoor de levenssituatie in Gaza zou verbeteren. Maar die verhoopte versoepeling van de blokkade is er niet gekomen. Om geloofwaardig te blijven bij zijn achterban, heeft Hamas dan besloten om opnieuw beschietingen uit te voeren op Israël. Wat Israël dan weer een gedroomd excuus gaf om plannen die al veel langer in de maak waren, uit te voeren; voor eens en voor altijd komaf maken met Hamas.'

'Ik begrijp die strategie niet. Door Arafat uit te schakelen, heeft Israël alleen maar het radicalere Hamas sterker gemaakt. Door nu Hamas vleugellam te maken, dreigt Israël het terrein te effenen voor het nog veel radicalere Al-Qaeda, dat al volop aan het rekruteren is voor de strijd in Palestina.'


Het is toch even onbegrijpelijk, zelfs suïcidaal van Hamas om weer raketten op Israël af te vuren?

'Absoluut. Hamas moet ophouden Qassam-raketten af te vuren op Israëlische burgers. Ze bereiken daar niets mee.'


Ziet u nog een uitweg?

'In theorie zijn de problemen oplosbaar. Er bestaan blauwdrukken voor twee leefbare staten, met duidelijke grenzen en een gedeeld Jeruzalem, die op termijn een economische unie vormen. Er is door de Palestijnse onderhandelaars ooit een compensatieplan aanvaard in ruil voor het niet terugkeren van de bijna vier miljoen Palestijnse vluchtelingen. Daarom blijf ik aan de vele zionisten die ik ken, vragen wat ze eigenlijk willen bereiken met het tegenwerken van een leefbare Palestijnse staat.'


In uw autobiografie schrijft u dat het zionisme zelf een probleem is.

'En dat om twee redenen. De zionisten wisten van in het begin dat het toekomstige Israël een bewoond land was, en dat ze dus, als ze daar een staat wilden oprichten, mensen van hun grond zouden moeten verdrijven. Bovendien heb ik ethische bezwaren tegen een etnische natiestaat, waar alleen de leden van hetzelfde volk volwaardig burgerschap genieten. Een etnisch gedefinieerde staat is een anachronisme.'

'In de praktijk kan ik begrijpen dat de Joden geen eenheidsstaat willen. Vandaar mijn pleidooi voor twee leefbare, aparte staten die vreedzaam samenwerken. Pas dan zouden op lange termijn de geesten kunnen rijpen om van het zionisme af te stappen.'


U hebt als jongeman nochtans lang gedweept met het zionisme.

'Het idee van een veilige haven voor het joodse volk, dat al eeuwen vervolgd wordt, kan ik nog altijd onderschrijven. Mijn aangetrouwde familie is joods. Verschillende nonkels en tantes hebben het nazisme niet overleefd. Na de oorlog beschouwden we allemaal de jonge joodse staat als een formidabel antwoord op de Holocaust. Van Palestijnen hadden we nog nooit gehoord. Wat er in '47-'48 precies gebeurd was, heb ik pas veel later geleerd.'


Wanneer is uw ideaalbeeld van het zionisme beginnen wankelen?

'De morgen van 5 juni 1967. Ik studeerde in Tübbingen en was lid van de socialistische studentenvereniging SDS van Rudi Dutschke. Arabische en joodse vrienden, allemaal lid van SDS, klopten me die ochtend wakker met de boodschap dat de derde wereldoorlog was begonnen. Zo ver is het niet gekomen, maar binnen onze linkse beweging barstte toen wel de discussie los over het Palestijns-Israëlisch conflict. Daarna ben ik me veel intenser in de problematiek gaan verdiepen.'


Kan uw vriendschap met veel Joden uw kritiek op het zionisme overleven?

'Van mijn kant wel. Omgekeerd blijkt het moeilijker te zijn. Ik word regelmatig op de korrel genomen in de joodse pers. Ik heb er vrienden door verloren. Ze verwijten me antisemiet te zijn. Terwijl volgens mij kritiek op de Israëlische politiek en het zionisme absoluut geen vorm van antisemitisme is. Ik vind dat jammer, omdat mijn sympathie voor het jodendom oprecht is.'


Waar komt die interesse voor het Jodendom vandaan?

'Deels door mijn familie. Toen ik later Duitse literatuur en filosofie studeerde, merkte ik dat zowat alle interessante denkers die ik bewonderde, Joden waren. Popper, Bloch, Wittgenstein, veel leden van de neomarxistische Frankfurter Schule, … tot vandaag vormen zij de basis voor mijn denken, ook voor mijn kritiek op het zionisme. Maar je kunt hun werk echter pas goed begrijpen als je ook weet in welke geschiedenis het is geworteld. Zo ben ik voor mijn doctoraat over de Praags-Duitse dichter Paul Adler de joodse mystiek beginnen bestuderen. Toen ik na twintig jaar lesgeven in Amerika terugkeerde naar Antwerpen, vond ik een huis in de joodse buurt. Zo raakte ik door de Chassidische traditie geïnteresseerd. Veel Joden beschouwen de Chassidim als het geweten van hun geloof. Zij incarneren de traditie in zijn meest zuivere vorm.'


U probeert al heel uw leven het schijnbaar onmogelijke te verzoenen. Te beginnen met de witten en de zwarten na de oorlog. Waarom?

'Mijn vader was een pacifistische flamingant. Zijn ouders waren aan de IJzer gestorven. Maar nog voor de Tweede Wereldoorlog kapte hij met de Vlaamse Beweging, die in de verkeerde richting evolueerde. Mijn familie was immers Engelsgezind en absoluut wit tijdens de oorlog. Maar daarna gaf mijn vader wel een schuilplaats aan vroegere vrienden die voor de repressie moesten onderduiken. Daardoor is de morele zwart-wit tegenstelling van goed en kwaad voor mij al heel vroeg overhoop gehaald. De zwarten en de witten, daarentegen, hebben zich in hun eigen mythes ingegraven en nooit de fouten, die ze allebei hebben begaan, toegegeven. Verzoening, die van Zuid-Afrika tot Polen mogelijk bleek, is in Vlaanderen nooit gelukt.'


Denkt u dat een onafhankelijk of autonomer Vlaanderen ook een linkser Vlaanderen wordt?

'Ik zie geen contradictie tussen het koesteren van mijn eigen identiteit en mijn links engagement. En zoals ik me als democraat inzet voor de zelfbeschikking van Palestijnen en Koerden, zo doe ik dat ook voor onze eigen zelfbeschikking. België is immers geen democratische constructie. Ik geloof in een verregaande staatshervorming die ons de mogelijkheid geeft onze cultuur verder te ontwikkelen, zonder daarbij mensen van een andere afkomst uit te sluiten.'


U hebt nochtans een hekel aan de etnische natiestaat.

'Natuurlijk. Voor mij is Vlaanderen geen staat voor alleen maar etnische Vlamingen. Iedereen die hier woont, werkt en wil communiceren is voor mij Vlaming. Ik vind wel dat je respect moet hebben voor de traditie. Toen ik mijn kinderen opvoedde in Ohio, hebben we dat gedaan met respect voor de sociale en culturele geschiedenis van die streek.'


U wil ook een brug slaan tussen gelovigen en ongelovigen. Waarom?

'Ik zie veel tegenstellingen, maar daarom aanvaard ik ze niet. Zo vertelde ik ooit aan kardinaal Danneels dat ik hem in mijn cursus ethica ter sprake zou brengen als voorbeeld van een agnosticus. Hij gaf me geen ongelijk. Een verstandig mens zal immers niet beweren dat hij het bestaan of het niet-bestaan van God kan bewijzen. Daarna volgt de keuze welk pad je bewandelt. Danneels heeft het pad van het geloof gekozen, ik dat van de vrijzinnigheid.'


Als jongeman koos u ook voor het geloof. U was zeven jaar jezuïet.

'In die tijd was dat bijna normaal. Verschillende leraars in het jezuïetencollege Xaverius in Borgerhout waren rolmodellen voor mij. Ze waren intelligent, geëngageerd en leefden niet voor standing en rijkdom. Hun idealisme trok me geweldig aan.

Bovendien hebben jezuïeten een bijzonder handige manier van rekruteren. Ze komen je zeggen dat niet zomaar iedereen tot de opleiding wordt toegelaten. Op die leeftijd geeft dat een enorme drive om jezelf te bewijzen.'

'Ik heb aan die jaren geen rancune overgehouden. De jezuïeten hebben me intellectueel alles gegeven wat ik vroeg. Ik heb bij de Jezuïeten ook nooit het gevoel gehad dat ik tot iets gedwongen werd. Ik moest geen geloften afleggen, en toen ik mijn geloofscrisis had, heeft niemand me tegengehouden om de orde te verlaten. De vriendschappen onder elkaar waren intens en met veel studiegenoten, van wie verschillende wel jezuïet zijn geworden, ben ik bevriend gebleven.'


Dat rijke Roomse Vlaanderen van uw jeugd bestaat niet meer. Bent u daar nostalgisch over?

'Neen, ik vind die evolutie normaal. Ik vind wel dat we de ontkerkelijking verkeerd aanpakken. Mensen als García Márquez of Saramago, vrijzinnige auteurs, weten met enorm veel sympathie over die tijd te schrijven. In het Verdriet van België zijn alle nonnen geil en alle pastoors pedofielen. Vlaanderen lijkt maar niet van dat verleden los te komen.'


U schrijft dat Europa zijn joods-christelijke wortels moet koesteren. Waarom?

'Wat zullen we van onze toekomst maken als we het verleden verwerpen? De ideeën van de jood Jezus waren de verre voorlopers van de Verlichting. De Universele Verklaring van de Rechten van de Mens had nooit tot stand kunnen komen zonder de joods-christelijke traditie. In de Grieks-Romeinse traditie vind je dat soort ideeën niet terug.'


Waarom bent u van de ene kerk naar de andere gegaan, de loge?

'De loge is geen kerk. Sommige leden hebben verschrikkelijke behoefte aan al die parafernalia en rituelen. Ik niet, maar ik neem de schortjes en de kaarsen er graag bij om een keer per week met intelligente mannen en vrouwen over allerlei thema's te kunnen praten. Ik heb alleen een hekel aan de geheimhouding rond de loge. Van mij mag iedereen weten dat ik vrijmetselaar ben. En de dag dat mijn obediëntie een plaats wordt voor netwerking en vriendendiensten, stap ik op.'


De rituelen, de symbolen, de cultusplaats: het heeft toch alles van een kerkgenootschap?

'Neen, omdat een Kerk gebaseerd is op dogma's, en de loge op het ideaal van vrij onderzoek.'


Hoe verzoent u de kritische intellectueel met de activist die achter slogans betoogt?

'Dat is een ontzettend moeilijke oefening. Na mijn doctoraat stelde mijn promotor in de VS me voor om te specialiseren in mijn vakgebied. Op voorwaarde dat ik al mijn andere activiteiten opgaf. Ik was toen sterk geëngageerd in de burgerrechtenbeweging. Na een nacht aarzelen heb ik beslist het aanbod niet te aanvaarden. Ik zal niet zeggen dat ik daar spijt van heb, maar bijna veertig jaar later heb ik nog altijd niet het juiste evenwicht gevonden. Er zijn momenten dat ik al die petities, betogingen en eindeloze vergaderingen beu ben. Anderzijds vind ik dat mijn intelligentie, mijn thuismilieu en mijn goede opvoeding me geschonken zijn. Dan is het aan mij om iets aan de samenleving terug te geven.'


Levert al dat betogen nog evenveel op als in de jaren '60 en '70?

'Het resultaat was toen directer. We voerden actie om minderheden toegang te geven tot de universiteit en het jaar erop konden getalenteerde zwarte en Mexicaanse beursstudenten zich inschrijven. Er leek meer mogelijk dan nu. Maar dat is geen reden om op te geven. De strijd tegen de opwarming van de aarde is moeilijker, maar moet gevoerd worden.'


Eén van uw leermeesters, Leo Löwental, waarschuwde dat de intellectueel moet oppassen om zich door de demagogie van de actie te laten meeslepen. Hebt u zich als activist ooit vergist?

'Ja. Ik heb me miskeken op Mao. Op een bepaald moment heb ik eerlijk gedacht dat de culturele revolutie een progressieve beweging was. Ik kan me nu niet meer voorstellen dat ik in Amerika toespraken gaf om die te verdedigen.'


En uw jarenlange lidmaatschap van de communistische partij?

'Dat was geen vergissing. Ik heb de communistische partij in Amerika leren kennen, tijdens de jaren zestig. In welke beweging je ook kwam, voor vrouwenrechten, tegen de oorlog in Vietnam of voor gelijke rechten voor zwarten, overal waren communisten de drijvende kracht. Ik kon toen nog geen lid worden van de partij, want dan had de migratiedienst me het land uitgezet. Bovendien vond ik dat ze te Moskougetrouw waren. Eenmaal terug in België, ben ik wel lid geworden.'


De Belgische KP was toch ook Moskougetrouw?

'Vanaf '75 werkten wij vooral aan de ontwikkeling van een eurocommunisme, los van Moskou. Maar inderdaad, in het café van de KP in Gent hing een foto van Jozef Stalin. We hebben als jonge generatie binnen de partij een enorme strijd gevoerd om te breken met dat stalinisme. We dachten dat we de Belgische KP konden omvormen tot een moderne Europese partij. Dat is mislukt.'


U blijft marxist?

'Absoluut. Men kan toch niet anders? De financiële crisis valt niet uit te leggen zonder Marx. Hij heeft halverwege de negentiende eeuw al beschreven hoe speculatief geld een eigen leven gaat leiden, los van de reële economie. Als methode blijft het marxisme gelden. Ze laat zien hoe de economische onderbouw de sociale verhoudingen bepaalt. In Oost-Congo bijvoorbeeld, waar de oorlog veel meer om grondstoffen dan om etnische tegenstellingen draait. En als Barack Obama, die absoluut geen marxist is, teruggrijpt op de New Deal van Roosevelt, baseert hij zich op een marxistisch principe.'


Wat vindt u, die twintig jaar in de VS woonde, van de overwinning van Obama?

'Barack Obama is geen linkse rakker, maar een centrum-rechtse politicus. Ik hou ook mijn hart vast voor zijn beleid in het Midden-Oosten, want zijn minister voor Buitenlandse Zaken Hillary Clinton heeft eerder al getoond dat ze heel gemakkelijk plooit voor het geld van de joodse lobby in de VS. Los daarvan is zijn verkiezing een mirakel. Ik heb de tijd meegemaakt dat aan cafés het bordje 'Whites only' uithing. Als ik met zwarten de auto deelde, moest een van ons op de grond gaan liggen in bepaalde buurten, of we werden achtervolgd. Ik heb 's nachts huizen van zwarten bewaakt tegen aanvallen van de Ku-Klux-Klan. Ik ben nooit zo bang geweest als toen.'

'En amper veertig jaar later schopt een zwarte het tot president van de Verenigde Staten. Geen wonder dat Jesse Jackson, die nochtans heel veel linkser is dan Obama, huilde tijdens zijn overwinningsspeech.'


DS, 03-01-2009 (Lieven Sioen)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB