Madoff, het kannibalisme van de hebzucht


Barack Obama is voor het Amerikaanse weekblad ‘Time’ de persoon van het jaar. Maar hét feit van het jaar is ongetwijfeld de instorting van het bankwezen in Noord-Amerika en Europa. Degenen die het jaren geleden hadden voorspeld, waren weggelachen, bestempeld als doemdenkers.


"De wereld stevent af op een zware economische crisis", zei de Amerikaanse socioloog Richard Sennett begin 2007. "Ons economisch systeem creëert zoveel ongelijkheid dat een crash onvermijdelijk wordt" (De Morgen 5 maart 2007). Dat wordt nu werkelijkheid. Bovendien wordt steeds duidelijker hoe de hebzucht van bankiers en compagnie waanzinnige vormen heeft aangenomen. De verbijsterende onthullingen over "Bernie", Bernard Madoff, de man die naar eigen zeggen 50 miljard dollar deed verdwijnen, zijn daar een illustratie van.

Obama zal het alvast niet onder de markt hebben. De 700 miljard dollar die onder Bush zijn beloofd voor de redding van het financieel systeem, zullen lang niet volstaan om de naderende tsoenami het hoofd te bieden. Volgens recente schattingen is er in de VS voor meer dan 60.000 miljard dollar speculatiekapitaal grotendeels dus rommelpapier, in omloop.


Hersenspoeling

Jarenlang waren we ideologisch gehersenspoeld: de volgelingen van Ronald Reagan en Margaret Thatcher hadden uitgemaakt dat de wereld voor eens en voor altijd trouw moest blijven aan de vrije markt. De staat, alle overheid, moest zoveel mogelijk op de achtergrond treden. De actoren van de vrije markt mochten vooral niet gehinderd worden door regels. En ze werden niet gehinderd, zoals nu uit het ongelooflijke verhaal van Madoff blijkt.

Alleen al door de omvang van Madoffs "piramidespel" overstijgt dit het fait divers. Het is tekenend voor de ongebreidelde hebzucht die zoveel mensen totaal heeft verblind. Nu, Madoff had nooit kunnen opereren in een normale maatschappij. Maar hij bouwde meer dan tien jaar lang een piramide op waarvoor hij vers kapitaal bleef krijgen. Hij beloofde zulke hoge opbrengsten, dat de bezoekers van de meest exclusieve golfclubs er voor vielen. Dat aan zoiets een reukje zat, wilden die klanten niet rieken. Ook niet de directies van talrijke joodse liefdadigheidsinstellingen die nu een na een de deuren sluiten, failliet.

Dat ook grote instellingen met een ronkende naam als Banco de Santander of PNB Paribas zich op grote schaal lieten vangen, geeft ook wel stof tot nadenken: zijn dat die solide banken op wie we ons vertrouwen moeten stellen? Daaruit blijkt dat die grote namen die de indruk wekten dat ze altijd voorzichtig waren geweest, in feite ook zeer roekeloos met het geld van hun klanten opsprongen. Hier zien we ook dat de roofdieren in hun ongebreidelde winsthonger elkaar als een lekkere prooi beschouwen. Kannibalisme in Wall Street en omgeving.


Blinde hebzucht

Wat hierbij vooral opvalt, is niet alleen de blindheid van de gedupeerde klanten, maar ook de blindheid van de zogenaamde waakhonden. De belangrijkste Amerikaanse "waakhond" is de SEC (Securities and Exchange Commission) die de wereld van banken, beleggingen, verzekeringen in de gaten moet houden. Die SEC had wel waarschuwingen gekregen en er waren zelfs drie enquêtes geweest.

Maar de waakhond schudde zich even en sliep verder. Sterker nog, Madoff werd lid van de commissie die over de structuren van de financiële markten waakt! Tenslotte was hij de baas geweest van de technologiebeurs Nasdaq en was men in New York al lang vergeten dat er jaren geleden al eens een technologie zeepbel was opengespat, waarvan de Nasdaq ook vóór de huidige crisis nog steeds niet hersteld was.

De conclusie die zich opdringt: hier was op zijn minst sprake van medeplichtig verzuim. Maar nieuw kunnen we dat niet noemen. Want bij het debacle dat we de voorbije maanden aanschouwden, waren deze en andere "waakhonden" ook al duidelijk in gebreke gebleven, zowel in de VS als in Europa, onze (Belgische) Commissie voor toezicht op het bank- en financiewezen inbegrepen.

Wat voor zin heeft het dan te stellen dat er gewoon meer toezicht op al die financiële verrichtingen moeten komen. Toezichtorganen die zo nauw verbonden zijn met de filosofie van dit systeem, hebben weinig zin. We zien dat het voor een groot deel dezelfde mensen zijn die cumuleren of een beetje opschuiven. Het is alsof ze zichzelf controleren. Bovendien is het geldsysteem zo internationaal, dat ook de waakhonden internationaal moeten zijn, en dat is maar zeer weinig het geval. Soms gelooft men zijn ogen niet. In Groot-Brittannië worden kopstukken van de bank Northern Rock nu zwaar betaald (door de overheid) om klaarheid te scheppen in de chaos. Die bank ging al in 2007 overkop, de staat moest snel de bank overnemen om een ramp voor de spaarders te vermijden. Verantwoordelijken voor die ramp worden nu betaald om hun eigen misdrijf op te ruimen.


Europa

De piramide van Madoff en het debacle van Wall Street zijn natuurlijk wel Amerikaanse verschijnselen, daar was de afbouw van elke regelgeving het verst gevorderd. Maar Europa blijft er verre van gespaard, zoals de mensen die ongewild papieren van Lehman Bros of IJslandse banken in handen kregen, wel zeer goed beseffen. In ons land is toch al eerder aan het licht gekomen hoe de banken hun personeel zwaar onder druk zetten om de klanten zeer risicovolle beleggingen aan te praten. De meeste banken "vergaten" hun klanten te informeren dat pensioensparen niet noodzakelijk betekende dat men in beleggingsfondsen stapte. Dat maakt allemaal deel uit van hetzelfde systeem: maximale winst maken in een sector die niets met de productie van welvaart te maken heeft.

Vorige maand kwam er in Italië trouwens een veroordeling in het proces Parmalat. Calisto Tanzi, de grote baas van dit voedingsconcern, is tot tien jaar opsluiting veroordeeld wegens bedrieglijk bankroet. Daarbij bleek vier jaar geleden 15 miljard euro te zijn "verdwenen", wat 40.000 beleggers zeer zuur opbrak.

Wat vooral in het oog sprong bij deze zaak, was de medeplichtigheid van grote gevestigde banken. De boekhouding was jarenlang vervalst en met de medeplichtigheid van enkele grote banken werd de indruk gewekt dat Parmalat een vermogen had opgebouwd op de Kaaimaneilanden, een berucht fiscaal paradijs.

Volgens de aanklagers op het proces was vooral ‘huisbank’ Bank of America, nauw betrokken bij de massale misleiding van beleggers. De regering Berlusconi had echter net een nieuwe wet ingevoerd waardoor die bank vrijuit ging op de beschuldiging van marktmisleiding. Maar er waren ook zes andere banken bij dit grof bedrog van 15 miljard euro betrokken: Citigroup, Deutsche Bank, Morgan Stanley, UBS, Banca Popolare di Lodi, Nextra. Geen enkele wordt vervolgd. Die banken maakten gretig gebruik van enkele fiscale paradijzen, waaronder Luxemburg, Monaco, de Britse Maagdeneilanden, de Amerikaanse staat Delaware vanwaar de nieuwe vicepresident Jo Biden afkomstig is…


Draaischijven

Dat brengt ons bij een van de knelpunten van de crisis: het verder bestaan en floreren van de offshore of fiscale paradijzen.

De top van de G20 kwam midden november overeen dat dit probleem ook maar eens moest worden aangepakt. Het is niet de eerste keer dat ze zoiets zeggen, er bestaat al 20 jaar een "internationale waakhond" die daar zou moeten op toezien. Maar toch staan er op de lijst van de OESO, een van die clubs van ‘rijke landen’, rond de vijftig staten en gebieden die als dusdanig kunnen bestempeld worden. Zij nemen het niet nauw met de oorsprong van het geld en houden hun bankwereld potdicht voor buitenstaanders. Daardoor maken ze het witwassers van fraudegeld maar ook van misdaad- en terreurgeld gemakkelijk.

Voor de gewone burger betekent dit dat al wie beschikt over de nodige kennis en connecties belastingen ontduikt die dan wel door die gewone burger moeten worden betaald. Het betekent ook dat criminelen er draaischijven van maken. Maar niet alleen criminelen, ook allerlei personaliteiten uit de politiek en de zakenwereld kennen er de weg. Als men soms de vraag stelt waar is al dat geld naartoe, ligt het antwoord meestal daar. Die paradijzen dragen een grote verantwoordelijkheid in de financiële crisis, want zij zorgen er onder meer voor dat al dat geldverkeer zo ondoorzichtig is.


Hypocrieten

Ondanks de huidige crisis, blijft de hypocrisie hier groot. De Franse president Nicolas Sarkozy legde straffe verklaringen af over het aanpakken van de fiscale paradijzen. Maar aan Monaco of Andorra, twee staatjes waar de Fransen toch wel enige invloed hebben (Sarkozy is medestaatshoofd van Andorra) verandert er in de praktijk niets.
De grootste hypocrieten in Europa zijn de Britten. Het Verenigd Koninkrijk heeft nog altijd een semikoloniaal imperium, grotendeels een ketting van paradijsjes. Het heeft vlakbij ook wel enkele eilandjes met een zeer speciaal statuut: de Britse Kanaaleilanden Jersey, Guernsey en Sark en het eiland Man in de Ierse Zee. Echte ‘schatteneilanden’ voor wie er zijn weg vindt. En dan hebben we nog Gibraltar, de Britse Maagdeneilanden, Bermuda… De Britse staat heeft de Royal Bank of Scotland overgenomen, een bank die actief is in Jersey, Guernsey, Man en Gibraltar. De Britse overheid zet die activiteiten onverminderd verder. Spanje heeft dan alweer Ceuta en Melilla, twee enclaves in Marokko. Tussen Zwitserland en Oostenrijk, twee landen met ondoorzichtig geldverkeer, ligt superparadijs Liechtenstein en middenin Italië hebben we San Marino.

Wordt het door de crisis allemaal wat beter? Als we zien hoe de meeste schuldigen ongemoeid gelaten worden en er massaal overheidsgeld in de sector wordt gepompt met als vooruitzicht dat die banken later, als er weer winsten zijn, weer verder kunnen doen als voorheen, is er weinig reden tot optimisme. Zelfs de meest fervente verdedigers van het economisch liberalisme erkennen nu de deugden van staatstussenkomst. Maar er is meer nodig dan een geloofsbelijdenis om het tij echt te doen keren en een einde te maken aan een systeem gebaseerd op winsthonger als drijfveer voor de economie.


Uitpers, nr 105, 10de jg., januari 2009 (Freddy De Pauw)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB