GEWELDLOOS VERZET ALS REMEDIE TEGEN REBELSE PUBERS


Oudermishandeling door adolescenten is een groeiend fenomeen. In het Nederlandse Haarlem is het de snelst stijgende groep van geweldmeldingen bij de politie, zegt Justine Van Lawyck, klinisch psychologe en sociaal pedagoge aan de universiteit van Leiden. Zij leert ouders 'geweldloos verzet' toe te passen bij weerbarstige en/of gewelddadige tieners.


ZE was even in Leuven waar ze haar visie toelichtte op de studiedag 'Wanneer liefde toeslaat' over huiselijk geweld. Net die dag een berichtje in de krant: twaalfjarige steekt moeder in de rug omdat hij niet mee mag op kamp. Justine Van Lawyck is onder de indruk.,, Ik geloof dat er een grote groep jongeren is in onze welvaartsmaatschappij die geen frustratiedrempel meer heeft. Hun ouders hebben hun, met de beste bedoelingen, altijd voorgehouden hoe geweldig ze wel zijn. Want eigenwaarde is 'o zo belangrijk'. En die ouders wilden ook niet autoritair met ze omgaan, dus wordt er eindeloos overlegd. Het resultaat is een generatie die geen nee heeft leren te accepteren. Ze hebben niet geleerd hun behoeften uit te stellen. Ze willen nu een ijsje. Als ze opgroeien wordt de inzet groter: dan gaat het om een PlayStation2 of een scooter. Op zeker moment vinden ouders dat het toch echt te ver gaat. En als ze dan eindelijk eens 'nee' zeggen, komt er bij deze kinderen een enorme oerdrift los! We zien vaak dat dit zich voor het eerst voordoet rond een jaar of twaalf, dertien.''

Van Lawyck denkt dat de pendel in Nederland nog wat verder is doorgeslagen dan bij ons. Ze staafde die visie met beelden uit een VPRO-reeks over het leven van Nederlandse tieners.

Scène 1. De 16-jarige Laura wordt opgehaald door haar vader, die apart leeft van zijn dochter en vrouw. Ze gaan samen naar de manège. Laura vertelt haar vader dat ze van plan is alleen te gaan wonen. Ze wil samen met enkele vrienden een kraakpand bezetten. Wat vindt pa daarvan? Nou, ze weet van aanpakken. Een beetje zelfstandigheid op die leeftijd kan geen kwaad zeker?

Laura verduidelijkt: nu ze nog niet meerderjarig is, komt zo'n kraakactie ook niet op haar strafblad. Je moet alleen even naar het Haltbureau en je krijgt een taakstraf. Ze haalt haar schouders op: daar maalt ze niet om. Vader moet dit jaar maar niet te veel van haar schoolrapport verwachten. Hoe reageert hij daarop, wil de interviewer weten. Doe ik helemaal niet. Ik ben maar toeziend voogd, dus ik heb niets te zeggen. Scène 2. Laura zit met haar moeder in de keuken . Ik ben vaak laat thuis, zegt haar moeder. Maar dat is nu niet meer zo belangrijk. Ik denk niet dat het nu nog iets uitmaakt voor haar. Scène 3. Emmy is 16 en spreekt tot de camera. Toen ik 13 was, ging ik met vrienden de stad in. Het maakte niet uit wanneer ik thuis zou komen. Dus dan zei ik zelf: zal ik om twee uur thuis zijn, mam? Twee uur is goed, vind je niet? Ik vond dat er toch ergens een regel moest zijn, dus dan maakte ik er zelf maar een.

IN alle westerse landen gaan stemmen op om weer wat strikter te gaan opvoeden. Van Lawyck: ,,Deze meisjes vragen er zélf om. Neem Laura, die aan het ontsporen is. Eigenlijk wil ze gewoon horen: Ben je nou helemaal gek?! Maar het lukt niet. Wat ze ook zegt of doet, haar ouders lijken het te hebben opgegeven. Er is een ver doorgedreven individualisme in de opvoeding geslopen, dat ertoe leidt dat kinderen helemaal hun gang mogen gaan. 'Het is per slot hún leven', lijken ouders te redeneren. Heel wat kinderen voelen zich daar zelf niet goed bij.''

De ideale opvoedingssituatie weet het evenwicht te bewaren tussen autonomie en verbondenheid, zegt Van Lawyck. ,,Zo gauw een gezin naar één van beide kanten overhelt, ontstaat er een probleem.'' Dat geldt ook voor de evenwichten tussen structuur en flexibiliteit, tussen humor en ernst, tussen plicht en spel, tussen conflict en harmonie.

Wat als die evenwichten zoek zijn? Sommigen pleiten voor een terugkeer naar een streng regime - denk aan de heropvoedingskampen in de Verenigde Staten, waar via dril en training weer respect wordt afgedwongen voor gezag en autoriteit. Anderen pleiten voor nog meer inleving en communicatie tussen ouder en kind. In sommige gezinnen past moeder het ene model toe (extra toegeeflijk), terwijl vader het andere kiest (hard tegen hard). Sommige gezinnen schakelen ineens van het inlevende naar het strijdbare model over, zegt Van Lawyck. ,,Het is dan dat je zo'n onverwachte driften ziet bij tieners.''

De oplossing ligt niet in of-of, maar in en-en, aldus de therapeute.

Van Lawyck zag zichzelf voor het probleem geplaatst toen haar jongste zoon niet zo gemakkelijk opvoedbaar leek als de andere twee. Ze koos op zeker moment voor de methode van geweldloos verzet en hield een sit-in in de slaapkamer van haar tienerzoon. Het idee komt van de Israëlische psycholoog Haim Omer, die Gandhi's levensfilosofie als eerste toepaste in een huiselijke context (Non-violent Resistance. A New Approach to Violent and Selfdestructive Children, Cambridge Univ. Press, 2003).

JE moet een moment uitkiezen dat je zelf helemaal rustig bent, zegt Van Lawyck. ,,Je gaat liefst voor de deur zitten, zodat je zoon of dochter niet kan weglopen. Je ademt eens diep en je zegt: Ik kan je gedrag niet accepteren en ik zal er alles aan doen om het te laten stoppen. Ik geef niet toe en ik laat je niet vallen. Ik zal je alleen niet slaan of aanvallen. Ik blijf hier zitten en wacht op een idee van jou hoe je dit gedrag in de toekomst kunt vermijden. Het gaat erom dat je het niet opgeeft, en dat je je als ouder niet machteloos verklaart.''

Omer raadt ouders aan om dit minstens een half uur en hooguit twee uur vol te houden. Je herhaalt je boodschap daarbij enkele keren. ,,Dat is ontzettend lang'', weet Van Lawyck uit ervaring. ,,Het is erg moeilijk om daar te zitten. Je kunt ook niet een boek of de krant gaan lezen. Het gaat erom dat je met je houding duidelijk maakt: ik ben hier voor jou. Voor mij lukte het het best als ik een meditatieve houding aannam.''

Hoe reageerde haar zoon? ,,Hij werd héél zenuwachtig. Hij deed alsof hij sliep, maar ik zag aan zijn dekbed dat ik hem erg nerveus maakte. Ik heb van andere ouders gehoord dat hun kinderen woest werden, begonnen te schelden of de tv loeihard aanzetten. Het is echt niet gemakkelijk.''

Kwam haar zoon ten langen leste met een idee af? ,,Hij zei zoiets als: ik zal voortaan beter mijn best doen. Elk positief voorstel is goed. Alleen strategische voorstellen - 'als ik een scooter krijg' - mag je niet accepteren. Of hij echt zijn best gaat doen, weet je op dat moment natuurlijk niet. Maar je accepteert het voorstel, zegt: ' Fijn, bedankt' , en dan ga je weg uit de kamer. Achteraf ga je ook niet meer in discussie over het probleem. Te veel gezinnen raken verstrikt in vechten en oorlogstaal. Daar moet je vanaf. Je wacht dus af en geeft ze een kans. Doet hij daarna wat je gevraagd hebt, dan beloon je enkel met woorden: Daar ben ik nou hartstikke blij mee! Doet hij het niet, dan herhaal je je sit-in.''

En als hij of zij met geen enkel voorstel afkomt? ,,Dan zeg je na maximaal twee uur: Ik zie dat je er nog niet klaar voor bent. Ik kom later wel eens terug. ''

Is het wel rechtvaardig om de oplossing helemaal van hun kant te verwachten? ,,Interessante vraag. Ik vind dat ouders hiermee ook een enorme krachtsinspanning leveren, hoor. Het kost enorm veel energie en tijd. En vergeet niet dat ouders tegen dat ze hieraan toe komen, vaak al heel veel toegevingen hebben gedaan. Té veel.''

En wat als het op termijn niet helpt? ,,Dan moet je andere hulp zoeken. Als het geweld blijft duren, moet je tiener het huis uit. Net zoals het geval is bij partnergeweld: veiligheid komt op de eerste plaats. Ik werk vaak met alleenstaande moeders. Zij zijn soms bang dat hun zoon of dochter bij een sit-in gewelddadig reageert. Ik raad ze aan om er een buur of vriend of broer bij te roepen, die in de kamer ernaast wacht. Breng je kind van diens aanwezigheid op de hoogte.''

,,Het lukt niet altijd. Maar als het lukt, heeft het een positieve weerslag op de hele verhouding met je tiener. Het is geen schadelijke methode en je komt er als ouder niet in een vernederende positie door. Het proberen waard, toch?''


16/02/2005

©Copyright De Standaard

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB