Kredietcrisis einde van neoliberalisme


De kredietcrisis heeft aangetoond dat de vrije markt ernstig kan ontsporen. En dat dan een overheid onmisbaar is om de trein weer op de rails te krijgen.


De kredietcrisis raakt het hart van het kapitalisme. Als de overheid niet had ingegrepen, was de economie in de grootste crisis terechtgekomen sinds de depressie van de jaren dertig. De kredietcrisis werd veroorzaakt door de banken: de hogepriesters van het kapitalisme.

De banken, verdedigers van de ongebreidelde vrije markt, die iedereen terechtwezen die niet handelde volgens de strenge wetten van het neoliberalisme. Laat de markt over aan de vrije markt. Elke inbreuk daarop zou tot welvaartverlies leiden. De roep om de financiële wereld nu onder overheidstoezicht te plaatsen, is sterk. Toch zal de verandering daartoe niet beperkt mogen blijven. In de loop der jaren zijn bezwaren naar voren gebracht tegen de ongebreidelde vrije markt. De bezwaren werden tot dusver hooghartig weggewuifd door neoliberale politici en ondernemers waaronder de banken. Door de kredietcrisis lukt dat niet zomaar meer. De bezwaren zijn ook te reëel en als volgt samen te vatten.

In een ongebreidelde vrije markt is geen aandacht voor immateriële waarden. Welvaart betekent ook rechtvaardigheid, sociale cohesie, vrije tijd en behoud van cultureel erfgoed; de onbeperkte jacht naar meer welvaart maakt de wereld niet zonder meer gelukkiger.

Er vindt een te grote aantasting plaats van milieu, natuur en landschap, de rekeningen worden door de vrije markt niet betaald.

Er is weinig ruimte voor het algemeen belang en de publieke sector.

De inkomensverdeling is verstoord, de inkomensverschillen in de landen zelf en tussen de landen zijn de laatste twintig jaar vergroot; de vrije markt heeft het grote graaien bevorderd met als dieptepunten de affaires met Enron en Ahold.

Er waren ontsporingen zoals onmatige reclame en wildgroei van de financiële sector.

De vrije markt heeft geen antwoord op de vragen van deze tijd, zoals de energie en milieucrisis.

Wij moeten terug naar een markteconomie waar de overheid een corrigerende en stimulerende rol vervult. Zo’n markteconomie werkte voortreffelijk in de periode 1950-1970, de gouden jaren na de oorlog. De economische groei was groter dan in het neoliberale tijdperk van na 1980, terwijl de inkomensverhoudingen redelijker waren en de economische en sociale verhoudingen harmonieuzer. Economische vooruitgang, in de westelijke landen en Azië, met name in China, vinden alle plaats in een gemengde economie.

De gemengde economie van na de oorlog kwam aan zijn eind omdat men geen maat hield. Overheidssector en sociale zekerheid breidden zich uit, er was geen flexibiliteit meer om correcties aan te brengen. Reagan en Thatcher kwamen aan het bewind en sloegen de richting van de vrije markt in. Door de Wende en de ineenstorting van het communisme kreeg de vrije markt de wind in de zeilen.

Privatisering, liberalisering en deregulering werden de trefwoorden. Economische criteria werden uitgebreid tot sectoren waar ze tot dan toe niet golden, als zorg en wetenschap.

Er moet een nieuw evenwicht gevonden worden tussen markt en overheid met een grotere rol voor de overheid. Een kleine, competente overheid lijkt mij nodig. De uitdaging is om een nieuw poldermodel te ontwikkelen waarin de ervaringen van beide voorgaande periodes zijn verwerkt.


Trouw, 25-09-2008

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB