Amerikaanse zakenbanken slachtoffers van eigen succes


De Amerikaanse investeringsbanken hebben zich de laatste jaren zorgeloos in de schulden gewerkt om hun groei te financieren. Nu de economie sputtert, breekt hen dat zuur op, zegt KAREL LANNOO. En in hun val slepen ze veel anderen mee.


De evenementen in de financiële markten de voorbije week hebben het Amerikaanse financiële systeem op zijn grondvesten doen wankelen. Na de bijna dagelijkse nieuwe aankondigingen van verliezen in de eerste jaarhelft, volgden in één week de nationalisatie van de hypotheekbanken Fannie en Freddie, het failliet van de zakenbank Lehman, de overname van de grootste Amerikaanse beursmakelaar Merrill Lynch en de 80 miljard dollar staatssteun aan de grootste verzekeraar ter wereld, AIG. Een van de strategische sectoren van de Amerikaanse economie is ziek, en het pronkstuk van het Amerikaanse kapitalisme, de investeringsbanken, zijn op sterven na dood.

Velen hebben deze crisis al vergeleken met de 'Great Depression' van 1929-1930, die aan de origine ligt van de huidige structuur van het Amerikaanse financiële systeem. De ongebreidelde speculatie van de jaren twintig, die leidde tot het failliet van vele banken in de VS, bracht de Amerikaanse wetgever er enerzijds toe om in de Glass-Steagall Act gewone commerciële banken te verbieden direct in beurshandel betrokken te zijn. Anderzijds werden met de 1933 Securities Act strikte normen opgelegd voor beurshandel en werd de beurswaakhond SEC gecreëerd. Het leidde tot het ontstaan van de tot voor kort machtige investeringsbanken zoals Goldman Sachs, Merrill Lynch, Morgan Stanley. Terwijl commerciële banken strikte minimumkapitaalvereisten werden opgelegd om spaartegoeden te mogen verzamelen, was dit niet het geval voor de investeringsbanken. Die verleenden diensten aan de gegoeden, en veroorzaakten geen systemisch risico, dus kan men ze ook laten failliet gaan, zo luidde het tot zeer recent.

De Amerikaanse autoriteiten hebben dit principe de laatste maanden op een wat andere manier benaderd. Eind maart werd Bear Stearns, een van de topvijf zakenbanken, met de steun van de Fed, de centrale bank, gefusioneerd met een grote commerciële bank, JP Morgan. De negatieve spiraal die een faillissement van Bear Stearns zou veroorzaken voor het Amerikaanse financiële systeem werd te riskant geacht. Dit, en de steun van de Fed voor Fannie en Freddie, leidde sommigen ertoe te concluderen dat ook dezelfde benadering zou gevolgd worden voor Lehman, maar helaas. De zakenbank, met een totaal actief 668 miljard dollar of ongeveer tweederde van de grootste speler Goldman Sachs ging failliet. Hetzelfde weekend werd ook Merrill Lynch samengevoegd met Bank of America, en Morgan Stanley zou hetzelfde lot kunnen ondergaan in de komende dagen.

Vanwaar die plotse ommekeer? Hoe kan een sector die tot voor een paar weken nog solide was, plots in problemen komen? Wat is de impact op de Europese financiële sector? Veel hangt van de structuur van de balans, het niveau van eigen kapitaal, en de mate van blootstelling aan de vastgoedzeepbel in de VS. Over de laatste jaren zijn de investeringsbanken in de VS zich altijd meer in de schulden gaan werken om hun groei te financieren. In een context van opgaande markt en economische groei was dit geen probleem, maar met het ineenstorten van de vastgoedmarkt, en de daarmee verbonden producten, was het hek van de dam. Op korte termijn kon dit probleem nog worden opgevangen, maar met activa waarvan de kwaliteit steeds minder goed leek (Lehman had 80 miljard dollar 'giftige' activa op zijn balans, activa die nagenoeg waardeloos blijken te zijn), stortte het kaartenhuisje snel in elkaar. De commerciële banken, waarmee de investment banks nu worden gefusioneerd, hebben ook een veel lagere hefboom - een 'leverage' van eigen kapitaal op een totaal actief van 12 (het totaal actief is dus 12 keer groter dan het eigen kapitaal) tegenover ongeveer 30 voor de investment banks - en ook andere traditionele bronnen van bankinkomsten, die minder aan de crisis onderhevig zijn.

Het concept waarnaar de markt nu evolueert is dat van grote bankconglomeraten, banken die traditionele bank- met marktactiviteiten combineren, zoals die ook reeds in Europa in voege zijn. Dit model heeft een grotere draagkracht, maar stelt de toezichthouders voor enorme uitdagingen. De bank kan de verliezen langer toedekken of ze verhalen op andere entiteiten, maar zo groot worden dat een faillissement ondenkbaar is (too big to fail), wat de waakzaamheid van de bankiers negatief kan beïnvloeden. Het feit dat de verliezen van de Amerikaanse vastgoedcrisis bij Europese banken ongeveer even hoog zijn als bij de Amerikaanse kan daarvan een teken zijn.

Tegenstanders van het Amerikaanse model moeten zich in de handen wrijven dat de investeringsbanken niet door externe ontwikkelingen, maar door een interne dynamiek zichzelf hebben kapotgemaakt. Het opkloppen van de waarde van vastgoed, de daaraan verbonden succesvolle ontwikkeling van nieuwe financiële producten en de reuzensalarissen hebben tot een enorme zeepbel geleid. Is het niet ironisch dat de grote baas van Morgan Stanley de laatste dagen openlijk vraagt om beperkingen op te leggen aan 'short-selling', dit is het verkopen van aandelen zonder dat ze zelf te bezitten, om de vrije val van het aandeel van zijn bank te stoppen? Aan die praktijk heeft elke zakenbank rijkelijk meegewerkt.

De praktijken van de zakenbanken waren niet beperkt tot die groep, maar hebben de hele financiële sector besmet. Washington werkt nu een plan uit om al de besmette activa in de banksector over te nemen, en dus de financiële sector deels te 'nationaliseren'. Hoewel meer details nog moeten bekendgemaakt worden, zou dit neerkomen op de grootste injectie van overheidsmiddelen in de financiële sector uit de Amerikaanse geschiedenis. Voor Europese banken met filialen in de VS die dergelijke activa op hun balans hebben biedt dit ook enorm soelaas.

De financiële crisis is een Griekse tragedie, waar de hoofdrolspeler door 'hubris' zijn eigen ondergang voorspelt, maar velen in zijn val meesleurt. Wij zijn de toeschouwers, en vallen bij de plot van de ene verbazing in de andere. Na de oorlog in Irak is dit een tweede serieuze hak in de morele reputatie van de VS. Niet enkel kunnen de VS niet langer wereldwijd hun politieke waarden uitdragen, ook het economische gedachtegoed is volledig misvormd: de vrije markt wanneer het uitkomt, maar wanneer het ze niet uitkomt, wordt een beroep gedaan op de belastingbetaler. We ain't seen nothing yet.

Karel Lannoo is algemeen directeur van de Europese denktank CEPS


DS, 20-09-2008

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB