Een bron als een andere


CORRY HANCKé ging voor De Standaard als 'embedded journalist' mee met het Nederlandse leger naar Afghanistan. Volgens haar is het systeem een valabele bron van informatie voor een journalist die de beperkingen ervan inziet.


Groot was mijn verbazing toen ik las dat de Nederlandse oorlogsverslaggever Arnold Karskens wil dat het Belgisch leger geen 'embedded journalisten' zou meenemen naar Afghanistan. Hij hield zijn betoog vorige week dinsdag in de commissie Defensie waarin hij de parlementsleden zelfs vroeg om het systeem van 'embedded journalism' niet toe te staan. Een journalist die pleit voor censuur. Dat kom je niet vaak tegen.

Eén van de kenmerken van onze stiel is immers dat we alle mogelijke informatie opzoeken en raadplegen, vervolgens het kaf van het koren proberen te scheiden en dan een artikel schrijven waarin we de relevante bronnen aan het woord laten.

Ik vind het dan ook enigszins bevreemdend dat de journalist Karskens ervoor pleit om één soort bron compleet te negeren. Hij gaat er blijkbaar van uit dat journalisten die met het leger 'embedded' naar de oorlog trekken, later in hun stukken de waarheid geweld aandoen.

In zijn uiteenzetting zei Karskens aan de parlementsleden dat ze de burgerslachtoffers en de reële toestand van de operatie niet te zien krijgen, omdat de teksten door het leger worden nagelezen vooraleer ze mogen worden gepubliceerd.

Fotografe Monica Monté en ik zijn net terug Afghanistan, waar we 'embedded' bij de Nederlandse troepen hebben doorgebracht in Uruzgan en Kandahar. De aanleiding van onze reis was de beslissing van de Belgische regering om F16's naar Kandahar te sturen, waar ze deel gaan uitmaken van de pool vliegtuigen die de Isaf-grondtroepen bijstaan. Het was voor De Standaard een logische keuze om bij de Isaf-troepen in Afghanistan uit te zoeken wat dat engagement precies gaat betekenen. Zo kwamen we te weten dat er misschien gebombardeerd zal worden in Pakistan en dat de scheidingslijn tussen Operation Enduring Freedom en Isaf flinterdun is. Het zijn uitspraken van een kolonel die we als embedded journalisten gemakkelijk konden interviewen. Embedded journalism heeft zo zijn voordelen.

Maar Karskens heeft gelijk als hij beweert dat de teksten en foto's die in de krant gaan verschijnen, gecontroleerd worden door de Press Information Officers (PIO) van het leger. Moesten sommige passages uit de teksten verwijderd worden? Ja. Hebben we daar stampij over gemaakt? Neen.

We konden begrip opbrengen voor de opmerkingen van de PIO. Hij vond het problematisch dat ik in een stuk voor de zaterdagkrant vrij gedetailleerd had beschreven wat de gevolgen van een explosie van een bermbom waren geweest. 'Te pijnlijk voor de Nederlandse familieleden van de slachtoffers. Niet kies', was zijn oordeel. Hij stond er ook op dat ik de passage veranderde waarin stond hoeveel afstand een auto uit het spoor van zijn voorganger was gereden toen hij op een IED reed. 'Geheime informatie die de vijand tot nut kan zijn', zei hij. Zo mochten we ook niet specifiëren welke bommen aan de F16's hangen en welke foutmarge een kanon heeft.

Voor de PIO waren het cruciale zaken, voor ons waren het details die niets aan de essentie van het verhaal veranderden.

De paragrafen in de artikels waarin kritiek werd geleverd op het leger, probeerde de PIO te beïnvloeden. 'Dat is maar een mening of dat is onjuist', zei hij. Aan mij om te beslissen of ik de passages schrapte? Ja. De passages met kritiek op het leger zijn gebleven.

Of het leger zwaar zou censureren als ik zou schrijven over burgerslachtoffers bij de bombardementen, weet ik niet. Ik heb geen burgerslachtoffers gezien en ik heb niemand gesproken die een bombardement heeft overleefd. 'Daar heb je het al', hoor ik de tegenstanders van embedded journalism al roepen. 'Jullie zaten in een militair keurslijf dat ver weg werd gehouden van de bloedige burgerslachtoffers of van het cynisme van sommige militairen.' Ik vermoed dat ze gelijk hebben.

Vind ik het dan verwerpelijk dat de militairen selectief zijn als ze informatie geven? Neen, elk bedrijf of iedere instelling probeert alleen zijn goeie kanten in de media te krijgen. Stel je voor dat Coca Cola zou bekennen dat zijn product verslavend is. Probeer je in te beelden dat de bouwheer van de Lange Wapperbrug in Antwerpen vertelt dat er een probleem is met fijn stof. Het is de taak van een journalist om de gegevens die hij gekregen heeft, te duiden en verder te onderzoeken.

Helaas is het in tijden van oorlog niet altijd evident om de informatie van de militairen ter plekke te onderzoeken. Ik heb in Afghanistan een journalist ontmoet die niet embedded werkte, maar die omwille van de onveiligheid met veiligheidsagenten rond zich liep en nooit langer dan tien minuten op dezelfde plaats bleef. Ik doe mijn hoed af voor zo'n journalist. Net zoals ik veel bewondering heb voor Arnold Karskens die op eigen houtje door Afghanistan trekt. De journalistiek heeft zo'n volk nodig. Zij tonen de andere kant van het militaire verhaal, zij zoeken de slachtoffers op, zij brengen wantoestanden aan het licht.

Maar laat ons alstublieft niet denken dat de 'unembedded' journalisten de enige waarheid in pacht hebben. Wie is de lijken van Timisoara vergeten, die moesten aantonen dat de Roemeense securitate gemarteld en gemoord had? Hoe zeker is de unembedded journalist van zijn bronnen? Hoe betrouwbaar is de getuigenis van een man die zegt niks met de Taliban te maken te hebben?

De discussie over embedded journalism lijkt mij een non-issue. Sommige informatie, zoals het feit dat er ook in Pakistan zal worden gebombardeerd, kun je gemakkelijker embedded verkrijgen. Andere informatie moet op een andere manier worden vergaard. Veel belangrijker dan de embedded-discussie is de opdracht voor elke journalist om de aangereikte informatie niet als zoete koek te slikken of op zijn minst te duiden. Het is goed dat sommigen met de militairen optrekken om hun verhaal op te tekenen. Het is schitterend dat anderen hun leven op het spel zetten om de gevolgen van het militaire optreden in kaart te brengen. Samen kunnen ze proberen de puzzel te laten passen.

Corry Hancké is redactrice buitenland en is als embedded journalist naar Afghanistan gegaan.


DS, 27-06-2008

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB