Ik, Frank van de Lidl


'Arbeiders zijn goedkoper dan bakplaten', kreeg de Duitse onderzoeksjournalist Günter Wallraff (65) tijdens zijn laatste undercoverreportage te horen. Wallraff ging dit voorjaar een maand werken als arbeider in de industriële bakkerij Weinzheimer in de Duitse deelstaat Rijnland-Palts. Weinzheimer levert voorgebakken broodjes, exclusief voor de supermarktgigant Lidl. Wallraffs reportage verscheen deze week in Die Zeit, later dit jaar volgt het boek Aus der schonen neuen Arbeitswelt, een verwijzing naar Aldous Huxleys Brave New World.


Op een dag krijgt Wallraff een telefoontje van een werknemer van Weinzheimer, die een stoet van misbruiken meldt. Wallraff neemt de identiteit over van zijn vriend 'Frank K.' en meldt zich als werknemer aan bij de fabriek. Omdat die vooral sterke jongelui van 20 tot 30 wil - half zo oud als Wallraff - liegt hij dat 51 is en al de Iron Man-triatlon heeft gelopen. Bovendien wil hij wel enkele dagen gratis werken, om het te proberen. Hij mag prompt de volgende dag beginnen, als inpakker van voorgebakken broodjes, zonder contract. Werknemers bij Weinzheimer verdienen 7,6 euro bruto per uur, minder dan 6 euro netto.

'Al snel maak ik kennis met de afdelingschef', schrijft Wallraff. 'Er zijn weer eens stapels met broodjes onder de lopende band beland. Die moeten worden opgeraapt. Vanaf de grond tot de onderkant van de band is een ruimte van 60 centimeter, niet veel voor een volwassen man. De chef gelast mij niettemin onder de lopende band te kruipen. 'Maar dat is toch gevaarlijk. Kunnen we niet eerst de band even stilzetten?' zeg ik. De chef: 'Doet u altijd zo moeilijk? Let op, ik doe het nu één keer voor.'

'De chef is behoorlijk gezet. Nauwelijks is hij onder de band gekropen of hij raakt met zijn stofjas klem tussen de ketting en de tandwieltjes van de lopende band. Hij wordt meegesleurd. Met een stap ben ik bij hem, trek met volle kracht aan zijn stofjas en bevrijd hem uit zijn benarde positie. De chef, van schrik wit weggetrokken, zegt geen dankuwel, daar is hij kennelijk te trots voor. De met olie besmeurde jas gooit hij in een afvalton. Ik pak de gescheurde jas er later weer uit, als souvenir.'

Wallraffs reportage is zuivere Dickens, maar dan vandaag, in het welstellende Duitsland met zijn beroemde sociale Rijnlandmodel. De eigenaar van de fabriek, Bernd Westerhorstmann, is een dierenbeul en een schurk die de werknemers in het oog houdt met videocamera's, waarmee hij via het internet zelfs van de overkant van de wereld nog een oogje in het zeil kan houden. Werknemers die voor minimale rechten opkomen, worden ontslagen of buitengepest. De lopende band raakt voortdurend klem omdat de bakplaten van slechte kwaliteit zijn. Een bakplaat kost 70 euro. Wanneer Wallraff de afdelingschef vraagt waarom er geen nieuwe worden gekocht, antwoordt die: 'Jullie zijn goedkoper dan bakplaten.'

Op zijn eerste dag loopt Wallraff al brandwonden op, later brengt een breuk in de lopende band hem een snijwonde toe. Veel broodjes moeten worden afgekeurd omdat er schimmel op staat - volgens de fabriek de schuld van de arbeiders, maar Wallraff vindt overal onder de lopende band woekerende schimmel. Het is goedkoper de band draaiende te houden en soms slechte broodjes te produceren, dan de band stil te leggen en te poetsen.

Wallraff beperkt zich niet tot dat soort microwaarnemingen. De problemen van Weinzheimer, zo stelt hij vast, komen ook voort uit het feit dat het bedrijf exclusief levert aan de goedkope supermarktketen Lidl, die 'boetes' kan uitdelen voor te laat geleverde paletten. Lidl verkoopt een zak met tien 'Ital d'Oro'-ciabattabroodjes - niet uit Italië, maar uit Rijnland-Palts - voor 1,05 euro. Wallraff wijst ook de consumenten op hun verantwoordelijkheid: is een supergoedkoop broodje de misbruiken in het productieproces waard? De arbeiders van Weinzheimer mogen overigens elke avond een zaak broodjes gratis mee naar huis nemen, maar de meesten doen het niet, wegens de slechte kwaliteit.

Nog algemener stelt Wallraff de vraag naar de economische context, waarin West-Europa moet concurreren met bedrijven in China en India, waar nog grotere misbruiken bestaan.

Met zijn reportage toont Wallraff alweer zijn grote klasse als undercoverjournalist, ruim twintig jaar na zijn ophefmakende boek Ik, Ali, waarin hij vermomd als Turkse arbeider de misbruiken van de Duitse grootindustrie blootlegde. Het idee om undercoverjournalist te worden, kreeg hij al veel eerder, toen hij in de jaren zestig weigerde aan zijn dienstplicht te voldoen. Omdat het Duitse leger geen blijf met hem wist, werd Wallraff opgesloten in een psychiatrisch ziekenhuis. Hij begon meteen een dagboek te schrijven, als niet-gestoorde in een gestoorde omgeving.

Bij Lidl-België was gisteren overigens niemand bereikbaar voor commentaar. Maar volgens Ivan Sabbe, ex-topman van Lidl en nu co-voorzitter van Lijst Dedecker, worden onze broodjes dagvers geproduceerd in België. Misschien moet er toch maar eens iemand een snor opkleven en gaan kijken?


DS, 11-05-2008 (Jorn De Cock)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB