De ramp genaamd George Bush

Timothy Garton Ash


Europa heeft ontzettend veel te danken aan president George Bush, vindt Timothy Garton Ash . Aan George Bush senior, welteverstaan. 'Met zijn bekwame en geduldige diplomatie heeft hij Europa helpen herenigen. Zijn zoon daarentegen beëindigt stilaan twee rampzalige ambtstermijnen.'


Toekomstige historici zullen vermelden dat Europa veel te danken heeft aan president George Bush. Als geduldig en volleerd staatsman, zullen ze optekenen, was hij een belangrijk bemiddelaar bij de historische eenmaking van Oost- en West-Europa. Zijn aanpak van Rusland was in één woord meesterlijk te noemen. Tegelijk heeft hij een machtige internationale coalitie opgericht om Saddam Hoessein te verslaan.

Nu heb ik het natuurlijk over vader Bush, George H.W. Bush. Alleen jammer van zijn zoon. Die laatste, president George W. Bush, legde deze week zijn waarschijnlijk laatste officiële bezoek aan Europa af. Het is best pijnlijk te bedenken hoeveel de vader in vier jaar voor Europa gedaan heeft en hoe weinig (en dat is nog zacht uitgedrukt) zijn zoon in acht jaar bereikt zal hebben.

Op de Navo-top in Boekarest kwamen veel hoofdpunten van zijn Europese beleid aan bod, hetzij formeel, hetzij informeel. Neem nu het raketschild. In de zomer van 2001 legde Bush zijn eerste officiële bezoek af aan het oude continent. Hij was vastberaden om ons Europeanen te overtuigen van het belang van een raketschild. En daar lijkt hij zelf nog altijd van overtuigd. Meteen de reden waarom dit futuristische project - zoveel jaar na het Star Wars-plan van Ronald Reagan - met de hulp van de steeds sterker weifelende Polen en Tsjechen, op de agenda blijft staan. Het punt is dat het weinig te maken heeft met de grootste veiligheidsrisico's sinds 11 september. Bush merkt wijselijk op dat 'een raket zowel naar het noorden als het westen kan vliegen'. Zo wijst hij met de vinger naar Iran en naar Rusland. De beste verdediging tegen een kernaanval van Iran of van andere schurkenstaten of een radioactieve bom van internationale terroristen is volgens hem een moderne versie van wat Ronald Reagan zo'n twintig jaar geleden bedacht had om zich te beschermen tegen de voormalige Sovjet-Unie en haar kernwapens. Maar dat idee is al net zo intelligent als een grote paraplu boven je hoofd houden, terwijl je tot aan je heupen in het water staat en er piranha's aan je hielen bijten. Andere tijden vragen om andere antwoorden.

En dan is er nog Afghanistan waar westerse democratieën het risico lopen een oorlog te verliezen die we ooit gewonnen dachten te hebben. Anders dan een aantal Europese progressieven vind ik de oorlog tegen Al-Qaeda en de Taliban in Afghanistan volkomen gerechtvaardigd. Het sprak voor zich dat het op zo'n haatdragende plek een harde strijd zou worden. Er was focus nodig, geduld en een multilaterale coalitie onder vakkundig leiderschap. Net daarin is Bush jr. tekortgeschoten.

Na de aanslagen van 11 september heeft de Navo zich voor het eerst in haar geschiedenis moeten beroepen op haar beroemde artikel 5 - één voor allen, allen voor één - en hulp aangeboden in Afghanistan. Maar Donald Rumsfeld, de toenmalige minister van Defensie, heeft dit gebaar van solidariteit van de Europese en Canadese bondgenoten van de hand gewezen. Bob Woodward, kroniekschrijver in Washington, vat het antwoord van Rumsfeld op een topvergadering in het Witte Huis samen: 'De coalitie moest zich aan het conflict aanpassen, niet andersom… Misschien hadden ze geen Frans fregat nodig.' Zeven jaar later vraagt Washington duizend Franse soldaten om de Canadezen te steunen in hun dappere strijd tegen de Taliban die opnieuw opkomt.

Het is een uitzichtloze situatie en dat hebben we vooral aan de regering-Bush te danken. Nog voor het bloed in de bergen van Afghanistan opgedroogd was, heeft zij zich in de Iraakse woestijn in een ongerechtvaardigd en uiteindelijk rampzalig avontuur gestort. Vijf jaar later moeten zelfs degenen die blijven volhouden dat de oorlog in Irak gerechtvaardigd was, toegeven dat de uitvoering ervan uiterst incompetent was. Een gepensioneerd Amerikaans militair bevelhebber en een voormalig oudgediende van de Nationale Veiligheidsraad hebben me tot in de kleinste details uitgelegd hoe koning George (II) simpelweg niet kon kiezen tussen de verschillende gedragslijnen die zijn al te machtige baronnen in het Pentagon, het ministerie van Buitenlandse Zaken en het kantoor van de vicepresident (baron Dick) naar voren schoven. De Verenigde Staten hebben in Irak altijd twee of drie strategieën gevolgd, en dat komt neer op geen strategie.

Kortom, de W in George W. staat voor 'watje'. Ondanks al zijn Texaanse machopraat is deze Bush, als het aankomt op dingen die van wereldbelang zijn, een zwakke president geweest. De ogenschijnlijk milde George H.W. Bush was op dat vlak een sterke president, een ouwe rot in het internationale staatsmanschap. Bush jr. zou naar verluidt een complexe relatie met zijn vader hebben; sommigen nemen zelfs het woord 'vadercomplex' in de mond. Dat kan allemaal wel zijn, maar feit is dat papa het beter gedaan heeft.

Niet dat hij nu zo'n schoolvoorbeeld is. De geduldige, op consensus gerichte realpolitiek van Bush sr. had ook gebreken. Omdat hij per se de coalitie intact wou houden, is hij niet doorgestoten tot Bagdad en heeft hij op die manier zijn opvolgers in een lastig parket gebracht. Ook zijn al te 'realistische' band met het Huis van Saud bleek niet zo'n beste zet. Hun oliedollars financierden wahabitische geleerden die vlak voor onze neus haat preekten in de moskeeën. Een echt laagtepunt was zijn beruchte Kip Kiev-toespraak in 1991 in Oekraïne, waarin hij de Oekraïners opriep om geen onafhankelijkheid na te streven. Ze hadden nochtans het recht om dat te doen en het zou waarschijnlijk toch gebeuren.

Anders dan zovelen in Europa, en tegenwoordig ook in Washington, ben ik het in wezen eens met de impliciete kritiek van Bush jr. op de kortzichtigheid van het zogenaamde realisme van zijn vader in landen als Saudi-Arabië en Oekraïne. Als een ietwat onwaarschijnlijke volgeling van de filosoof Immanuel Kant stelt hij dat de verspreiding van liberale democratie uiteindelijk de beste garantie voor vrede is. En hij vindt het absoluut niet kunnen dat Vladimir Poetin en zijn opvolger de buurlanden van Rusland willen opleggen welke bondgenootschappen ze moeten aangaan. Gelijk heeft hij, maar de uitvoering ervan was een ramp. Enig staatsmanschap is Bush jr. totaal vreemd.

Vergelijk Duitsland 1990 met Oekraïne 2008. In een uitstekend historisch verslag van twee jonge regeringsleden van George H.W. Bush, Philip Zelikow en Condoleezza Rice (ja, dezelfde), lezen we hoe vakkundig president Bush onwillige bondgenoten zoals Groot-Brittannië en Frankrijk wist te overtuigen om de Duitse eenmaking te aanvaarden, en hoe hij briljant Mikhail Gorbatsjov overhaalde het eengemaakte Duitsland in de Navo op te nemen.

Vandaag krijgt het voorstel van Bush jr. om Oekraïne in de Navo op te nemen met een zogenaamd Actieplan voor Lidmaatschap, openlijke tegenkanting van Duitsland en Frankrijk. Toegegeven, Vladimir Poetin is een hardere noot om te kraken dan Gorbatsjov, en Rusland moet nog altijd bekomen na de milde toegevingen van Gorbatsjov, maar het ontbreekt Bush vooral aan gevoel voor timing: net voor Poetin de macht overdraagt aan zijn opvolger. En een meerderheid van de Oekraïners wil zelfs niet dat hun land toetreedt tot de Navo. Als hij het voorbeeld van zijn vader gevolgd had - of op zijn minst het boek van Condi gelezen had - als hij intensieve, stille diplomatie beoefend had met zijn bondgenoten en met Moskou, en openlijke diplomatie in Oekraïne; als hij om wederdiensten gevraagd had; als hij het juiste moment uitgepikt had; als hij minder met de vorm dan met de inhoud bezig geweest was, dan hadden de Verenigde Staten en hun Europese bondgenoten over een aantal jaren het gewenste resultaat kunnen bereiken. In plaats daarvan komt hij weer op de proppen met een unilateraal onzinnig voorstel.

Maar laten we eindigen met een positieve noot. Op de top in Boekarest hebben Kroatië en Albanië een uitnodiging gekregen om lid te worden van de Navo. Dat kan niet tippen aan wat pa bereikt heeft met Duitsland, maar het verdient een plaatsje in de geschiedenisboeken. Je kunt zeggen wat je wilt over George W., maar Albanië kunnen ze hem niet meer afpakken.

Timothy Garton Ash is hoogeleraar Europese studies aan Oxford University, senior fellow aan het Hoover-Instituut van Stanford Univeristy, en auteur van onder meer 'Free World'


DS, 05-04-2008

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB