De aap op de maan


'Er zijn twee categorieën mensen die naar apen komen kijken in de dierentuin. Met de eerste groep is niks mis: die gaan gewoon rustig op een bankje zitten kijken naar het gedrag van de apen onder elkaar. Maar de andere - helaas grotere - groep probeert deel uit te gaan maken van de apengemeenschap. Probeert de aandacht te trekken, denkt contact te maken. Dat is verkeerd, want daardoor raken de dieren geprovoceerd.' Dit beweert de Nederlandse etholoog Frans de Waal, wereldwijd vooraanstaand deskundige op het gebied van primatengedrag.


De 57-jarige vrouw die twee weken geleden in de Rotterdamse dierentuin Blijdorp aangevallen werd door gorilla Bokito zal nog maanden in het ziekenhuis verblijven. Ze werd bijna honderd keer gebeten door de 180 kilo zware zilverrug. Een van haar longen bleek geperforeerd door twee gebroken ribben. Heel even was ze dus deel van de gorillagemeenschap waarbinnen flink gevochten kan worden. Ze werpt zich op als een ondankbaar slachtoffer en dient een schadeclaim in. Wie was het slachtoffer van wie? Stel je eens voor: een oude vrouw die een paar keer per week voor je raam gaat staan, kusjes op het glas geeft, die verliefde blik, die verlangende ogen. Ik zou ook opspringen en bijten.

Het is haar eigen schuld.

Toch neemt de dierentuin de volledige verantwoordelijkheid van de ontsnapping van de aap op zich en is bereid geleden schade te vergoeden. Sinds vrijdag is er folie op de ruiten geplakt van het binnenverblijf van Bokito. Ook is er camerabewaking om de gedragingen van de gorilla's en bezoekers goed te kunnen observeren. Men wordt aangespoord de dieren niet van korte afstand in de ogen te kijken omdat dit als bedreigend wordt ervaren. Er worden zelfs aan bezoekers 'Bokitokijkers' rondgedeeld met kijkgaatjes waardoor de apen mogelijk niet worden geïntimideerd.

Ik had ooit een vriendinnetje met veel blond haar en grote borsten. Alle mannen keken naar haar om. Julia was een heel beschaafd meisje. Op een dag gingen we naar Artis en liepen we langs een kooi met een paar donkere gorilla's. Ze gingen opgewonden voor Julia staan en begonnen hun kruis te betasten. Binnen een paar tellen spoten ze in Julia's richting. Een kwestie van instinct. Ze was helemaal in de war. Ze vond het vreselijk dat ze werd gereduceerd tot een seksobject. Opeens was haar duidelijk dat mannen en apen weinig van elkaar verschillen. Hiertoe dient de dierentuin. Om meer over de mens te weten te komen.

Ook de uitbraak van gorilla Bokito is een gezonde actie van een gezonde aap. Over hem wordt nu gesproken alsof hij een ontsnapte crimineel is. Inderdaad. Als je het op de keper beschouwt zijn dierentuinen gevangenissen, maar wel voor wezens die niets misdaan hebben. En anders dan gevangen mensen wordt hen weinig privacy vergund. Waarschijnlijk zijn ze eraan gewend. Omdat hun ouders en grootoudres ook niets anders kenden dan het leven in kooien voor de ogen van pottenkijkers. Misschien bezitten dieren de boeddhistische wijsheid dat vrijheid in gevangenschap mogelijk is.

In de week dat Bokito toesloeg werd Frans de Waal door het tijdschrift Time Magazine uitgeroepen tot een van honderd meest invloedrijke personen ter wereld. Op basis van zijn uitgebreide onderzoek naar het gedrag van mensapen toont hij steeds opnieuw aan dat moreel gedrag niet alleen inherent is aan de mens en zijn beschaving, maar dat primaten deze eigenschappen ook bezitten. De aap in ons en De aap en de sushimeester laten zien dat er grote samenhang bestaat tussen het gedrag van mens en dier.

Volgens De Waal was Bokito hogelijk door zijn slachtoffer geïrriteerd. Ze kwam bijna dagelijks naar de gorilla kijken en meende dat de aap tegen haar lachte. 'Dat is een grote, fundamentele fout. Dieren lachen nooit. Lippen optrekken is een dreiging. De gorilla, die in zijn puberjaren is, heeft zich met toenemende ergernis afgevraagd waarom deze vrouw zich niet bij zijn eigen harem voegde.'

Nadenken over de arme Bokito werpt vragen op. Zijn dierentuinen eigenlijk niet hopeloos uit de tijd? Of ze recht van bestaan hebben hangt af van het antwoord op de volgende vraag: zijn dieren minderwaardig aan mensen? Zolang we dieren blijven opeten, verwerken, misbruiken is dat antwoord bevestigend en zullen ook de dierentuinen blijven bestaan. Je moet wel echt verlicht zijn om te kunnen denken: mogen alle wezens vrij en gelukkig zijn. Als je deze gedachte doorvoert gaan alle kooien open en wordt de mens een vegetariër die zich geheel wijdt aan de liefde. Een bezoek aan de bonobo's in de dierentuin is in dat kader een leerzame ervaring. Liever dan ruzie te maken vrijen deze apen met elkaar. Ook hiertoe dient de dierentuin: dieren geven het goede voorbeeld.

Oscar van den Boogaard is schrijver.


DS, 04-06-2007

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB