Turkije / Langzaam verdwijnt de hoofddoek

door Erdal Balci


Veel leden van de Turkse elite zijn ervan overtuigd dat het moslimfundamentalisme in opmars is, omdat ze steeds meer vrouwen een hoofddoek zien dragen. Het risico van een staatsgreep door het leger neemt hierdoor toe. Maar volgens onderzoekers is de hoofddoek in werkelijkheid op zijn retour.


De nieuwe voorzitter van de generale staf, generaal Yasar Buyukanit, stond altijd al bekend als een havik die het na zijn aanstelling de huidige moslim-democratische regering wel eens lastig zou kunnen maken om door te gaan met de EU-hervormingen. En de generaal maakte kort na zijn aanstelling inderdaad snel een einde aan mogelijke twijfels over zijn houding.

Tijdens een recente lezing bezigde de nieuwe legerchef harde taal: „De seculiere republiek is nog nooit zo in gevaar geweest als nu... Waarom heeft de EU zoveel moeite wanneer leden van het leger hun mening geven; vrezen ze iets... Wij zullen het land blijven beschermen tegen vijanden van Turkije die het seculiere systeem willen vernietigen...”

De grootste oppositiepartij en president Ahmet Necdet Sezer zitten op één lijn met bevelhebber Buyukanit. De Turkse elite maakt hiermee een vuist tegen de regerende gematigd islamitische AK-partij, die, met de EU-wind in de rug, het land verder wil democratiseren. Een van de voorwaarden hiervoor is het in bedwang houden van het leger. De generaals mogen niet meer of minder macht hebben dan hun Europese collega’s. De militairen mogen zich niet meer mengen in politieke kwesties.

Een hard gelag voor het Turkse leger, dat onder leiding van Mustafa Kemal Atatürk de republiek stichtte en altijd veel in de melk te brokkelen heeft gehad. Op scholen en universiteiten worden de kinderen van de Turkse elite van oudsher volgepompt met propaganda vóór Atatürk, zijn leger, de republiek en het nationalisme. De elite heeft de legercoups die de afgelopen decennia zo om de tien jaar plaatsvonden, dan ook altijd van harte gesteund.

Ook nu is er onder deze ’seculieren’ weer grote steun voor de houding van de nieuwe legerbaas. De overtuiging is dat als er niet snel wordt ingegrepen, het land weldra in handen komt van fundamentalisten. De moslim-democratische AK-partij zou een geheim plan hebben om van Turkije een land te maken dat wordt geregeerd op basis van koranwetgeving. De aanhang voor deze plannen zou met de dag toenemen.

Uit meerdere onderzoeken rijst echter een ander beeld op. Een van de onderzoeken toont zelfs een ronduit onverwachte ontwikkeling. Het onderzoek is nog niet gepubliceerd, maar een deel is al uitgelekt, en uit de conclusies blijkt dat er een daling is van het aantal vrouwen dat een hoofddoek draagt.

De verwachting was dat onder het bewind van de AK-regering, vooral in de grote steden, meer meisjes een hoofddoek zouden gaan dragen. Maar onder de AK-partij is het percentage dragers van de turban, het type hoofddoek dat als vlag van het fundamentalisme wordt gezien, juist afgenomen, van 13 naar 11 procent.

Ook van de ’gewone’ hoofddoeken op het platteland, die door de seculieren niet als groot gevaar worden beschouwd maar als een ’doek van de traditie’, zijn er steeds minder. Dat percentage is afgenomen van 73 naar 63 procent.

Een van de onderzoekers is Binnaz Toprak, hoogleraar aan de Bosporus Universiteit in Istanbul. Zij zegt: „Er is absoluut geen gevaar voor ’Iranisering’ van Turkije. Dit bleek ook uit een onderzoek dat we in 1999 deden. Als je mensen vraagt of ze met door geboden van Allah geregeerd willen worden, is de kans groot dat ze ’ja’ zeggen. Maar als je preciezer wordt en vraagt of ze invoering van de islamitische wetgeving willen, zegt een overgrote meerderheid: ’nee’. Ze willen geen legalisering van polygamie, geen steniging, geen islamitisch strafrecht, enzovoorts.”

Volgens Toprak veronderstellen veel mensen dat een islamitische leefwijze de maatschappij begint te domineren omdat ze op straat vaker meisjes en vrouwen zien met hoofddoeken. „Maar dat is niet omdat de hoofddoek steeds populairder wordt”, zegt Toprak. „Het komt doordat de dochters van plattelanders die pas kort in de steden wonen, steeds meer op straat komen. Zij nemen deel aan het sociale leven en gaan studeren.”

„Hoewel het met het aantal vrouwen met hoofddoeken dus wel meevalt, is er grote angst en weerstand onder de Turkse elite voor deze hoofddoeken. Ze kunnen er niet mee leven dat de seculiere republiek van Atatürk wordt geregeerd door een premier en ministers van wie de echtgenotes bijna allemaal hoofddoeken dragen. Daarom hoop ik dat premier Erdogan zich over een halfjaar niet kandidaat stelt voor het presidentschap. De botsing tussen de islamisten en de seculieren wordt alleen maar heviger als de Turkse first lady een hoofddoekdragende vrouw is.” Het nieuws wordt hierdoor in Turkije de laatste tijd gedomineerd door de vraag of het leger weer een greep naar de macht zal doen.

Toprak denkt van niet. „De grote meerderheid van de Turken is voor scheiding van staat en religie. Ik ben van mening dat de grootste hoeder van de seculiere republiek niet het leger is, maar het volk zelf. Er is een grote dynamiek in de samenleving. Mensen uit verschillende bevolkingslagen leven naast elkaar. Conservatieve moslims beleven hun eigen modernisering. Ze komen uit hun getto’s. Het land verwestert op zijn eigen manier.”

Een ander onderzoek over islambeleving in Turkije toont dat de jeugd bijna niet meer in de moskee komt. Op een normale dag gaat slechts zo’n 5 procent naar de moskee om te bidden. Alleen op de heilige vrijdag neemt dat aantal toe tot 20 procent. Naarmate het opleidingsniveau toeneemt, daalt het percentage dat de moskee bezoekt. Tijdens religieuze feestdagen gaan Turken wel massaal naar de moskee. En het overgrote deel van de bevolking doet ook aan ramadan. Maar het aantal vastende mensen neemt de laatste jaren wel gestaag af. Toprak: „De Turken worden al sinds het Ottomaanse Rijk bang gemaakt met het vooruitzicht dat de fundamentalisten geheime plannen smeden om de macht over te nemen. Ik zie een dergelijk gevaar niet. Turkije verandert in rap tempo in de richting van het Westen en niet, zoals sommigen willen doen geloven, in de richting van het moslimfundamentalisme.”


Trouw, 01-11-2006

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB