Er bestaat geen recht op respect


IK had nooit gedacht dat ik nog eens de verdediging van de paus op mij zou nemen. Moslims en ook nogal wat katholieken verwijten Benedictus XVI dat hij geen respect betoont voor de gevoelens van de islamitische gelovigen. Respect voor andermans overtuigingen impliceert dus dat je bepaalde dingen niet mag zeggen. De vrijheid van meningsuiting houdt blijkbaar op wanneer ze ten koste gaat van het respect voor anderen of voor datgene wat heilig is voor anderen.


Dat is een gevaarlijke gedachte. Vrijheid van meningsuiting is volledig, of is niet. Er bestaat geen recht op respect waarop je je kunt beroepen om andermans meningsvrijheid aan banden te leggen. En daar zijn goede redenen voor.

Bij ons thuis sympathiseerden ze met de communistische zaak. Af en toe kwamen er kennissen op bezoek die voor hun overtuiging in de concentratiekampen hadden gezeten. Dat waren gestaalde communisten. Over de meeste dingen kon je interessant met hen van gedachten wisselen. Over één ding niet: Stalin. Ze bleven er van overtuigd dat al die praatjes over dissidenten en over de goelag niet veel meer waren dan anticommunistische propaganda.

Die oude communisten hadden een groot geloof. Ze hadden vrienden en familieleden verloren vanwege dat geloof. Ze hadden hun eigen leven op het spel gezet omdat ze er heilig van overtuigd waren dat ze streden voor een betere wereld.

Betekent dat dat die oude communisten ook het recht hadden om respect op te eisen voor hun overtuigingen? Hadden ze het recht te eisen dat er geen spotprenten van Stalin in de kranten verschenen? Ik denk het niet.

Mensen zijn maar een vreemd zootje. De ene gelooft in Allah, de andere in Stalin. Net omdat we het nooit eens zullen kunnen worden over wat met respect moet worden bejegend, is de vrijheid van mening onontbeerlijk.

Ik vind het moeilijk om te begrijpen dat volwassen mensen gelovig zijn. Ik ken mensen die niet kunnen begrijpen dat je niet gelooft. Mensen die het geloof belachelijk vinden hebben het recht om die mening te verkondigen. Mensen die ervan overtuigd zijn dat ongelovigen iets heel belangrijks in hun leven missen, ook.

Wat we niet van elkaar kunnen eisen, is respect. Ik heb niet het recht om van een ander te eisen dat hij mijn heilige huisjes respecteert. Ik moet andermans vrijheid respecteren, niet datgene waarin die andere gelooft.

Zijn er dan geen grenzen aan de vrijheid? Er is hoogstens de openbare orde. De negentiende-eeuwse vrijdenker John Stuart Mill vond dat mensen de vrijheid moesten hebben om te roepen: dood aan de grootgrondbezitters. Ze hadden evenwel niet de vrijheid om dat te roepen wanneer een losgeslagen meute klaar stond om het huis van een grootgrondbezitter in brand te steken.

Neonazi's hebben, net als iedereen, het recht om hun ideeën te verkondigen. De autoriteiten hebben evenwel het recht aan hun kant als ze ingrijpen wanneer neonazi's aanslagen voorbereiden of gekleurde medeburgers in elkaar rammen. Maar hun abjecte meningen moeten ze mogen verkondigen.

Respect voor iets of iemand is een norm in het interpersoonlijke verkeer. Het leven wordt een stuk prettiger als we elkaar, los van wat we van elkaars meningen vinden, respectvol proberen te bejegenen. Maar soms lukt dat niet: dan zeggen we dingen die anderen onaanvaardbaar vinden. Dat is spijtig, maar er is niets aan te doen.

De vrijheid van meningsuiting is een belangrijk recht, vooral als het gaat om meningen of overtuigingen die we stuitend vinden. Tolereren van meningen die niet wezenlijk verschillen van de onze, dat is makkelijk. Meningen tolereren die we abject vinden en waar we geen respect voor kunnen opbrengen, niet. Op zo'n moment is het goed om te bedenken dat er altijd ook wel iemand is te vinden die zich aan onze opvattingen stoort. Die heeft niet het recht om, zich beroepend op een recht op respect, ons de mond te snoeren. En wij dus ook niet.

Patrick Stouthuysen (De auteur is politicoloog aan de Vrije Universiteit Brussel.)


DS, 18-09-2006

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB