De VS zijn nu de vijand van het Westen

Overstijg jezelf, Europa, of ga mee ten onder. Voor de Britse journalist Martin Wolf staat of valt het met de redding van Oekraïne.

“Overal ter wereld zijn vrijheid en onafhankelijkheid vandaag in gevaar. Als de veroveraars niet met succes worden verslagen, dan zal er voor geen enkele natie nog vrijheid, onafhankelijkheid of enige kans op vrijheid bestaan.” Zo herdacht Franklin Delano Roosevelt de eerste verjaardag van het Atlantische Handvest, dat hij op 14 augustus 1941 was overeengekomen met Winston Churchill. Een halve eeuw later, met de val van de Sovjet-Unie eind 1991, was het niet onredelijk om te hopen dat die idealen in een groot deel van de wereld ook zouden worden verwezenlijkt.

Het mocht niet zijn. Vandaag voelen autocratieën zich niet alleen alsmaar zekerder van hun stuk, nu scharen ook de Verenigde Staten zich aan hun kant. Dat is de les van de afgelopen twee weken. Misschien loopt de vrijheid niet zoveel gevaar als in 1942. En toch zijn de gevaren maar al te reëel.

‘Pot’, ‘ketel’, ‘zwart’

Drie gebeurtenissen springen eruit. De eerste was de toespraak van Pete Hegseth, de minister van Defensie onder Donald Trump, op 12 februari na een Navo-topoverleg over Oekraïne, waarin hij de Europeanen vertelde dat ze er voortaan alleen voor staan. Amerika is nu gefocust op zijn eigen grenzen en op China. Samengevat: “De Europese veiligheid waarborgen moet een imperatief zijn voor de Europese leden van de Navo. Wat betekent dat Europa het leeuwendeel van alle toekomstige dodelijke en niet-dodelijke steun aan Oekraïne moet leveren.”

De tweede was een speech van J.D. Vance, de Amerikaanse vicepresident, tijdens de veiligheidsconferentie in München op 14 februari, waarin hij verklaarde zich vooral zorgen te maken “over de dreiging van binnenuit, het opgeven door Europa van enkele van zijn meest fundamentele waarden – waarden die gedeeld worden met de Verenigde Staten van Amerika”. Een voorbeeld van zo’n dreiging was dat “de Roemeense regering zojuist een verkiezing ongeldig had verklaard”.

Waarop je zou kunnen antwoorden dat Europeanen veel beter dan Amerikanen weten wat er gebeurt als vijanden van de vrijheid via verkiezingen aan de macht komen. En ze weten ook goed genoeg dat zijn baas, Trump zelf, vier jaar geleden de uitslag van de presidentsverkiezingen ongeldig wilde laten verklaren. ‘Potten’, ‘ketels’ en ‘zwart’ komen in me op.

De derde en meest onthullende gebeurtenis is de onderhandeling over de toekomst van Oekraïne. Natuurlijk had Hegseth al ingestemd met de belangrijkste voorwaarden van Poetin door te verklaren dat de grenzen van Oekraïne niet zouden worden hersteld en dat het land geen lid kon worden van de Navo. Dat was nog maar het begin. De onderhandelingen tussen de VS en Rusland werden gevoerd over de hoofden van de Europeanen heen, hoewel die de opdracht hebben gekregen om welke deal dan ook veilig te stellen, en, schandalig genoeg, over het hoofd van Oekraïne zelf, waar de bevolking vreselijk te lijden heeft gehad onder de drie jaar durende agressie van Vladimir Poetin.

De aanbeveling ‘dictator’

Maar volgens de VS is Rusland niet langer de agressor. Integendeel, Oekraïne is de oorlog begonnen. Om de breuk met Europa te onderstrepen, stemden de VS samen met Rusland en China voor een resolutie in de VN-Veiligheidsraad, terwijl Frankrijk, het V.K. en andere Europeanen zich onthielden. Het Westen is dood.

Trump verklaarde ook dat Volodymyr Zelensky een “dictator” was, een term die hij niet gebruikt voor Poetin, die er wel degelijk een is. Zijn rechtvaardiging voor de uithaal is dat de president van Oekraïne geen verkiezingen heeft gehouden. Hoe, vraag je je af, moesten er verkiezingen plaatsvinden te midden van een oorlog, met grote delen van het land onder een brutale bezetting?

Ook typisch Trump: hij legde een vastgoeddeal op tafel. Volgens Zelensky legde Scott Bessent, de Amerikaanse minister van Financiën, in zijn oorspronkelijke voorstel beslag op 50 procent van de zeldzame aardmetalen en strategische mineralen van het land in ruil voor militaire hulp uit het verleden, en bevatte het voorstel geen enkel aanbod voor steun in de toekomst.

Misschien is de term “dictator” voor Trump eerder een aanbeveling dan een afkeuring. Nogmaals, voor hem is aanspraak kunnen maken op waardevolle zaken in een ander land de enige reden om het te beschermen. Maar hoe schandalig is het om een fortuin af te troggelen van een arm land dat het slachtoffer is van niet-uitgelokte agressie, vooral ook omdat Oekraïne aankijkt tegen een gigantische wederopbouw? Erger nog, het totaalbedrag van wat de Amerikanen eisten, lag vier keer zo hoog als hun steun.

Bovendien hebben de Europeanen volgens het Kiel Instituut voor Economisch Onderzoek meer hulp geboden dan de VS, die tussen januari 2022 en december 2024 slechts goed waren voor 31 procent van de totale bilaterale toezeggingen en 41 procent van de militaire toezeggingen aan Oekraïne. Maar waar zijn ze in deze onderhandelingen? Nergens. Trump beslist in zijn eentje voor Oekraïne en Europa.

De zoveelste grootmacht

In totaal hebben de VS maar 0,19 procent van hun bbp uitgegeven aan militaire steun voor Oekraïne. Wat volstrekt onbeduidend is, zeker in vergelijking met de kosten van vroegere oorlogen. En in ruil daarvoor kregen ze de vernedering van wat ooit werd beschouwd als een machtige vijand en de rechtvaardiging van de idealen van de liberale democratie. Iets waarvoor de Oekraïners vechten en de VS ooit hebben gevochten.

De afgelopen twee weken hebben twee dingen duidelijk gemaakt. Het eerste is dat de VS hebben besloten hun rol in de wereld op te geven die ze tijdens de Tweede Wereldoorlog op zich hadden genomen. Met Trump terug in het Witte Huis hebben ze beslist om in de plaats daarvan gewoon de zoveelste grootmacht te worden, onverschillig voor alles behalve hun kortetermijnbelangen, en dan vooral hun materiële belangen.

De goede zaken die ze ooit verdedigden, hangen zo in het ongewisse, inclusief de rechten van kleine landen en de democratie zelf. Dat sluit perfect aan bij wat er in de VS zelf aan het gebeuren is, waar zowel de staat die indertijd was gecreëerd door de New Deal, als de op een grondwet gebaseerde samenleving dreigen te verdwijnen.

Als reactie daarop zal Europa zichzelf moeten overstijgen dan wel ten onder gaan. Europeanen zullen nog krachtiger moeten gaan samenwerken, ingebed in een robuust kader van liberale en democratische normen. Doen ze dat niet, dan zullen ze door de grootmachten van de wereld worden verscheurd. Waar te beginnen? Door nu eerst Oekraïne te redden van een kwaadaardige Poetin.

DS, 27-02-2025 (Martin Wolf - © Financial Times)