Thomas Piketty en Michael Sandel over het dilemma van links: het identiteitsdebat aangaan of ‘bread and butter’-issues aansnijden?

Thomas Picketty - Michael Sandel, Gelijkheid. Wat het is en waarom het ertoe doet. Ten Have, 160 blz.


Thomas Piketty en Michael Sandel behoren tot de meest invloedrijke academici op links. Maar ook zij breken zich het hoofd over het linkse antwoord op nationalistisch-rechts.


Op 20 mei 2024 gingen econoom Thomas Piketty en filosoof Michael Sandel met elkaar in debat aan de Paris School of Economics. Geen kleine affiche, want Sandel en Piketty behoren tot de belangrijkste inspiratiebronnen aan linkerzijde. Met Kapitaal in de 21ste eeuw zette de Fransman Piketty in 2014 economische ongelijkheid weer op de politieke agenda. Sandel, hoogleraar aan Harvard, maakte duidelijk hoe economische ongelijkheid gepaard gaat met een perverse omkering van het klassieke meritocratische ideaal. Dat wordt steeds meer op zijn kop gezet, waarbij al wie niet succesvol is het vast aan zichzelf te danken moet hebben. In plaats van opulente rijkdom te problematiseren, wordt het veronderstelde profitariaat aangeklaagd van de niet-actieven, de werklozen, migranten. De tirannie van verdienste, noemde Sandel dat in 2020.

Het gesprek dat de twee denkers in Parijs hadden, is nu in het Nederlands uitgegeven onder de titel Gelijkheid. Wat het is en waarom het ertoe doet. Verwacht geen laagdrempelige instap. Sandel en Piketty hebben elkaar gelezen en ze verwachten dezelfde voorkennis van hun publiek. Een voorwoord van publicist Tim ’S Jongers en nawoord van econoom Irene van Staveren geven wat meer context, maar dat blijft een surrogaat voor de eerder vermelde sleutelwerken van Piketty en Sandel.


Heilloze derde weg

Wat het tweegesprek interessant maakt, is dat beide professoren beseffen dat hun academische populariteit op dit moment omgekeerd evenredig is met hun politieke impact. Ook zonder de herverkiezing van Trump was het in mei al duidelijk dat links niet bepaald de wind in de zeilen heeft. In heel het Westen zijn het de rechts-nationalistische provocateurs die furore maken. En dat hebben socialisten en progressieven volledig aan zichzelf te denken, meent zowel Piketty als Sandel. “Ze moeten eindelijk tot het besef komen dat de reden dat gewone mensen internationalisme en globalisering zijn gaan haten, besloten zit in de manier waarop deze partijen daar zelf vorm aan hebben gegeven.”

Piketty en Sandel toonden eerder al aan hoe Democraten in de VS en sociaaldemocraten in Europa zich de voorbije decennia steeds meer op hogeropgeleiden zijn gaan richten. Ze gingen kapitalisme, meritocratie en globalisering omarmen zolang de scherpe kantjes er maar werden afgevijld. Die ‘derde weg’ bleek naïef en zadelt links nog steeds op met een geloofwaardigheidsprobleem, menen de heren.

Zij zien het gevecht bergop langs andere wegen lopen. Voor Piketty moet links veel scherper zijn voor het kapitalisme en verder raken dan de leuze dat betere internationale regulering de globalisering moet temmen. “En wat doen ze als die internationale verdragen er niet komen? Niets. Dan doen ze niets.”


Dilemma

In plaats van te wachten op een wereldregering – en dus op Godot – moeten linkse partijen in de eigen nationale parlementen een gelijklopende agenda uitdragen van radicalere herverdeling, democratischer onderwijs en veel strengere handelsvoorwaarden, ook ecologisch. Hoe meer landen die agenda uitdragen, hoe meer die internationale regulering dichterbij komt. Zo niet, lijkt het alsof enkel rechts, met een anti-immigratiediscours, een antwoord biedt op de sociale ontwrichting.

Sandel van zijn kant waarschuwt voor een te enge, ‘economische’ focus. “Het is een politieke vergissing wanneer progressieven en sociaaldemocraten voor progressieve belastingheffing pleiten, maar de morele basis van gemeenschappelijkheid, gemeenschap en identiteit links laten liggen.” Sandel wil het patriottisme niet aan rechts laten – “bedrijven die uitwijken naar belastingparadijzen zijn niet patriottisch”.

En zo verpersoonlijken Sandel en Piketty het dilemma dat veel politieke hoofdkwartieren ter linkerzijde bezighoudt. Moet links het identiteitsdebat aangaan met rechts of de discussie net verleggen naar meer bread and butter-issues? Piketty zit op het tweede spoor. “Ik denk dat het veeleer deze kwesties zijn, die van verdwijnende banen, handel, concurrentie, vervoer en huisvesting, en niet zozeer kwesties als identiteit, die mensen het gevoel geven dat ze in de steek zijn gelaten door zowel centrumrechts als centrumlinks.”

Finaal vinden de heren elkaar in de opdracht voor links om rechts actiever te ontmaskeren als de echte ‘elitaire globalisten’ die knielen voor de miljonairs en multinationals ten koste van de burgers in noord en zuid. Maar om dat geloofwaardig te doen, moet links natuurlijk wel zelf stoppen met knielen.


DS, 01-02-2025 (Jan-Frederik Abbeloos)