Voor paus Franciscus is hervormingsproces in de kerk: ‘alles of niets’


Tot eind oktober vindt in het Vaticaan een synode plaats, een groot overlegproces over de toekomst van de Rooms-Katholieke Kerk, met bisschoppen, kardinalen én leken. Onder hen ook 54 vrouwen, voor het eerst met stemrecht.


Er hangt een grote donderwolk boven de kerk. Bij elk nieuw seksueel misbruikschandaal dat aan de oppervlakte komt, kleurt die wolk nog wat donkerder. In september kwam de Zwitserse kerk in opspraak, met een rapport over meer dan duizend misbruikgevallen, die vaak waren toegedekt door de heersende zwijgcultuur. Hoewel de feiten al jaren bekend waren, schudde de tv-documentaire Godvergeten onlangs ook ons land opnieuw door elkaar.

Talrijke slachtoffers vertelden voor het eerst hun aangrijpende verhaal voor de televisiecamera, wat een schokgolf joeg door België. Dat leidde tot een nieuwe parlementaire onderzoekscommissie naar seksueel misbruik in de Katholieke Kerk.

De geestelijken en leken die deze maand in het Vaticaan de toekomst van de kerk bespreken tijdens de synode, kunnen onmogelijk om dit belangrijke thema heen, zegt theoloog, filosoof en pauskenner Emmanuel Van Lierde, over de synode. ‘Het thema staat bij de aanbevelingen en de prioriteiten van de pauselijke commissie voor de bescherming van minderjarigen.’

Letterlijk betekent een synode ‘samen op weg gaan’, een proces dat paus Franciscus zeer duidelijk nieuw leven heeft ingeblazen, merkt de theoloog op. ‘De paus ziet het synodale proces als een geschikt middel tegen al te veel klerikalisme en hiërarchie binnen de kerk. Hij streeft naar een meer open en meer inclusieve kerk.’


Machtspositie priesters

Nog tot eind oktober komen daarom in het Vaticaan 464 deelnemers samen. Officieel gaat de synode over een gemeenschap vormen, de deelname van iedereen en de eigen ‘zending’ van de kerk. Tegelijk dringen onvermijdelijk de hete hangijzers binnen de katholieke wereldkerk zich op: seksueel misbruik, de machtspositie van priesters, de vraag of hun ambt zou kunnen worden opengesteld naar anderen, de positie van de vrouw ....

‘In Duitsland is inzake seksueel misbruik de bom gebarsten vanaf 2009’, zegt Van Lierde. ‘Dat zette de geloofwaardigheid van de Duitse kerk zwaar onder druk.’ Het werd de inzet van een Duits synodaal proces, dat begin dit jaar is afgelopen, en kan worden beschouwd als een opstapje naar deze grote synode in het Vaticaan.

Niet alleen schuiven in het Vaticaan kardinalen en bisschoppen aan voor onderling overleg, ook leken en experts komen aan bod. Van de 464 deelnemers zijn er 365 stemgerechtigd, onder wie voor het eerst 54 vrouwen. ‘Dat is een belangrijke stap vooruit’, vindt Emmanuel Van Lierde. Bovendien ziet de synode er heel anders uit. Alle deelnemers zitten nu aan ronde tafels, in werkgroepen die ook onderling veranderen. Dat komt al een stuk inclusiever over. ‘Vroeger zaten alle bisschoppen in rijen in hun statige soutane, nu dragen ze allemaal gewoon een pak, de geestelijken en leken onder elkaar.’

Eind deze maand moet deze synode uitmonden in een voorlopige slottekst, waarmee in de lokale kerken weer verder wordt gewerkt. Volgend jaar in oktober start de vervolgsynode. Na afloop krijgt de paus een adviestekst, waarover alle deelnemers dan hebben gestemd, op basis waarvan de kerkleider besluiten moet trekken. Althans, in principe, want na de synode over het Amazonegebied kreeg de paus het overweldigende advies om in verafgelegen gebieden het priesterschap ook open te stellen voor de zogenaamd ‘deugdelijke getrouwde mannen’, de ‘viri probati’. Maar toen legde Franciscus die aanbeveling, nochtans onderschreven door een tweederdemeerderheid, naast zich neer.


Inspraak maar geen democratie

De paus zet de deur van zijn kerk open voor inspraak. ‘Maar een echte democratie zal het ook niet worden’, waarschuwt Van Lierde. ‘De paus wil geen kerk waarin de meerderheid een drastische beleidswijziging zou opleggen aan een minderheid die daartegen nog sterk protesteert. Zoals getrouwde mannen tot priester wijden, of vrouwen tot diaken. Franciscus laat inspraak toe maar wil tegelijk waken over de eenheid binnen de kerk, en wil een breuk tussen progressieven en conservatieven vermijden. Dat is zijn taak is als paus.’

Van seksueel misbruik en machtsuitoefening, tot de rol van het priesterschap of de rol van de vrouw, dat zijn te veel thema’s voor zo’n synodaal proces, merkt Van Lierde op. ‘Jonge generaties kunnen er bijvoorbeeld met hun hoofd niet bij dat vrouwen in de kerk veroordeeld blijven tot een tweederangsrol.’
Voor het eerst zitten geestelijken en leken, onder wie vrouwen, samen aan ronde tafels.

De theoloog heeft daarom het gevoel dat de Katholieke Kerk afstevent op een nieuw, derde Vaticaans Concilie. Bij zo’n omvangrijke kerkvergadering wordt de Katholieke Kerk ‘bij de tijd gebracht’, ook via een herschrijving van de katholieke leer. Het tweede Vaticaans Concilie dateert van de jaren 60 en werd toen beschouwd als een belangrijke modernisering. Zo werd toen al de positie van lokale bisschoppen en van leken binnen de kerk versterkt.

Voor paus Franciscus, besluit theoloog Van Lierde, betekent dit synodale proces ‘alles of niets. Hij blies het synodale proces veel meer leven in, duldt de inspraak van leken en opende de deur voor een mentaliteitswijziging binnen de kerk.’ Maar loopt dit fout, en komt die breuk er bijvoorbeeld toch, dan is dit pontificaat voor een stuk mislukt.

‘Ik acht het heel goed mogelijk dat de paus aftreedt tussen beide synodes, bijvoorbeeld in de lente van 2024’, zegt Van Lierde. ‘Dat geldt voor beide gevallen, zowel als de synode mislukt maar ook als ze wel succesvol blijkt. Want dan begint zijn opvolger meteen met een vers succes.’ Blijft Franciscus toch aan als kerkleider, dan is het tot aan het einde van zijn dagen. De pauselijke agenda zit alvast propvol, zeker tot na het heilig jaar 2025, dat opnieuw miljoenen katholieke pelgrims naar Rome zal lokken.


DS, 16-10-2023 (Ine Roox)