‘Godvergeten’ is een adembenemende onthulling


De documentaire over misbruik in de kerk herschrijft de geschiedenis van het katholicisme in Vlaanderen. Het kindermisbruik was niet de perversie van enkelingen, het was het systeem.


We dachten dat we over het kindermisbruik in de kerk de voorbije dertig jaar zo goed als alles verteld hadden. Duizenden artikels in kranten en tijdschriften, honderden getuigenissen, dozijnen onthullingen en de val van een bisschop en een kardinaal. Daarbovenop nog een parlementaire commissie, processen, arbitrage en miljoenen euro’s schadevergoedingen. Toch komt de documentaire Godvergeten (VRT Canvas) als een adembenemende onthulling.

Dankzij de terugblik van de slachtoffers op wat lang geleden gebeurde, maar nog altijd voortduurt, haalt die documentaire alle ruis weg. De scherpte is ijzingwekkend. We wisten eigenlijk alles, toch zagen we de samenhang en dus de échte omvang nog niet eerder zo helder. Het kindermisbruik was niet de perversie van enkelingen, het was een systeem. Dat systeem was nauw vervlochten met de kerk, zo nauw dat we nu, dankzij de afstand, vaststellen dat het onlosmakelijk verbonden was met die kerk.

Toen de etterbuil begon te barsten, verdedigde de kerk zich dat ook elders in de maatschappij kinderen misbruikt worden. Zoals bisschop Johan Bonny vorige week op de radio nog uitlegde: de kerk maakte deel uit van de samenleving en deelde de waarden met die samenleving. Bijvoorbeeld over de ondergeschikte positie van kinderen. Hij heeft een punt. De lankmoedigheid van de toenmalige omstanders verbijstert. In de eerste aflevering zegt een man die drie keer per week door een priester thuis ‘bezocht’ werd dat het ook in die tijd echt wel verdacht was wanneer een priester zich drie keer per week in de badkamer terugtrok met een kind. En in de tweede aflevering verwondert een als kind misbruikte vrouw er zich over dat niemand ooit vroeg wat er met haar scheelde, een kind dat zich in zichzelf keerde en niet stopte met eten. In dertig jaar is veel veranderd.

Maar zelfs een prelaat als Bonny, die al dertien jaar de misbruikten met oprechte deemoed in de ogen kijkt, slaagt er niet in de perversiteit van de macht van de kerk te benoemen. Er nuchter naar kijkend, nu alle vergoelijkingen en nuances zijn verbleekt, moet je vaststellen dat de kerk zich op veel vlakken als een sekte gedroeg. De geestelijken schiepen een heilige onaantastbaarheid voor zichzelf. Ze beschermden elkaar als kaste. Waar nodig riepen ze hun hoger doel in, de kerk en god. Ze hielden mensen gevangen in die waan, hun slachtoffers en hele katholieke gemeenschappen. Het seksuele taboe, door het celibaat op een piëdestal geheven, moest wel tot perversie leiden.

Uit dat kluwen was voor de slachtoffers geen uitweg. Decennia ging dat onverstoorbaar door. Hoe was dat mogelijk? De kerk kan daar geen antwoord op geven. Maar de slachtoffers wel. Gewoon door te vertellen hoe het in zijn werk ging, schrijven ze een nieuwe versie van de geschiedenis van Vlaanderen en de katholieke kerk.


DS, 13-09-2023 (Karel Verhoeven)