Tegengif voor de polaroïde stoornis


De ‘war on woke’ van Bart De Wever is een symptoom van de oprukkende polarisering, schrijft Tom Hannes. Nochtans willen conservatieven en wokies eigenlijk hetzelfde: een betere samenleving.


De polarisering neemt zulke vormen aan dat we kunnen spreken van een polaroïd-gestoorde maatschappij. Elk publiek debat wordt herleid tot twee tegengestelde kampen. Hoewel die kampen en hun onverenigbaarheid vaak compleet gefantaseerd zijn, gelden ze toch als de enige publieke realiteit. Je kunt alleen maar voor of tegen zijn. Het eerste slachtoffer van de polaroïde stoornis is de menselijke welwillendheid. Terwijl die net de basisvoorwaarde is voor een leefbare maatschappij.

De war on woke is daar een treffend voorbeeld van, met als zoveelste episode de rel rond de aanstelling van Dalilla Hermans als bestuurder bij Brugge 2025. Hermans liet weten dat ze sinds haar aanstelling massa’s racistische bagger over zich heen heeft gekregen. Bart De Wever reageerde opvallend fel door haar zelf van racisme te betichten. In een interview van zes jaar geleden had Hermans geponeerd dat ‘blanken altijd aan de verkeerde kant van de geschiedenis hebben gestaan’. Zo’n radicale woke figuur kan niet het gezicht van Brugge 2025 zijn, vindt De Wever. De context van de gewraakte zin – een interview over dagelijks racisme in Vlaanderen en hoe een jongmens van kleur probeert daarin een positief zelfbeeld te bewaren – werd weggewist. Hermans moest worden gecatalogiseerd als radicaal ‘woke’, haar uitspraak als een georkestreerde aanval op de witte man en onze hele cultuur. Want, vraagt De Wever, als hij zoiets over zwarten zou zeggen, zou het illegaal zijn. Waarom mag ‘de woke’ dat dan wel?


Lelijke sporen

Dat is een goede vraag. Er zijn ook goede antwoorden op. Bijvoorbeeld dat zwarten vanaf de kolonisering op industriële wijze uitgebuit, vernederd en vermoord werden. Dat dat heeft bijgedragen aan het idee dat de witte man aan de top van de wereld staat en dat mensen van kleur eigenlijk kinderen zijn die nog alles moeten leren. Dat dat idee vandaag veel meer wordt afgevuurd op mensen van kleur dan witte mensen zich kunnen inbeelden. En dat zoiets lelijke sporen nalaat. Bij mensen van kleur én bij witte mensen. Omdat een geracialiseerde maatschappij geen fijne maatschappij is. Daarom kun je in die context moeilijker zeggen dat zwarten aan de foute kant van de geschiedenis stonden.

Ik geef toe dat de fameuze zin ook niet mijn favoriete uitspraak van Hermans is. Maar het is niet makkelijk om dagelijks racisme aan te kaarten. Ik woonde onlangs het panelgesprek Unseen Asian Stories in Leuven bij: over de onzichtbaarheid van racisme op mensen met een Aziatische oorsprong. Het was een indrukwekkende avond. Sereen ook. En wellicht is dat ook waarom u er niets over hebt *gehoord. Maar druk het leed met iets fellere stem uit en je wordt meteen weggezet als een nationale dreiging. Probeer maar eens het juiste te doen.


Op conservatief volgt … zak

Je zou nochtans denken dat De Wever gevoelig is voor het effect van dat uitsluitingsmechanisme. Een tijd geleden, nog vóór de N-VA doorbrak, vertelde hij op de televisie hoe conservatieven als hij steevast als moreel verwerpelijk werden weggezet: ‘Op conservatief volgt altijd?... zak.’ Ik herinner me dat omdat die uitspraak toen een grote indruk op me maakte. Hoewel ik geboren ben met een eerder progressieve onderbuik, ben ik sindsdien conservatieve waarden gaan onderzoeken en appreciëren. Zo heb ik geleerd dat conservatief zijn niet noodzakelijk betekent dat je wilt dat de rijken rijker worden en armen maar wat beter hun best moeten doen – al zijn er wel conservatieven die zo denken. Conservatisme kan ook staan voor de erkenning van de noodzaak van een stabiele, herkenbare wereld, ook al is die onvolmaakt. De Wever heeft mij dus minder gepolariseerd doen denken en daar ben ik hem dankbaar voor.

Zelf is hij helaas een angstaanjagend polariserende koers gaan varen. Want als we dan toch woorden in elkaars zinnen vervangen: vervang in het anti-woke discours het woord ‘woke’ door het woord ‘Jood’ en je krijgt een akelig plaatje. Toen de 19de- en 20ste-eeuwse maatschappij op losse schroeven stond, werd veel wrevel geprojecteerd op de mythe van een zionistisch complot. Dat complot was een fantasie, maar de gevolgen van de angst ervoor waren al te reëel.


Twee vliegen in één klap

Ook woke is in de eerste plaats een angstfantasie. Woke bestaat wel, het betekent ‘wakker worden voor systematisch sociaal onrecht’. Er zijn inderdaad woke-activisten die daarbij over de schreef gaan en de witte man tot baarlijke duivel hebben verklaard. (Hermans doet dat overigens niet.) Maar als je alleen die fundamentalistische stemmen ziet als ‘woke’, of omgekeerd, als je elke woke-stem als radicaal catalogeert, vang je twee vliegen in één klap. Je hoeft niet stil te staan bij de getuigenissen van racisme, en je hebt een solide projectiescherm voor al je ongenoegen over een verwarrende wereld. Meteen krijgt ook de radicale woker gelijk, want zie je wel dat het die demonische conservatieven er alleen om te doen is de privileges van hun rijke vriendjes veilig te stellen. Niemand is daar bij gebaat, alleen de polaroïde stoornis spint er garen bij.


De aanval is niet altijd de beste verdediging

Het plaatje ziet er heel ander uit als je bedenkt dat ‘conservatisme’ en ‘woke’ allebei pogingen zijn om tot een betere samenleving te komen. Het conservatieve verlangen naar een stabiele maatschappij hoeft niet per se in tegenspraak te zijn met de woke vraag om de gevolgen van systematische discriminatie te erkennen. We zijn met zijn allen vatbaar voor de polaroïde stoornis die over onze wereld trekt. Het beste tegengif is ons te laten raken door de noden, het leed en de waarden van de ander. Vooral van de ander die we in onze onderbuik weinig genegen zijn. Dat is geen ver theoretisch ideaal. Het is een praktijk. Waarmee je nu kunt beginnen. In elke ontmoeting. Het is niet naïef moraliserend. Het is spannend, soms verwarrend, niet altijd makkelijk en nooit volmaakt. Maar het maakt zo veel meer mogelijk dan de klem van de polaroïde stoornis ons doet vrezen.


DS, 15-04-2023 (Tom Hannes)