Het idee dat rechters onpartijdig zijn kan in de VS wel bij het vuil


De toch al wankele theorie dat rechters in de VS apolitieke magistraten zijn, kan na afgelopen week definitief bij het oud vuil. In Wisconsin werd een verkiezing voor een plek in het Hooggerechtshof van die staat gewonnen door iemand die het recht op abortus daar gaat verdedigen. In Texas haalde een rechter die bekendstaat als tegenstander van abortus een streep door de goedkeuring, 23 jaar geleden, van een medicijn waarmee je een zwangerschap kunt afbreken.


En in Washington is een lid van het Hooggerechtshof erop betrapt, voor tonnen aan reisjes te hebben aangenomen van een miljardair uit Texas die actief conservatieve organisaties en doelen steunt.


Ideologie moet haast wel meespelen

Er zijn natuurlijk genoeg rechters die hun best doen de politiek buiten hun werk te houden. En verreweg de meeste rechtszaken hebben bovendien niets met het landsbestuur te maken. Maar als het gaat om heikele onderwerpen als vuurwapens of abortus, dan gelooft onderhand bijna niemand meer dat een rechtbank puur uitspraak doet op basis van een objectieve analyse van de feiten en de wet. De ideologie van de rechter moet haast wel meespelen.

Federale rechters worden voorgedragen door de president en dan door de Senaat benoemd. Ze hebben die baan als ze willen voor het leven, om hun onafhankelijkheid te garanderen. Uiteraard wordt verwacht dat ze hun eigen overtuigingen niet meenemen naar hun werk.

Maar presidenten kiezen hun rechters niet willekeurig. En als er een controversiële beslissing wordt genomen door een federale rechter of groep rechters in het federale systeem, dan vermelden de media steevast wie er voorgedragen werd door een Republikeinse en wie door een Democratische president.


Het einde van het landelijke recht op abortus

En ook al klaagde opperrechter John Roberts in 2019 dat er geen Democratische of Republikeinse rechters bestaan, doorgaans blijkt dat toch een goede voorspellende factor te zijn van de uitslag. In 2020 droeg de Republikeinse president Donald Trump Amy Coney Barrett voor als opvolger van de overleden Ruth Bader Ginsburg. Die was in 1993 benoemd door Bill Clinton. Anderhalf jaar na de komst van Coney Barrett was het gedaan met het landelijke recht op abortus in de VS.

Die beslissing had de hartelijke instemming van het langst zittende lid van het Hooggerechtshof, Clarence Thomas. Hij werd in 1991 voorgedragen door president George H.W. Bush, en door de Senaat benoemd na een ongewoon rumoerige procedure, waarin hij werd beschuldigd van seksuele intimidatie van een werknemer, Anita Hill.

Thomas is niet alleen zeer conservatief, hij gaat ook graag om met prominente conservatieve activisten, zo blijkt. De journalistieke organisatie Pro Publica zocht uit dat hij al tientallen jaren vakanties doorbrengt in gezelschap en op kosten van een rijke projectontwikkelaar, Harlan Crow. Die is politiek actief en geeft geld aan organisaties die het beleid in de VS proberen te beïnvloeden, zoals de lobbygroep tegen belastingen Club for Growth.


Vijf ton aan reizen

Het gaat om verblijven op landgoederen in de staat New York, maar hij maakte ook reizen naar Indonesië en vermoedelijk Griekenland. In Indonesië verbleef hij op het zeegaande jacht van Crow, de reis erheen ging met diens privévliegtuig. De reizen die Pro Publica heeft kunnen achterhalen, vertegenwoordigen samen een waarde van ongeveer een half miljoen dollar.

Geschenken aannemen is niet verboden voor een lid van het Hooggerechtshof – dat instituut bepaalt zijn eigen regels, en die zijn heel soepel. Maar je moet ze wel melden, en dat heeft Thomas niet gedaan.

Als je het heel ruim interpreteert, zouden zijn vakanties kunnen vallen onder het ‘aannemen van gastvrijheid’, dat niet gemeld hoeft te worden. Dat is ook de verdediging van Thomas, die in een verklaring ook nog zei dat Harlan Crow en zijn vrouw ‘dierbare vrienden zijn’. Maar vervoer valt formeel niet onder gastvrijheid, en al helemaal niet voor die gevallen waarin Thomas mocht reizen in dat privévliegtuig zonder dat Crow erbij was.

Helemaal niet verboden, maar wel interessant, waren de ontmoetingen met andere vrienden van Harlan Crow tijdens die reisjes. Directeuren van grote bedrijven bijvoorbeeld, maar ook Leonard Leo, voorman van de Federalist Society, een organisatie van conservatieve juristen, die Donald Trump hielp bij het selecteren van kandidaten voor het Hooggerechtshof. Ook de Federalist Society heeft geld gekregen van Crow.


Kom nu eens met een gedragscode

Democratische politici reageerden verontwaardigd op het nieuws. Senator Dick Durbin riep het Hooggerechtshof op, nu toch eindelijk eens een duidelijke en afdwingbare gedragscode op te stellen.

En het New Yorkse lid van het Huis van Afgevaardigden Alexandria Ocasio-Cortez twitterde: “Dit gaat voorbij partij of partijdigheid. Dit niveau van corruptie is schokkend, bijna cartoonesk. Thomas moet impeached worden.”

Net als bij een president is dat een bevoegdheid van het Huis van Afgevaardigden, waarna de Senaat met tweederde meerderheid tot afzetting kan beslissen.

Maar met een Republikeinse meerderheid in het Huis en slechts een klein Democratisch overwicht in de Senaat is er geen kans op dat dit gebeurt. Wat Thomas ook te verwijten valt, de Republikeinen zullen Joe Biden niet de kans willen geven een rechter voor te dragen die in ideologisch opzicht het tegendeel is van Thomas.


Haast verfrissend als het volk rechters kiest

Als het recht dan toch zo gepolitiseerd is, dan is het haast verfrissend om te zien hoe het volk in een verkiezing beslist welke rechter het wil – ook al is het dan gedaan met de illusie van onpartijdigheid. In Wisconsin hadden conservatieve rechters in het Hooggerechtshof de meerderheid, maar was er na het vertrek van een van hen een vacature, waarvoor er afgelopen dinsdag verkiezingen waren.

De progressieve kandidaat, Janet Protasiewicz, liet duidelijk weten hoe zij de grondwet van de staat interpreteert. Vrouwen moeten wat haar betreft zelf over hun zwangerschap kunnen beslissen.

En het hof moest zeker nog eens kijken naar de verdeling van de kiesdistricten over de staat, die nu maakt dat de Republikeinen ongeveer een tweederde meerderheid in de volksvertegenwoordiging hebben, ook al haalden ze bij de verkiezingen in november 2022 maar net meer dan de helft van de stemmen.


Republikeinse vrouwen willen niet dat abortus verdwijnt

Van dat electorale bijna-evenwicht tussen de twee politieke partijen was afgelopen dinsdag even niets te merken. De kiezers van Wisconsin kozen voor de progressieve rechter met 55,5 procent van de stemmen, tegen 44,5 voor haar conservatieve tegenstander Daniel Kelly.

Dat is eens te meer een signaal dat zelfs veel Republikeinse kiezers – vooral vrouwen – niet willen dat het recht op abortus verdwijnt. En een verdere stap naar politisering van het recht in de VS.

En nog niet eens de laatste: in Wisconsin was er dinsdag ook nog een andere verkiezing, voor een zetel in de Senaat van Wisconsin. Een Republikein won die, en daarmee is hun meerderheid daar groot genoeg geworden om overheidsfunctionarissen uit hun functie te kunnen zetten.

Er gaan al stemmen op (al zijn die nog niet talrijk) om dat te doen met een zekere net verkozen rechter.

Bas den Hond is correspondent in de VS en schrijft wekelijks een column.


Trouw, 09-04-2023 (Bas den Hond)