‘Sommige kleuters kennen geen neen meer’


Ongetwijfeld zal de Sint ook dit jaar zeggen dat er geen stoute kinderen zijn. Maar dat is niet wat men in de kleuterklassen merkt. ‘Ouders hebben het vandaag moeilijker om hun kinderen te begrenzen.’


‘Beste ouders, er moet ons iets van het hart. Elk jaar merken we dat de kleuters minder goed luisteren. Als we zeggen dat ze stil moeten blijven zitten, staan ze toch recht. Als je daar iets op zegt, doen ze het toch nog eens. Met een neen kunnen ze niet meer omgaan.’ Aan het woord is juf Valery Vanhecke van de eerste kleuterklas in de Sint-Theresiaschool in Kortrijk. Op een info-avond vraagt ze ons, ouders, om aan hetzelfde zeel te trekken.

Vanhecke is niet de enige die een evolutie ziet. De koepel Katholiek Onderwijs Vlaanderen krijgt soortgelijke signalen van scholen uit heel Vlaanderen en Brussel. ‘Dat kleuters moeilijk kunnen stilzitten, geen volledig verhaaltje uit luisteren, zich niet concentreren en hun impulsen niet beheersen, is geen abnormaal gedrag’, zegt Annick Dheedens, pedagogisch begeleider voor het katholiek onderwijs Vlaanderen. ‘Maar omgaan met grenzen en een neen leren te aanvaarden, gaat moeilijker. Het ontwikkelingsproces verloopt vaker wat stroever.’

Daar zit corona voor iets tussen. Kleuters van de eerste kleuterklas werden geboren net voor of tijdens de lockdown, waardoor er minder kans was op contact met andere kinderen. ‘Dat maakt dat peuters minder rekening hebben leren houden met anderen’, zegt pedagoog Pedro De Bruyckere van de Arteveldehogeschool Gent. ‘Daardoor passen ze zich nu minder vlot aan het schoolse systeem aan. Heel wat ouders ervoeren ook chronische stress, omdat ze tijdens de lockdowns moesten thuiswerken én op de kinderen passen. Kinderen nemen die stress over, wat tot een vertraagde breinontwikkeling kan leiden. Daardoor vertonen ze niet altijd het gedrag dat bij hun leeftijd hoort. Dat zie je bijvoorbeeld aan de zindelijkheid. Die is dit jaar een stuk minder.’

De Bruyckere waarschuwt wel voor veralgemeningen. Het is niet zo dat álle kinderen nu lastiger zijn geworden. ‘Maar twee of drie kinderen die het moeilijker hebben, kunnen de anderen soms aanzetten.’


Door de zure appel heen

Heel wat zorgcoördinatoren beamen dat corona ‘er geen goed aan gedaan heeft’. Tegelijk zeggen ze dat de evolutie al langer bezig was. Thelma Remmerie studeerde onderwijswetenschappen aan de UA en is zo’n zorgcoördinator, eerst in een *Freinetschool en nu in de Sint-Theresia basisschool van Vanhecke.

‘Ouders hebben het vandaag moeilijker om grenzen te trekken, merken we. Vaak werken beide ouders voltijds en blijft hun kleuter ook na school nog even in de opvang. In het uurtje dat ze ’s avonds dan nog hebben, willen de ouders niet de hele tijd neen zeggen tegen hun kleuter. Liever doen ze samen leuke dingen.’

‘Daarnaast zijn ouders ook zoekend’, gaat Remmerie verder. ‘Veel ouders komen dan uit bij het boek Mild ouderschap van Nina Mouton.’ Dat boek is een bestseller en vrij invloedrijk in Vlaanderen. Het beschrijft hoe meeveren met jezelf en je kinderen meer energie kan geven dan het vasthouden aan rigide regeltjes. Zo kan het volgens Mouton geen kwaad de kinderen toch eens in bed te nemen of ze in de auto te laten eten, als dat op dat moment goed voelt voor jou als ouder. ‘Honderd keer op een dag moeten zeggen dat je zoon niet aan de ramen mag komen, kost misschien meer energie dan ze één keer te poetsen’, klinkt het.

Op korte termijn zorgt die mildheid voor vrede. Maar op langere termijn riskeer je onduidelijke grenzen. ‘Verschillende mensen in mijn omgeving zijn daarin te ver doorgeslagen’, zegt Remmerie. ‘Ze neigen nu naar extreem mild ouderschap, wat problemen creëert. Grenzen zijn cruciaal, zeker voor tweejarigen. En voor de ontwikkeling van executieve functies zoals op tijd komen, je boekentas maken of opruimen, moet je als ouder even door de zure appel heen bijten. Je moet vier, vijf of soms twintig keer een strijd leveren, en dus neen zeggen op andere activiteiten, voor ze het doen.’

Mouton van haar kant beklemtoont dat mild ouderschap geen pleidooi is voor een grenzeloze opvoeding. ‘Het is niet altijd maar “ja” zeggen. Al merk ik inderdaad dat ouders in de toepassing soms te veel focussen op de behoeften van hun kind, en te weinig op hun eigen behoeften. Dat is een risico.’ Ze is er wel van overtuigd dat je niet slaafs consequent moet zijn. ‘Als een algemene regel jou of je kind op dat moment niet dient, waarom zou je die dan volgen? Meeveren is ook belangrijk.’

In elk geval merkt Remmerie dat ouders de executieve vaardigheden minder helpen in te oefenen. Omdat ze het conflict uit de weg willen gaan, of omdat ze ervan uitgaan dat de kinderen het zelf wel zullen ontdekken. ‘Maar executieve vaardigheden zijn aangeleerd. Als de ouders daar niet in helpen, moet de school het allemaal zelf doen.’

Ook Dheedens merkt dat niet alle ouders neen kunnen zeggen, al ziet zij ook schermtijd als een van de oorzaken. ‘Niet dat televisie je niks kan bijbrengen, maar voor het inoefenen van sociale vaardigheden schiet die tekort.


Niet stouter dan vroeger

De kleuter van vandaag lijkt impulsiever en baldadiger dan zijn voorganger. Maar is gesakker over de jeugd niet van alle tijden? Zei Socrates niet al in de vijfde eeuw voor Christus dat ‘onze jeugd minachting heeft voor het gezag, hun ouders tegenspreken, hun mond niet houden in gezelschap en hun leraren tiranniseren?’

‘Het idee dat de jonge generatie erop achteruitgaat, is niet nieuw’, zegt gezinspedagoog Philippe Noens (hogeschool Odisee). ‘We kunnen ervan uitgaan dat kleuters niet veel stouter zijn dan vroeger.’ In 2002 was er al een studie van Peter Prinzie naar moeilijk gedrag van kinderen. ‘Ook toen was de conclusie dat kinderen niet stouter zijn dan vroeger. Het blijven kinderen: ze spreken tegen, maken ruzie en maken nu eenmaal dingen stuk.’

‘Wel is het zo dat kinderen in het Westen meer dan ooit een centrale plaats in het gezin toe*bedeeld krijgen. Het kan dus wel zijn dat we bij momenten opvoedingsverlegenheid voelen als ouder – een mismatch tussen de gevraagde en aangeboden pedagogische zorg – omdat we tegenwoordig in elke situatie de behoefte en noden van onze kinderen voor laten gaan. Veel ouders vinden het bijvoorbeeld moeilijk om tegen hun peuter “nu niet” of “wacht” te zeggen als mama en papa aan het praten zijn aan tafel of als er telefoon is.’


Oude recepten

Tot de jaren 70 waren gezinnen erg kroostrijk, waardoor een kind automatisch minder aandacht kreeg. Oudere kinderen moesten mee zorgen voor de broertjes en de zusjes, en jonge ouders woonden vlak bij hun ouders, wat handig was voor advies. ‘Je rolde als het ware in het ouderschap. Nu is het sociaal netwerk versnipperder, waardoor jonge ouders ook boeken en websites raadplegen. Al denk ik dat het te veel eer is voor een boek als Mild ouderschap, om het- als oorzaak voor opvoedingsverlegenheid te zien.’

In elk geval lijkt de slinger weer in beweging. ‘Waar de pedagogische studiedagen vijf jaar geleden allemaal over speelruimte gingen, en over hoe alles uit de leerling zelf moet komen, klinkt nu een heel ander geluid’, zegt Remmerie. ‘Nu keren we terugnaar de oude recepten. Structuur, stilte eisen, grenzen bewaken en klassikaal onderricht kunnen weer.’ Daar is Dheedens alvast niet rouwig om. ‘Veel toegeven is niet veilig en leidt ertoe dat afspraken niet nageleefd worden. Structuur en afspraken daarentegen, zorgen voor een rustige en veilige omgeving.’


DS, 03-12-2022 (Bram Van Renterghem)