De misbruikschandalen kosten de katholieke kerk haar morele autoriteit


In de Franse katholieke kerk zijn in de afgelopen zeventig jaar honderdduizenden kinderen seksueel misbruikt, bleek deze week uit een onafhankelijk onderzoek naar pedocriminaliteit in de Franse kerk. Vier vragen over het rapport.


1. Waarom duurde het zo lang voordat Frankrijk het misbruik zo grondig onderzocht?

Andere landen kwamen al eerder met diepgaande onderzoeken naar het misbruik binnen de rooms-katholieke kerk. Zo verscheen in 2011 het onafhankelijke rapport van de commissie-Deetman over het misbruik in de Nederlandse rooms-katholieke kerk. Dat Frankrijk zo lang heeft gewacht met een groot onafhankelijk onderzoek kan te maken hebben met het feit dat veel Franse katholieken en kerkleiders lang dachten dat misbruik toch meer iets van noordelijke, Angelsaksische landen was. Ook zouden misdragingen door priesters in een land als Frankrijk langer getolereerd zijn door de enorme macht die de kerk daar lange tijd had. Dat geldt ook voor Italië en Spanje, waar grootschalig onafhankelijk onderzoek naar misbruik tot nu uitbleef.

Uiteindelijk bracht het schandaal rond de priester Bernard Preynat in Lyon alles in een stroomversnelling. Hij vergreep zich decennialang aan jongens en maakte, voor zover bekend, tachtig slachtoffers zonder dat er van hogerhand werd ingegrepen. De affaire-Preynat zorgde ervoor dat de druk van de media en de slachtoffers te groot werd en er wel een onderzoek moest komen.


2. Waarom is het aantal slachtoffers zo hoog in Frankrijk?

Volgens de Franse onderzoekscommissie ligt het aantal minderjarigen dat sinds 1950 werd misbruikt door rooms-katholieke geestelijken op 216.000. Het aantal daders wordt geschat tussen de 2900 en 3200, zo’n 3 procent van het totaal. Als je dat omrekent, zou dat betekenen dat elke verdachte geestelijke omgerekend zeventig slachtoffers zou hebben gemaakt. Dat is veel, ook in vergelijking met andere landen.

Hoe dat hoge aantal verklaard moet worden, is niet helemaal duidelijk. Het zou te maken kunnen hebben met de methodiek die de commissie bij haar onderzoek heeft gebruikt. Zo werd het aantal slachtoffers niet alleen bepaald door archiefonderzoek en gesprekken met slachtoffers, maar ook door een enquête onder een representatieve groep van 28.000 Fransen.


3. Wat hebben al die rapporten over misbruik betekend voor de positie van de kerk?

Voor het imago van de rooms-katholieke kerk zijn alle onderzoeken en naar buiten gekomen schandalen verwoestend geweest. Ze hebben ervoor gezorgd dat zij vooral in de westerse wereld een groot deel van haar morele autoriteit heeft verspeeld. Het misbruik heeft er ook voor gezorgd dat veel katholieken hun kerk de rug hebben toegekeerd. Zo lieten vorig jaar ruim 221.000 Duitse katholieken zich uitschrijven, in 2019 waren dat er zelfs nog meer. De voorzitter van de Duitse bisschoppenconferentie heeft toegegeven dat de misbruikschandalen een rol hebben gespeeld bij deze leegloop. In Nederland leidden de misbruikverhalen ertoe dat in 2010 een kwart meer katholieken zich liet uitschrijven dan het jaar ervoor.

Ten slotte hebben de misbruikschandalen grote financiële gevolgen voor bisdommen en religieuze ordes en congregaties. Gelovigen doneren minder en slachtoffers moeten worden gecompenseerd. De Amerikaanse katholieke kerk betaalde naar schatting alleen al meer dan 3 miljard dollar uit aan schadevergoedingen.


4. Wat betekent dit alles voor de aanpak van het misbruik door de huidige paus?

Paus Franciscus liet woensdag weten dat hij zich schaamt voor het onvermogen van de kerk om slachtoffers van misbruik op de eerste plaats te zetten. Het kan niet anders of de huidige paus ziet in het Franse rapport een bevestiging van de noodzaak van zijn harde aanpak van misbruik in de kerk.

In februari 2019 organiseerde hij een top in het Vaticaan die geheel was gewijd aan de bestrijding van misbruik en die later tot nieuwe richtlijnen en kerkelijke protocollen leidde. In juni van dit jaar scherpte Franciscus nog het kerkelijk wetboek aan, waardoor strafoplegging van misbruikers verplicht werd. Ook werd het verplicht verdenkingen van misbruik aan te geven.

Een belangrijke adviseur van de paus op het gebied van de aanpak van misbruik in de kerk, de Duitse jezuïet Hans Zollner, sprak woensdag de hoop uit dat na Frankrijk nu ook een land als Italië zijn verantwoordelijkheid neemt. “De kerk is niet onbevlekt, maar bestaat helaas ook uit zonde en misdaden.”


Blog Trouw, 06-10-2021 (Stijn Fens)