De zoomers zijn aan zet


De nieuwe generatie die opkomt, verwacht dat bedrijven politiek stelling nemen. Ook op de Europese politiek drukt ze haar stempel, schrijft Caroline de Gruyter.


De Europese Commissie vroeg het Europese Hof van Justitie dinsdag om Polen een dwangsom op te leggen, omdat het land een vonnis van juli om de omstreden tuchtkamer voor rechters te sluiten maar deels heeft uitgevoerd. Als het Hof dat overneemt, moet Polen elke dag enorme bedragen betalen totdat het die tuchtkamer en lopende procedures tegen rechters compleet stopzet.

Dat is een mijlpaal. Niet omdat de Commissie nooit eerder met dwangsommen heeft gewerkt, want dat middel gebruikt ze geregeld als lidstaten vonnissen niet uitvoeren – ook tegen Polen, bij milieudelicten bijvoorbeeld. Maar als het gaat om de verdediging van de Europese rechtsstaat, is het wel de eerste keer dat ze een dwangsom inzet.

Er zijn meerdere redenen waarom dat nu pas gebeurt. Dat landen binnen de EU onafhankelijke rechters ringeloren, is een relatief nieuw fenomeen. De mogelijkheid om tegen schendingen op te treden (het fameuze artikel 7 bijvoorbeeld) bestaat pas sinds eind 2009, en Europese instellingen én lidstaten zijn doorgaans terughoudend om elkaar de oren te wassen. Maar er is nóg een reden waarom de EU langzaam steeds verder gaat bij de verdediging van de rechtsstaat, Europese waarden en de democratie. En die is dat er in Europa een nieuwe generatie aankomt die zeer politiek bewust is (of wordt) en daar steeds meer naar handelt: de zoomers.


Grootgebracht met polarisatie

Zoomers – die iets jonger zijn dan millennials – zijn geboren na 1995. Velen zijn hoogopgeleid, opgegroeid met sociale, economische en politieke turbulentie (de financiële crisis, de eurocrisis, de migratiecrisis, de Brexit en de pandemie) en geloven dat de staat (niet de markt) sociaal en economisch meer moet ingrijpen. Ze zijn hyperindividualistisch en gefixeerd op onrecht. Deze generatie, schreef Matthew Goodwin van de universiteit van Kent vorig jaar in een essay, ‘is etnisch en raciaal de meest diverse uit de geschiedenis’. Bovendien is zij ‘grootgebracht met polarisatie, fragmentatie en uitdagers’.

Tot die uitdagers horen alle rechtse marktdenkende politici die in allerlei gematigde of meer extreme smaken regeren – de Ruttes, de Kurzen, Johnsons, Orbans en, tot voor kort, Trumps. Iedereen met zoomers thuis weet dat ze flink ‘woke’ kunnen zijn, ofwel politiek correct: ze kopen niet bij ‘foute’ bedrijven, steunen positieve discriminatie, eten vegan. Ze zijn vaak beleefd, sociaal en niet-materialistisch (ze haten verspilling en kopen vaak kleren tweedehands). Velen hebben homo- en trans vrienden, en het maakt ze niets uit. 84 procent van deze generatie is voor het homohuwelijk, 15 procent tegen. Grote merken als Apple, Uber en Nike hebben allang door hoe de wind waait. Zoomers zijn hun klanten, en steeds vaker ook hun personeel.

Toen Jeff Sonnenfeld van de Yale School of Management in april een videocall belegde om verzet te organiseren tegen een nieuwe kieswet in de Amerikaanse staat Georgia, die zwarten en andere gemarginaliseerde groepen het stemmen bemoeilijkt, meldden zich maar liefst negentig ceo’s aan. In Europa staken BMW, Siemens, Volkswagen, Allianz en andere bedrijven in juni regenboogvlaggen uit op sociale media toen de Uefa die vlaggen in het voetbalstadion van München verbood. Zelfs politiebureaus vlagden mee. Ook over Wit-Rusland, Oeigoeren en Myanmar nemen Europese en Amerikaanse bedrijven steeds vaker stelling. Zij begrijpen dat wat op universiteiten begon, en op straat met scholieren en groene Greta Thunberg, mainstream aan het worden is.


Allen tegen Orban

Deze nieuwe generatie verwacht dat bedrijven politiek stelling nemen. Volgens onderzoek van Weber Shandwick zegt 44 procent van de zoomers en millennials dat ze als medewerker loyaler zijn aan hun baas als de ceo kleur bekent over belangrijke politieke thema’s. In de techsector is dat zelfs 75 procent. Van Generatie X, de generatie vóór de millennials, zegt maar 16 procent dat, en van de nog oudere babyboomers 18 procent. Niet zo gek dus dat Tim Cooke van Apple zich voor vluchtelingen inzet, dat Total een joint venture met het staatsbedrijf voor olie en gas in Myanmar heeft bevroren en dat H&M geen katoen meer wil dat door onderdrukte Chinese Oeigoeren is geproduceerd.

Die bedrijven maken een moeilijke afweging. China straft H&M. Donald Trump wil een boycot tegen bedrijven waarvan de ceo’s lobbyen tegen de nieuwe kieswet van Georgia. Kennelijk wegen zoomers dus best zwaar. ‘Als mensen denken dat ze waarden delen met een bedrijf,’ zei Starbucks-topman Howard Schultz, ‘blijven ze het merk trouw.’

Zo werkt het in de Europese politiek ook. Je zag het deze zomer, toen Hongarije discriminerende bepalingen tegen de lgbti-gemeenschap onderbracht in een wet tegen kinderporno en pedofilie. Europese leiders reageren vaak voorzichtig als premier Viktor Orban Europese waarden schendt. Maar ditmaal vielen ze allemaal over hem heen. Ze waren plotseling feller dan ngo’s en rechtsgeleerden die het vuile werk al jaren alleen opknappen. Commissievoorzitter Ursula von der Leyen – ‘Die wet is een schande’ – dreigde met juridische stappen. Premier Mark Rutte zei: ‘Orban is schaamteloos. We moeten hem op de knieën krijgen.’ Zelfs kanselier Sebastian Kurz, die Orban vaak in bescherming neemt, tekende alsnog een protestbrief van collega’s toen hij zag hoe het balletje rolde.

Binnenkort komen er meer spannende momenten voor de Europese rechtsstaat. De Commissie dreigt EU-fondsen te bevriezen voor Poolse regio’s die zichzelf als ‘lgbti-vrije zone’ afficheren. En als Polen blijft beweren dat nationaal recht prevaleert boven Europees recht, loopt het miljarden mis uit het coronaherstelfonds. Ook Hongarije vangt wellicht bot bij het fonds, wegens zorgen om de rechtsstaat.

Tot dusver speelden beide landen kat en muis met de Commissie en andere EU-landen. Het spel lijkt nu te veranderen. Wat je verder ook van zoomers vindt – dit hebben we wel deels aan hen te danken.

Caroline de Gruyter is Europa-correspondent, standplaats Oslo


DS, 10-09-2021