Beledigen voor gevorderden


‘Racist!’, roept links. ‘Religieuze fundi!’, blaast rechts. Die tango der wrok komt maar niet tot stilstand. Hij heeft dan ook al beide kanten gediend, schrijft Tom Naegels.


Hoeveel er ook op het spel staat, het blijft fascinerend om te zien hoe de Democratische partij een strategie zoekt om volgend jaar Donald Trump te verslaan (DS 1 augustus). In normale omstandigheden zou je denken dat die voor de hand ligt. Als in een tweepartijensysteem de ene partij ver naar rechts trekt, dan liggen én de linkerzijde én het centrum wijd open. Het enige wat je dan moet doen, is voluit de kaart van de redelijkheid te trekken, en je wint ze allebei. Maar dat is niet wat er gebeurt. Een significant deel van de linkerzijde maakt de analyse dat als rechts kan winnen door fuck you te zeggen tegen het centrum, waarom zij dan niet? Radicalisering genereert enthousiasme, energie, woede. En precies dat heb je nodig om mensen uit hun kot te lokken en te doen stemmen.

De centrifugale dynamiek wordt versterkt door een president die niets liever wil dan zijn tegenstanders kwaad te krijgen. Als er al een strategie steekt achter Trumps racistische sneren naar Baltimore, dan moet het deze zijn: een zo groot mogelijke storm van verontwaardiging creëren, zodat hij met zijn ogen kan rollen, en tegen zijn aanhang van laaggeschoolde, conservatieve blanken kan zeggen: ‘Allez. Ze zijn weer bezig over hun racisme. Natuurlijk ben ik geen racist. En jullie ook niet. Wij durven gewoon de problemen te benoemen.’ Waarmee hij de kuddes drijft naar waar hij ze hebben wil: pal tegenover elkaar, met enkel een ravijn om hen te scheiden.


Het ‘SP.A-dilemma’

Het zou te makkelijk zijn om de Democraten te verwijten dat ze in zijn val trappen. Ze zitten gevangen in een catch 22. Ze worstelen niet alleen met de keuze tussen centrum en radicaliteit. Drie jaar nadat Trump de Rust Belt voor zich heeft gewonnen, weten ze ook nog altijd niet hoe zich te verhouden tot de oude, arme, conservatieve, xenofobe blanken die daar wonen. Destijds kon je overal de analyse lezen dat ze die kiezers dringend weer voor zich moesten zien te winnen, dat ze moesten ophouden met op hen neer te kijken, en respect moesten opbrengen voor hun waarden en manier van leven. Die analyse is niet verouderd: als de Democraten het Witte Huis willen, moeten ze volgend jaar een meerderheid halen in staten als *Iowa, Michigan en Wisconsin. Maar respect opbrengen voor de blanken daar, betekent ook respect opbrengen voor hun etnocentrische wereldbeeld. En dat botst dan weer diametraal met dat van de jonge, stedelijke, uiterst diverse groep kiezers, die begrijpelijkerwijs zeer gevoelig zijn aan racisme. Trump hoeft dat spanningsveld alleen maar te voeden.

Dat dilemma – we zouden het ‘het dilemma van de SP.A’ kunnen noemen – kennen we in Europa maar al te goed. De Europese allochtonen verschillen in afkomst en cultuur van de zwarten en de latino’s die in de VS de meerderheid uitmaken van ‘de mensen van kleur’, maar dat verandert niets aan de rol die ze spelen in het politieke debat. Overal in de westerse wereld, aan beide zijden van de oceaan, bestaan er twee groepen die er bekaaid vanaf komen – groepen die economisch achtergesteld blijven, zich cultureel vervreemd voelen, en (dus) politiek geradicaliseerd geraakten. Er zijn de blanke, lager*geschoolde groep en de gekleurde, eveneens lagergeschoolde groep. *Allebei hebben ze een tegencultuur ontwikkeld, die tot op zekere hoogte botst met wat een elite ‘onze waarden’ noemt. De blanke groep is xeno*fober dan gepast wordt gevonden, de allochtone geloviger. Beide juichen voor politici die door de elite worden verafschuwd: de blanke groep voor populisten als Salvini of Le Pen, de allochtone voor islamisten als Erdogan. Verontwaardiging is hun deel.

Maar ze worden beide ook gesteund door een elite. Een rechtse, nationalistische elite verklaart zich solidair met de laaggeschoolde blanken, een linkse, kosmopolitische elite met de allochtonen. En omdat de echte strijd tussen die twee elites gaat, ontspint er zich nu een retorisch spel dat eindeloos volgehouden kan worden: ze gaan elkaars uitverkoren groep beledigen. Links noemt de blanke groep dom en racistisch; rechts noemt de allochtone groep achterlijk en fundamentalistisch. Maar ook als er niemand beledigd wordt, doet men alsof dat wél zo is: het is immers belangrijk dat de blanke groep blijft denken dat links hen racistisch vindt, en dat de allochtone groep blijft denken dat rechts hen achterlijk vindt. Hun wrok is politiek kapitaal. Dus voert men aldoor het volgende een-tweetje op: een rechtse politicus zegt iets racistisch (of iets dat zo kan worden begrepen), links roept: ‘Wat verschrikkelijk racistisch! Volgens rechts zijn jullie tweederangsburgers!’ en rechts roept terug: ‘Links voelt zich weer superieur! Volgens hen zijn jullie fascistische onmensen!’


Onzekerheid

Het is een strategie die voor beide elites al gewerkt heeft: in de jaren 90 slaagde de linkse elite erin op die manier de morele hegemonie te verwerven, de rechtse lukt dat vandaag. Maar ze leidt ook tot onzekerheid. Hoe lang is ze vol te houden?

Nadat de Republikeinen twee keer verloren hadden van Barack Obama, publiceerde de partij een vernietigende zelfkritiek met als kern*gedachte: we móéten die groep ‘gekleurde’ kiezers zien te bereiken, want onze blanke, racistische groep sterft simpelweg uit. Nu Trump (en Salvini, en Wilders, en Van Grieken) bewezen hebben dat je wél nog kunt winnen door vooral hen te bespelen, is de twijfel in de linkse rangen geslopen: zal die ‘gekleurde’ groep ooit groot en stabiel genoeg zijn, maakt onze associatie met moslims ons niet kwetsbaar?

Maar het echte probleem gaat dieper dan electorale berekening. Een geloofwaardig politiek verhaal dat béíde groepen ten bate komt, en hen dus niet tegenover elkaar uitspeelt, is aartsmoeilijk te vinden. In theorie is het mogelijk, zoals partijen als PVDA proberen, om hen ervan te overtuigen dat ze verbonden worden door hun economische achterstelling. Maar de etnische kloof is reëel. Er is een reden waarom de gele hesjes een voornamelijk blanke protestbeweging vormen. Demografie verandert de zaken maar langzaam. Zolang, in tussentijd, het politieke succes open ligt voor wie de juiste belediging op het juiste moment lanceert, blijft het perpetuum mobile van wederzijds gevoede verontwaardiging nog wel een poosje aan de gang.


DS, 03-08-2019 (Tom Naegels)